10 سال وچ اک تہائی گڈیاں الیکٹرک ٹیکنالوجی اُتے لیان دا فیصلہ

حکومت دی الیکٹرانک وہیکل پالیسی دے اعلان دے بعد گڈیاں دے خریداراں وچ وادھا، چارجنگ یونٹس تے سپیئر پارٹس دی فراہمی لئی اقدامات

چوہدری شاہد اجمل

پوری دنیا وانگوں پاکستان وچ وی حکومتی الیکٹرک وہیکل پالیسی آن دے بعد عوام دا الیکٹرک گڈیاں ول رحجان ودھ رہیا اے۔ حکومت ولوں الیکٹرک وہیکل چارجنگ یونٹس تے سپیئر پارٹس دے مسائل حل کرن لئی وی وڈے پیمانے اُتے اقدامات شروع کر دتے گئے نیں، جس نال حکومت نے الیکٹرک وہیکل پالیسی دا اعلان کیتا اے الیکٹرک گڈیاں دے خریدار ودھدے وکھائی دیندے نیں۔ عالمی منڈی وچ تیل دی ودھدی قیمتاں تے فضائی آلودگی دے پیش نظر کئی ملک الیکٹرک گڈیاں دے استعمال نوں ترجیح دیندے نیں۔ الیکٹرک گڈیاں دا استعمال پیٹرولیم مصنوعات دے دراامدی بل وچ کمی کرے گا تے وزیراعظم عمران دے ویژن دے مطابق ماحولیاتی تبدیلیاں دے اثرات توں بچائو وچ وی مدد ملے گی۔پاکستان وچ الیکٹرک گڈیاں دے استعمال نال پٹرولیم مصنوعات دا درآمدی بل گھٹ ہو جائے گا کیوں جے پاکستان وچ ٹرانسپورٹ دا شعبہ زیادہ تر درآمدی تیل اُتے انحصار کردا اے جد کہ پاکستان وچ بجلی دی موجودہ پیداوار وچ آئندہ کجھ ورھیاں وچ مزید وادھا ہون جا رہیا اے الیکٹرک گڈیاں دے استعمال وچوں بجلی دی طلب تے رسد وچ توازن قائم کیتا جا سکے گا۔ پورے ملک وچ 2030 تیکر 30 فیصد گڈیاں تے 50 فیصد موٹر سیکلاں نوں الیکٹرک ٹیکنالوجی اُتے لیایا جائے گا جس نال تیل دے امپورٹ بل وچ دو ارب ڈالر دی بچت ہوئے گی ایس دے علاوہ الیکٹرک گڈیاں دے استعمال دے فروغ نال کئی معاشی ماحولیاتی تے سماجی مسائل وی حل ہون گے۔

موجودہ حکومت نے جون 2020 وچ ملکی سطح اُتے دو تے تن پہیہاں والی ہیوی کمرشل الیکٹرک گڈیاں دی قومی پالیسی متعارف کروائی سی۔ جد کہ چار پہییاں والی تے نکی کمرشل الیکٹرک گڈیاں لئی دسمبر 2020 وچ وکھری پالیسی متعارف کرائی گئی۔ پاکستان وچ الیکٹرک گڈیاں دے استعمال دے فروغ نال تن بنیادی اہداف حاصل کرن وچ مدد ملے گی ایہناں وچ پیٹرولیم مصنوعات دے درآمدی بل وچ کمی تے پاکستان دی انرجی سکیورٹی نوں بہتر بنانا، الیکٹرک گڈیاں دے استعمال نال روایتی گڈیاں دے استعمال نال پیدا ہون والے مسئلے حل ہون گے جد کہ ماحولیاتی آلودگی خاص طور تے شہراں وچ ودھدی ہوئی آلودگی نوں گھٹ کرن وچ مدد ملے گی۔ حکومت ولوں الیکٹرک گڈیاں دے فروغ لئی اقدامات کیتے جا رہے نیں۔ تاں ایس شعبے وچ سرمایہ کاری دے پست رحجان پاروں ساڈے کول لوک ہجے وسیع پیمانے اُتے قابل بھروسہ چارجنگ انفراسٹرکچر نہ ہون دی وجہ نال الیکٹرک گڈیاں استعمال کرن توں ہچکچا رہے نیں۔ آئندہ اک دہائی وچ ایس سلسلے وچ پالیسی سپورٹ عالمی سطح اُتے بیٹری دی قیمتاں، چارجنگ انفراسٹرکچر تے مقامی سطح اُتے ایہناں گڈیاں دی تیاری جہے عوامل اہم کردار ادا کراں گے۔ الیکٹرک گڈیاں دی مارکیٹ دے فروغ لئی ملک وچ وسیع پیمانے اُتے قابل رسائی چارجنگ انفراسٹرکچر دا نیٹ ورک قائم کرنا ہوئے گا۔

