ایرانی عوام نے اک وار فیر قدامت پسند رہنما نوں صدر چُن کے عالمی سطح اُتے واضح پیغام دے دتا

نومنتخب صدر اگست وچ اقتدار سنبھالن گے

ابو محمد حارث شاہ

ابراہیم رئیسی دا ایران کنج دا ہوئے گا؟ نے ایرانی صدر دی آمد نال ایران تے خطے وچ کیہ تبدیلیاں وقوع پذیر ہون گیاں، ایران امریکہ تعلقات کیہ رخ اختیار کرن گے؟ ایران دی معیشت نوں سہارا کنج ملے گا؟ ایران دے ایٹمی پروگرام دا اونٹ کس کروٹ بیٹھے گا؟ مایوسی دا شکار ایرانی نوجوان لئی امید دی شمع کنج روشن ہوئے گی؟ ایران دے گوانڈھی ملکاں نال تعلقات وچ کس نہج دی تبدیلی دی توقع کیتی جا سکدی اے؟ ایہہ اوہ سوال نیں جیہڑے ہر ایس بندے دے ذہن وچ کلبلا رہے نیں جس دی خطے وچ ایران دی سیاست دے حوالے نال دلچسپی اے۔
برادر اسلامی ملک ایران وچ منعقد ہون والے حالیہ صدارتی انتخابات دے نتیجے دے مطابق ابراہیم رئیسی بھاری اکثریت نال فتح حاصل کرن وچ کامیاب ہو گئے نیں، ایس حوالے نال پاکستان سنے عالمی برادری دے سربراہان مملکت نے نومنتخب ایرانی صدر نوں مبارکباد پیش کیتی اے تے ایہناں لئی نیک خواہشاں دا اظہار کیتا اے۔ دنیا دے نقشے اُتے موجود ایران اک انج دا ملک اے جس دی جملہ سیاسی سرگرمیاں اُتے عالمی نگاہواں مرکوز رہندیاں نیں۔ خاص طور تے ایران دے انتخابات اُتے عالمی برادری دیاں نظراں لگیاں ہوندیاں نیں۔ انتخابی نتیجے توں پہلاں ای نویں متوقع ایرانی قیادت دی ترجیحات تے پالیسیاں دے بارے وچ قیاس آرائیاں دا سلسلہ شروع ہو جاندا اے تے دنیا دے ہر دارالحکومت وچ ایس حوالے نال خصوص دلچسپی پائی جاندی اے۔ ایتھے ایہہ امر قابل ذکر اے کہ انقلاب دے بعد ایرانی معاشرہ تے سیاست روایتی طور اُتے قدامت پسنداں تے اصلاح پسنداں دے وچکار منقسم اے۔

پر فیصلہ سازی وچ قدامت پسنداں نوں غلبہ حاصل رہیا اے۔
عالمی میڈیا دے مطابق انتخابات توں پہلاں ای قدامت پسند ابراہیم رئیسی نوں ایرانی صدارت لئی مناسب ترین مقبول عام امیدوار قرار دتا جا رہیا سی۔ ایس دے بارے وچ پیش گوئی کر دتی گئی سی کہ اوہ انتخابات وچ فتح یاب ہون گے۔ ساٹھ سالہ ابراہیم رئیسی اُتے ایرانی اعلیٰ قیادت دے اعتماد دا ایہہ عالم سی کہ ایرانی رہبر اعلیٰ تے سپریم کمانڈر آیت اللہ علی خامنہ ای نے دو سال پہلاں ایہناں نوں عدلیہ دا سربراہ مقرر کیتا سی، الیکشن توں پہلاں ای میڈیا نے انج دا تاثر بنا کے پیش کر دتا سی جویں کہ اوہ ، رہبر اعلیٰ خامنہ ای دے ممکنہ جانشین وی ہو سکدے نیں۔ صدر رئیسی اک گرم سرد چشیدہ شخصیت نیں۔ اوہ پہلی وار ایس دوڑ وچ شامل نہیں ہوئے بلکہ ایس توں پہلاں 2017 دے انتخابات وچ وی حصہ لے چکے نیں تاں ایس ویلے اوہ اعتدال پسنداں تے اصلاح پسنداں دے حمایت یافتہ امیدوار سن پر موجودہ صدر حسن روحانی نوں شکست دین وچ کامیاب نہیں ہو سکے سن۔ 2017 دے انتخابات وچ حسن روحانی ایران وچ امید دی اک نویں کرن بن کے ابھرے سن، ایرانی نوجواناں نوں ایہناں توں بوہت امیداں وابستہ سن۔ سابق صدر نے وی ایران وچ کئی بنیادی اصلاحات دا وعدہ کیتا سی پر ایہناں اصلاحات نوں عملی جامہ پہنان وچ کامیاب نہ ہو سکے جس دی وجہ نال شکست نال دو چار ہوئے۔ ایہناں دے دور حکومت وچ ایران تے امریکہ دے وچکار جوہری معاہدہ ایک بوہت وڈی کامیابی سی۔ جس دی بدولت ایرانی عوام نوں اپنا معیار زندگی بلند کرن لئی بوہت زیادہ توقعات وابستہ سن، تاں صدر ٹرمپ ولوں معاہدے توں نکل جان نال ایران اُتے منفی اثرات مرتب ہوئے۔ سابق ایرانی صدر حسن روحانی نال ایرانی عوام نوں ایہہ وی گلہ سی کہ اوہ معاشی و سماجی شعبیاں وچ اصلاحات دے وعدے پورے کرن وچ ناکام رہے نیں۔ نویں ایرانی صدر ابراہیم رئیسی نوں اندرونی تے بیرونی محاذ اُتے بوہت سارے چیلنجز دا ساہمنا اے ایہناں نوں ملکی معیشت وچ بہتری لیان تے عام بندے نوں ریلیف دین لئی سخت فیصلے کرنے ہون گے۔ نومنتخب ایرانی صدر نے اپنی الیکشن مہم وچ ایرانی عوام دے نال کئی وعدے وی کر رکھے نیں۔ ایران توں سماجی بدعنوانی دے خاتمے تے معاشی مسائل دے حل لئی اک منظم لائحہ عمل پیش کرن دا وی وعدہ کیتا اے تاں ہن ایہناں نوں اپنے وعدیاں نوں عملی جامہ پہنان لئی ٹھوس لائحہ عمل ترتیب دینا ہوئے گا۔ غربت دور کرن دے علاوہ آئندہ چار ورھیاں وچ 40 لکھ مکانات دی تعمیر وی ایہناں دے انتخابی نعریاں دا حصہ اے۔ عالمی سطح اُتے ویکھیا جائے تے امریکہ سنے عالمی برادری ایران وچ قدامت پسنداں دی کامیابی نال ناخوش نظر آ رہی اے۔ بلکہ کسے حد تیکر خائف وی نظر آندی اے۔ نومنتخب ایرانی صدر ابراہیم رئیسی اُتے امریکہ نے متعدد پابندیاں عائد کر رکھیاں نیں تے ایہناں اُتے ماضی وچ انسانی حقوق دی خلاف ورزی دے الزامات وی عائد کیتے جاندے رہے نیں۔ مغربی میڈیا ولوں آزادی اظہار رائے دے حوالے نال خدشات دا اظہار کیتا جا رہیا اے تاں انج دی اطلاعات وی منظر عام اُتے آ رہیاں نیں کہ ابراہیم رئیسی امریکہ دے نال جوہری معاہدے وچ واپسی دے حامی نیں تاں ایس گل دی امید کیتی جا سکدی اے کہ صدر رئیسی ایس خطے دی تیزی نال بدلدی صورتحال توں آگاہ ہون گے۔
امریکہ دے افغانستان توں فوجی انخلا نال سب توں زیادہ ایران تے پاکستان متاثر ہون گے۔ ایران دی نومنتخب قیادت نوں حالات دی نزاکت سمجھدے ہوئے سمجھدار ی تے دور اندیشی نال کم لیندے ہوئے عالمی جوہری معاہدے وچ واپسی لئی کوششاں کرنیاں چاہیدیاں نیں۔ پاکستان تے ایران دا دو طرفہ تعاون علاقائی امن و استحکام لئی بوہت ضروری اے۔ نومنتخب ایرانی صدر نوں ایس پہلو اُتے وی توجہ دینی ہوئے گی۔ ایرانی قیادت نوں ایہہ سمجھنا ہوئے گا کہ پاکستان ایران دا قابل اعتماد گوانڈھی اے۔ بلوچستان وچ ایرانی مداخلت دے الزامات دے بعد دونواں ملکاں وچ سرد مہری نوں توڑن لئی وی ایہناں نوں ٹھوس اقدامات کرنے ہون گے۔