موجودہ حکومت نے الیکٹرک گڈیاں ملک وچ تیار کرن دی حکمت عملی بنائی اے ایس ضمن وچ سرمایہ کاراں نوں سہولتاں فراہم کرن دی پیشکش وی کیتی گئی اے۔ پ ورے ملک وچ 2030 تیکر پنج توں 10 لکھ گڈیاں سڑکاں اُتے لیان دا ہدف مقرر کیتا گیا اے۔ ایس طرح اج توں 9 سال بعد 30 فیصد گڈیاں نوں الیکٹرک ٹیکنالوجی اُتے آ جان گیاں ایسے طرح ایس عرصے وچ 50 فیصد موٹر سیکل وی بجلی اُتے چلن والے ہون گے۔ الیکٹرک چارجنگ لئی کجھ مقامی سی این جی سٹیشناں نوں نویں یونٹس وچ منتقل کر دتا جائے گا جتھے گڈیاں دی بیٹری چارجنگ دے علاوہ پہلے توں چارج شدہ متبادل بیٹری حاصل کیتی جا سکن گیاں۔ پاکستان وچ بنن والی الیکٹرک وہیکلز اُتے کوئی رجسٹریشن فیس تے ٹوکن ٹیکس نہیں ہوئے گا ایہناں لئی کاص رجسٹریشن پلیٹس متعارف کروائیاں جان گیاں۔ دو سال تیکر استعمال شدہ الیکٹرک گڈیاں تے موٹر سیکلاں اُتے 15 فیصد کسٹم ڈیوٹی ہوئے گی۔ ابتدائی مرحلے وچ تن ہزار سی این جی سٹیشناں نوں الیکٹرک وہیکل چارجنگ یونٹس بنان دی تجویز دتی گئی اے۔ حکومتی الیکٹرک وہیکل پالیسی آن دے بعد اگرچہ الیکٹرک گڈیاں دی درآمد وچ تیزی نال وادھا ہو رہیا اے تاں الیکٹرک وہیکل چارجنگ یونٹس تے سپیئر پارٹس دا مسئلہ ہجے تیکر برقرار اے۔ متعلقہ کاروباری حضرات پر امید نیں کہ ویلے دے نال ایہہ مسئلے حل ہو جان گے۔
حکومت نے الیکٹرک گڈیاں ملک وچ تیار کرن دی حکمت عملی بنائی اے ایس ضمن وچ سرمایہ کاراں نوں سہولتاں فراہم کرن دی پیش کش وی کیتی گئی جس دے مطابق 2030 تیکر پنج توں 10 لکھ گڈیاں سڑکاں اُتے لیان دا ہدف مقرر کیتا گیا اے۔ دوجے پاسے وڈی کمپنیاں دی الیکٹرک گڈیاں دیاں قیمتاں تے کروڑاں نیں پر کجھ نکیاں گڈیاں گھٹ قیمت ہون اُتے مڈل کلاس لئی وی خریداری لئی پرکشش نیں۔ پاکستان وچ ایہناں دناں اونج تے الیکٹرک گڈیاں سنے ہر قسم دی گڈیاں دی مانگ وچ وادھا ویکھن وچ آ رہیا اے۔ حکومت دی الیکٹرک وہیکل پالیسی دے اعلان اُتے خوشگوار رد عمل وکھائی دے رہیا اے۔پاکستان وچ الیکٹرک گڈیاں دا استعمال ہجے ابتدائی مراحل وچ اے پر ایس رحجان وچ وادھا ہو رہیا اے۔ ایس ویلے بائیرڈ گڈیاں دے نال الیکٹرک گڈیاں دی خریداری وچ لوک زیادہ دلچسپی لے رہے نیں تاں جویں ای گڈیاں زیادہ آن گیاں تے مقامی طور اُتے تیار ہون گیاں تے ایہناں دیاں قیمتاں وچ کافی حد تیکر کمی واقع ہوئے گی۔جویں ای ایہناں گڈیاں دے استعمال وچ وادھا ہوئے گا پارٹس وی ملنا شروع ہو جان گے پر ایس ویلے تیکر صرف آرڈر اُتے ای دوجے ملکاں توں منگوا کے دتے جا سکن گے۔ ماہرین دا کہنا اے کہ الیکٹرک گڈیاں دی خرید و فروخت بوہت جلدی روایتی پٹرول تے ڈیزل گڈیاں نوں پچھے چھڈ دیوے گی۔