نویں صدر تے مغربی دنیا توں پیچیدہ تعلقات نومنتخب ایرانی صدر نوں جنہاں چیلنجز دا ساہمنا اے ایہناں وچ سب توں اہم مغرب تے امریکہ نال ایران دے تعلقات نیں۔ صدر ٹرمپ ولوں جوہری معاہدے دے منسوخی دے بعد ایرانی عوام وچ خوشحالی دی امیداں ماند پیندی نظر آ رہیاں نیں۔ بین الاقوامی مبصرین تے سفارتکاراں دا خیال اے صدارتی انتخابات وچ کامیابی دے بعد ایران تے عالمی طاقتاں دے وچکار ہون والے جوہری معاہدے اُتے اثرات مرتب ہون گے۔ ہن تیکر عالمی طاقتاں قدرے اعتدال پسند صدر حسن روحانی دے نال مکالمہ دا عمل جاری رکھے ہوئے سن۔ ہن اٹھ ورہے منصب صدارت اُتے فائز رہن دے بعد روحانی دے اقتدار دا سورج غروب ہو چکیا اے۔ ہن ویکھنا ہوئے گا کہ عالمی طاقتاں قدامت پسند حکمران دے نال مکالمہ جاری رکھدیاں نیں یا نہیں۔
تجزیہ کاراں دا خیال اے کہ سخت گیر موقف رکھن والے نومنتخب صدر، انتخابی مہم دے دوران اقتصادی پابندیاں دے تناظر وچ امریکا نوں ہدف تنقید بنائے ہوئے سن تے ہن ایسے شخصیت دی کامیابی نال گل بات دا عمل مشکلات دا شکار ہو سکدا اے۔ مبصرین دا خیال اے کہ صدرئیسی نوں صدارت دا منصب سنبھالن دے بعد گل بات وچ نویں رکاوٹاں دا ساہمنا ہو سکدا اے۔
ایران ایس ویلے ٹرمپ دور وچ عائد کیتی جان والی شدید نوعیت دی اقتصادی پابندیاں وچ تبدیلی دا خواہشمند اے تے دوجا فریق یعنی عالمی طاقتاں ایہہ چاہندیاں نیں کہ ایرانی جوہری پروگرام دی نگرانی مزید سخت کرن دے نال نال یورینیم دے ذخیرے نوں وی محدود کر دیوے۔ ہن ایہہ فیصلہ نو ایرانی انتظامیہ نوں کرنا ہوئے گا کہ اوہ اپنے لئے کیہ لائحہ عمل منتخب کردیاں نیں۔ ایران دے نومنتخب صدر لئی وڈے مسئلے کیہڑے نیں؟
الیکشن دے اعصاب شکن مقابلے دے بعد منتخب صدر نوں اگست وچ عنان اقتدار سنبھالن دے بعد کئی مشکل چیلنجز دا ساہمنا کرنا ہوئے گا۔
2018 وچ دوبارہ عائد کیتی جان والی سخت امریکی پابندیاں پاروں ایران عالمی معاشی نظام توں کٹ کے رہ گیا تے ایہنوں تیل دی فروخت وچ ارباں ڈالر دا نقصان چکنا پیا۔
معاشی مسئلے تے امریکی پابندیاں:
انتخابی مہم وچ شریک سارے امیدواراں نے جنہاں ترجیحات اُتے اتفاق کیتا سی ایہناں وچ ایران اُتے عائد سخت امریکی پابندیاں سرفہرست نیں جس دی وجہ سابق امریکی صدر ڈونلڈ ٹرمپ دا جوہری معاہدے توں انخلا سی۔
ایہناں پابندیاں دے بعد ایرانی معیشت نوں کرونا وبا پاروں وی شدید نقصان ہویا اے۔