پوری دنیا وچ کوئی حکومتاں پٹرول تے ڈیزل نال چلن والی گڈیاں اُتے پابندی عائد کرن دے اہداف طے کر رہی اے۔ حیاتیاتی ایندھن نال چلن والے انجن دا خاتمہ صرف ٹیکنالوجی دے انقلاب نال ممکن ہویا اے۔ 1830 دی دہائی وچ سکاٹش شہری رابرٹ اینڈرسن نے پہلی کروڈ الیکٹرک کار بنائی سی پر انج صرف پچھلے کجھ ورھیاں وچ ممکن ہو سکیا اے کہ انج دی ٹیکنالوجی ایجاد کر لئی اے کہ ہن ایہناں دیاں قیمتاں روایتی گڈیاں دی مانگ نوں پچھے چھڈ رہیاں نیں۔ 1990 دی دہائی وچ انٹرنیٹ دی طرح الیکٹرک گڈیاں دی مارکیٹ وی تیز رفتار پیداوار حاصل کر رہی اے کووڈ 19 دی عالمی وبا دے دوران عام گڈیاں دی فروخت وچ پنج گنا کمی دے باوجود 2020 وچ ایہناں گڈیاں دی عالمی خرید و فروخت وچ وادھا ہویا تے ایہہ 43 فیصد اُتے آ کے 32 لکھ ہو گئی۔ گڈیاں دی مجموعی فروخت دا ایہہ محض پنج فیصد اے۔ ماہرین دے مطابق 2025 تیکر عالمی سطح اُتے ساری نویاں گڈیاں دی فروخت وچ 20 فیصد الیکٹرک کاراں ہون گیاں۔ 2030 تیکر ایہناں دی تعداد 40 فیصد تے 2040 وچ ساریاں نویاں گڈیاں الیکٹرک ہون گیاں۔
پاکستان وچ توانائی دا شعبہ تیزی نال ترقی کر رہیا اے تے قابل تجدید توانائی دی پالیسی تے یورو 5 پٹرول دی درآمد ایسے سلسلے دی کڑی اے۔ پاکستان ماحولیاتی آلودگی توں متاثر ہون والے ملکاں وچوں اک اے۔ ایس لئی متبادل انرجی دے ذرائع اُتے جان دا فیصلہ کیتا گیا اے۔ سانوں آئندہ ورھیاں وچ پاکستان نوں ماحول دوست فیول ول لے کے جانا اے تے 2035 توں 2050 تیکر زیادہ تر ملک آئل نال چلن والے انجن بند کر دین گے۔
ماہرین دا کہنا اے کہ پاکستان بجلی آپ پیدا کردا اے تے ایس ویلے ساڈے کول لوڑ توں ودھ بجلی موجود اے ایس لئی چارجنگ دے ریٹس اینے مہنگے نہیں ہون گے جد کہ ایس دے مقابلے وچ 70 فیصد دے لگ بھگ تیل دی ضروریات پاکستان بیرون ملک توں درآمد کر کے پوری کردا اے۔ جدوں ڈالر دی قیمت ودھدی اے تے پٹرول دی خرید مہنگی ہو جاندی اے تے ایسے وجہ نال عوام نوں مہنگا پٹرول لینا پیندا اے ایسے طرح مقامی سطح اُتے جیہڑے الیکٹرک گڈیاں تیار کیتیاں جان گیاں ایہناں دی قیمت درآمد شدہ الیکٹرک کار دی نسبت بوہت مناسب ہو جائے گی۔دوجے پاسے گڈیاں دے کاروبار نال جڑے بندیاں دا کہنا اے کہ مہنگی الیکٹرک گڈیاں دی درآمدات اُتے لکھاں روپئے دا ریلیف دتا گیا اے جس دے پچھے کوئی مضبوط دلیل وکھائی نہیں دیندی۔ امپورٹڈ الیکٹرک گڈیاں اُتے کسٹم ڈیوٹی 25 فیصد توں گھٹ کر کے 10 فیصد کر دتی گئی اے۔ ایہناں وچ 70 کلوواٹ آور تے ایس توں اُتے دیاں گڈیاں وی شامل نیں جنہاں دیاں قیمتاں وچ تقریباً 50 لکھ روپئے کمی واقع ہوئی اے۔