2015 دے جوہری معاہدے دے بعد ملک وچ بیرونی سرمایہ کاری دی امید کیتی جا رہی سی۔ ایہہ معاہدہ ایران دے ایس وعدے اُتے کیتا گیا سی کہ اوہ جوہری ہتھیار تیار نہیں کرے گا۔ ایران ہمیشہ توں ایس گل دی تردید کردا رہیا اے پر سابق امریکی صدر ڈونلڈ ٹرمپ دے ایس معاہدے توں یک طرفہ انخلا دے بعد ایران دی امیداں اُتے پانی پھر گیا سی۔جد کہ ٹرمپ نے ایران اُتے اک وار فیر سخت پابندیاں عائد کر دتیاں سن جیہڑی ایہناں دی بھرپور دبائو مہم دا حصہ سی۔ ایہناں پابندیاں پاروں ایران عالمی معاشی نظام توں کٹ کے رہ گیا تے ایہنوں تیل دی فروخت وچ ارباں ڈالرز دا نقصان چکنا پیا۔ بین الاقوامی مانیٹری فنڈ دے مطابق 2018-19 وچ ایران دی جی ڈی پی وچ چھ فیصد توں ودھ کمی ہوئی جد کہ پچھلے سال ایس وچ کجھ بہتری ویکھن وچ آئی اے۔
بے روزگاری وچ وادھا
ایران دے بدترین معاشی حالات دی بدولت ملک وچ بیروزگاری وچ شدید وادھا ویکھا جا رہیا اے۔ ایران وچ بے روزگاری وچ وادھا ہو رہیا اے تے ایرانی کرنسی دی قیمت بڑی حد تیکر ڈگ چکی اے جد کہ مہنگائی وچ بتدریج وادھا ہو رہیا اے۔ آئی ایم ایف نے ایس ورہے مہنگائی دی شرح 39 فیصد رہن دی پیش گوئی کیتی اے۔
دی انسٹی ٹیوٹ آف انٹرنیشنل اینڈ سٹریٹجک ریلیشنز ان پیرس دے ماہر تھیری کووئیل دا کہنا اے کہ جے ایران اُتے عائد پابندیاں ختم کر دتیاں جاندیاں نیں تے اسیں معاشی صورت حال وچ استحکام ویکھاں گے جس نال نمو وچ وادھا تے مہنگائی وچ کمی ہوئے گی۔ مہنگائی ، کساد بازاری، افراط زر وچ وادھا تے بُرے معاشی حالات وچ ایرانی عوام نے صدر رئیسی اُتے اعتماد دا اظہار کیتا اے۔ نویں صدر نوں ایہناں عوامی توقعات اُتے پورا اترنا ہوئے گا لوکاں نوں لگدا اے کہ شیواں فوری طور اُتے بہتر ہو جان گیاں پر انج نہ ہویا تے ایہناں نوں شدید مایوسی ہوئے گی۔
جوہری پروگرام تے خارجہ پالیسی
ایران دا ایٹمی پروگرام ایس ویلے نہ صرف ایران بلکہ سارے عالمی طاقتاں دی توجہ دا مرکز اے۔ ایران تے مغرب دے مابین تنازعات وچ سب توں وڈا تنازعہ ایران دا ایٹمی پروگرام اے۔ مبصرین دا ایہہ کہنا اے کہ جے ایران دے جوہری پروگرام اُتے سمجھوتہ ہو جاندا اے تے وی ایس نال مغربی سرمایہ کار بوہت جلدی ایرانی مارکیٹ وچ واپس نہیں آ سکن گے۔ انج ہون لئی ایران تے امریکہ دے وچکار سفارتی تعلقات معمول اُتے آنا ضروری ہوئے گا۔ امریکی صدر بائڈن ایران دے نال ایٹمی پروگرام اُتے گل بات دے حامی نیں اوباما دور حکومت وچ ایران دے امریکہ تے یورپ دے نال ہون والے جوہری معاہدے دے خالق صدر بائڈن سن۔ ایس لئی امید کیتی جا سکدی اے کہ ایس دور حکومت وچ ایران امریکہ تعلقات معمول ول آن گے۔ پر سانوں ایہہ گل نہیں بھلنی چاہیدی کہ ایران دے سپریم لیڈر علی خامنہ ای امریکہ دے نال تعلقات دی بحالی دے مخالف نیں تے اوہ کئی دہائیاں توں امریکہ نوں شیطان بزرگ، دا لقب دے کے بلاندے رہے نیں۔ نویں ایرانی صدر ماضی دی پالیسی سازی وچ اہم کردار رہے نیں ایس لئی امید کیتی جا سکدی اے کہ ایرانی عوام دے بہتر مستقبل دی خاطر درمیانی راہ کڈی جا سکے گی کیوں جے جوہری پروگرام دا براہ راست تعلق ایرانی عوام دے معیار زندگی تے ایرانی معیشت نال اے۔ ایران اُتے اقتصادی پابندیاں پاروں اوتھے دی معیشت سخت دبائو وچ اے۔ ایس لئی ایرانی انتظامیہ نوں معاشی حالات وچ بہتری دی نویں راہواں تلاش کرنیاں ہون گیاں تے انج کرن لئی ایہناں نوں امریکی صدر بائیڈن دی انتظامیہ دے نال اپنے اختلافات دی سطح وچ ردو بدل کرنا ہوئے گا۔ ابراہیم رئیسی صدارتی مہم دے دوران ایہہ کہہ چکے نیں کہ اوہ ایران دے اطراف وچ موجود ملکاں توں بہتر تعلقات دے خواہاں نیں۔ ایران دے چین دے نال وی دوستانہ تعلقات نیں تاں کجھ مبصرین مصر نیں کہ رئیسی دی صدارت دے دوران مغرب نال تعلقات وچ مزید کشیدگی دا امکان اے۔
ماحولیاتی بحران
ایرانی میڈیا اُتے ہون والی مباحث دے نتیجے وچ ایہہ رائے وی ساہمنے آئی اے کہ نومنتخب صدر دے کول ماحولیاتی تبدیلیاں دے حوالے نال کوئی ویژن نہیں جد کہ ماحولیاتی مسائل ایران دی اولین ترجیحات وچ شامل ہونا چاہیدا اے۔
کرونا دی وبا
ایران کرونا وبا توں سب توں زیادہ متاثر ہون والے ملکاں وچ شامل اے۔ سرکاری اعداد و شمار دے مطابق ہن تیکر ایران وچ 30 لکھ توں ودھ بندے کرونا نال متاثر ہو چکے نیں جد کہ ہلاک ہون والیاں دی تعداد 81 ہزار توں ودھ اے۔
امریکی پابندیاں پاروں ایران نوں ویکسی نیشن دی مہم چلان وچ وی مشکلات دا ساہمنا اے۔ پابندیاں وچ نرمی دے علاوہ ایران دی تیار کردہ ویکسین دا استعمال وی ایس سلسلے وچ مددگار ثابت ہو سکدا اے۔ ایران وچ درپیش معاشی مشکلات 2017 تے 2018 وچ ہون والے مظاہریاں نوں طاقت دے زور اُتے دبائے رکھن دے اثرات وی محسوس کیتے جا سکدے نیں۔
خلاصہ کلام
ایران وچ قیادت دی تبدیلی اک انج دے مرحلے اُتے آئی اے جدوں پورے خطے وچ ہیجان دی کیفیت اے۔ افغانستان توں امریکی فوجاں دے انخلا تے ایس دے بعد دی غیر یقینی صورتحال توں سارے ملک خائف نیں۔ پاکستان تے ایران افغانستان دے حالات توں براہ راست متاثر ہون والے ملکاں وچ شامل اے۔دوجے پاسے چین دے ودھدے ہوئے اثر و رسوخ نال مغرب پریشان اے۔ چین پاکستان تے بھارت دے نال نال ایران وچ وی بھاری سرمایہ کاری کر رہیا اے جد کہ بھارت پاکستان دے اندرونی معاملات خاص طور تے بلوچستان وچ عدم استحکام پیدا کرن دی کوشش وچ مسلسل مصروف عمل اے۔ ماضی وچ بھارت تے ایران بلوچستان دے حوالے نال اک پیج اُتے وی رہے نیں۔ ایہناں پیچیدہ حالات وچ ایرانی صدر دے اقدامات نال پورا خطہ متاثر ہو سکدا اے ۔ امید کیتی جانی چاہیدی اے کہ نویں ایرانی قیادت نہ صرف ایرانی عوام دی بہتری لئی کم کرے گی بلکہ خطے وچ عدم مداخلت دی پالیسی اُتے عمل پیرا ہوندے ہوئے کسے وی ملک دے خلاف آلہ کار نہیں بنے گی۔