سوال ایہہ وے کہ جے کوئی بندا ڈیڑھ کروڑ دی گڈی للیندا اے تے اوہ دو کروڑ وی دے سکدا اے۔ ایہہ لگژری آئٹم اے جس دی قیمت گھٹ کرنا کسے طرح وی مناسب نہیں۔
جتھے اک گڈی توں 50 لکھ روپئے دا ریلیف صرف اک بندے نوں دتا گیا اے اوتھے 25 مڈل کلاس لوکاں نوں دو دو لکھ روپئے دا ریلیف دے کے فائدہ عام بندے تیکر اپڑایا جا سکدا اے۔ جے حکومت صحیح معنیاں وچ الیکٹرک گڈیاں نوں پاکستان وچ عام بندے تیکر متعارف کروانا چاہندی اے تے وڈی گڈیاں دی بجائے نکی الیکٹرک گڈیاں نوں درآمدات اُتے مکمل ٹیکس چھوٹ دتی جائے۔ ایس نال نہ صرف ماحولیاتی آلودگی وچ کمی آئے گی بلکہ ملکی پٹرولیم مصنوعات دی درآمدات دا بل وی گھٹ ہو سکے گا۔
پاکستان وچ الیکٹرک گڈیاں نوں چارج کرن لئی الیکٹرک وہیکل چارجنگ یونٹس لگنا تے شروع ہو چکے نیں پر ایہناں دی تعداد ہجے اینی نہیں کہ پورے ملک وچ الیکٹرک گڈی ہر تھاں توں چارج کران دی سہولت موجود ہوئے۔ الیکٹرک وہیکل چارجنگ یونٹس لان والی کمپنی دے مطابق لہور وچ ہن تیکر صرف اک یونٹ لایا گیا اے جد کہ موٹرے اُتے پنڈی بھٹیاں توں فیصل آباد تے لہور توں سکھر تیکر رواں سال 15 یونٹ لان دا منصوبہ اے۔

پاکستان وچ بجلی نال چلن والیاں گڈیاں تے موٹر سیکل بنان والی کمپنیاں لئی کابینہ دی منظور شدہ الیکٹرک وہیکل پالیسی دے ذریعے کجھ مراعات پیش کیتی گئیاں نیں جنہاں وچ ٹیکس تے کسٹم ڈیوٹی وچ رعایت شامل اے۔ وفاقی وزیر توانائی حماد اظہر دا کہنا اے کہ حکومت بجلی نال چلن والی گڈیاں دی قیمتاں وچ کمی لیان تے ملک وچ تیاری اُتے خصوصی توجہ مرکوز کیتے ہوئے اے۔
ریگولیشن بہتر معیار تے چارجنگ سٹیشنز دے حوالے نال ون ونڈو تے آن لائن اپریشن توں پورے ہفتے وچ منظوری دا عمل مکمل کرن اُتے توجہ دتی جائے گی۔ حکومت بجلی نال چلن والیاں گڈیاں دی قیمتاں وچ کمی تے ملک وچ تیاری اُتے خصوصی توجہ دے رہی اے۔ امید اے کہ ایس ورہے پاکستان وچ الیکٹرک گڈیاں دی تیاری شروع ہو جائے گی جد کہ الیکٹرک موٹر بائیکس دی تیاری پہلے ای شروع ہو چکی اے تے ہن اگلے مرحلے وچ ملک دے اندر دیگر آلات دی تیاری ہوئے گی۔ حماد اظہر دا کہنا اے کہ ایہہ گل خوش آئند اے کہ نجی شعبہ نے الیکٹرک گڈیاں دی چارجنگ دا انفراسٹرکچر بنانا شروع کر دتا اے۔ حکومت ایس دی بھرپور حوصلہ افزائی کر رہی اے۔ اقوام متحدہ دا ترقیاتی فنڈ ایس پورے شعبے دی ریگو لیشن لئی ساڈے نال تعاون کر رہیا اے۔ حکومت دی ایس سلسلے وچ کوشش اے کہ ریگولیشن تے معیار نوں بہتر بنان دے عمل وچ چارجنگ انفراسٹرکچر لئی معاملات نوں مشکل نہ بنایا جائے تے لوکاں نوں ایس لئی سرکاری افسران تے لال فیتے دی رکاوٹاں دا ساہمنا نہ کرنا پئے۔ تے بین الاقوامی معیار دے مطابق اک صاف شفاف تے بہتر طریقہ کار اختیار کیتا جائے۔
وفاقی وزیر برائے صنعت وپیداوار مخدوم خسرو بختیار دا کہنا اے کہ حکومت برقی گڈیاں دا اثر ودھدے ہوئے ویکھنا چاہندی اے تاکہ ماحول بہتر بنایا جا سکے تے درآمدی بل وچ کمی لیائی جا سکے۔ نویں پالیسی آٹو موٹیو انڈسٹری دی نمو تے ترقی دے نال نال ایہناں گڈیاں دا مارکیٹ وچ معیاری، قابل خرید تے دستیاب ہونا وی ضروری اے۔ ملک وچ نکی گڈیاں دی قیمت وچ کمی لئی تجویزاں طلب کیتیاں گئیاں نیں تاکہ ایہنوں گھٹ آمدن والے طبقے لئی قابل خرید بنایا جا سکے۔ اوہناں نے کہیا کہ اک اندازے دے مطابق 30 ہزار ای ویز پاکستان دی بجلی پیداواری صلاحیت دا اک فیصد استعمال کرن گیاں۔ کیوں جے بجلی دا فی یونٹ 50 روپئے وچ وک رہیا اے تاں 180 کلومیٹر توں گھٹ دا مائیلیج حاصل کرن لئی 40 کلوواٹ دی بیٹری نوں چارج کرن وچ 2 ہزار روپئے لگن اے۔
وزیراعظم دے مشیر برائے موسمیاتی تبدیلی ملک امین اسلم دا کہنا اے کہ پاکستان وچ کئی کمپنیاں الیکٹرک گڈیاں تے موٹر سیکلز بنان لئی تیار نیں تے اوہ محض حکومتی پالیسی دی منتظر سن۔ ایہناں دا کہنا اے کہ مقامی صنعت کاراں نوں دتیاں گئیاں سہولتاں نال الیکٹرک گڈیاں دیاں قیمتاں نوں عام گڈیاں دے برابر لیایا جائے گا ۔ ملک امین اسلم دا کہنا اے کہ الیکٹرک گڈیاں دا خرچہ اک تہائی ہوندا اے جد کہ حکومت ایس دے فروغ نال تیل دا امپورٹ بل گھٹ کرنا چاہندی اے۔ آئندہ چار ورھیاں وچ اک لکھ گڈیاں نوں برقی ٹیکنالوجی اُتے لیایا جائے گا جد کہ ایسے دوران پنج لکھ موٹر سیکل تے رکشے بجلی اُتے چلن گے۔ الیکٹرک وہیل دے پرزے تے بیٹری دی درآمد اُتے اک فیصد کسٹم ڈیوٹی ہوئے گی جد کہ پاکستان وچ بنن والی الیکٹرک گڈیاں، موٹر سیکلاں تے رکشیاں اُتے اک فیصد جنرل سیلز ٹیکس لایا جائے گا۔ پاکستان وچ بنن والی الیکٹرک وہیکلز اُتے کوئی رجسٹریشن فیس تے ٹوکن ٹیکس نہیں ہوئے گا۔ ایہناں لئی خاص رجسٹریشن پلیٹس متعارف کروائیاں جان گیاں۔ دو ورہے لئی استعمال شدہ الیکٹرک گڈیاں تے موٹر سیکلاں اُتے 15 فیصد کسٹم ڈیوٹی ہوئے گی۔ ابتدائی مرحلے وچ تن ہزار سی این جی سٹیشناں نوں الیکٹرک وہیکل چارجنگ یونٹس بنان دی تجویز دتی گئی اے۔ ابتدائی ہدف دے طور اُتے 2030 تیکر ملک دی 30 فیصد گڈیاں نوں الیکٹرک ٹیکنالوجی اُتے لیان دا فیصلہ کیتا گیا اے جس نال تیل دے امپورٹ بل وچ بچت ہوئے گی۔ ایہناں گڈیاں دی صنعت لئی سپیشل اکانومک زونز بنان دی تجویز دتی گئی اے۔