حفیظ تائب دی پنجابی نعت

حبیبہ اکرام

عصر حاضر دے نعت گو شاعراں وچ حفیظ تائب ہوراں دا ناں سر کڈھواں اے۔ اج دا دور نعت دا دور اے۔ پہلے جیہڑی نعت شاعر اپنے کلام وچ تبرکاً شامل کردے سن‘ اج اوہ اک وَکھری صنف دا روپ وٹا چکی اے۔ کیوں جے پہلاں:
’’پنجابی دے قصیاں‘ جنگنا میاں‘ واراں‘ معراج نامیاں‘ فقہی کتاباں‘ ترجمیاں تے دیگر تفسیراں وچ شاعر اوس لکھت دے مُڈھ وچ حمد تے نعت تبرکاً پیش کردے سن۔ خاص کر کے شاہجہانی عہد وچ ایہہ ریت شروع ہوئی جیہڑی ویہویں صدی دے اَدھ تیکر جاری رہی۔ پاکستان بنن مگروں نعت دے اکانویں مہاڑ سامنے آئے‘‘ (1)
نویں نظم نے بہت ساریاں تبدیلیاں کیتیاں۔ اج جس مقام تے ایہہ کھڑی اے ایتھے بہت لما پینڈا طے کر کے آئی اے۔ نویں نظم وچ اک وڈی تبدیلی ایہہ آئی کہ شاعر نے خارجیت دی بجائے داخلیت نوں موضوع بنایا۔ اوہنے اپنے اندر دیاں جذبیاں تے احساساں نوں بیان کیتا تے خارجی کیفیتاں نوں اپنیاں اندرونی کیفیتاں نال رلا کے پیش کیتا۔ ڈاکٹر اسلم رانا لکھدے نیں:
’’نواں پنجابی شاعر نویں دور دیاں ادبی‘ سماجی تے علمی قدراں توں متاثر ضرور اے پر اپنے تخلیقی اظہار واسطے اینہاں قدراں دی تھاں اپنی ذات نوں محور بنان دا چاہیوان اے‘‘ (۲)
حفیظ تائب ہوراں دی نعت تے گل کرن توں پہلا ساہنوں ایہہ پتہ ہونا چاہیدا اے کہ اج دی پنجابی شاعری وچ اونہاں دا کناں کُو حصہ اے۔ پنجابی وچ حفیظ تائب ہوراں دیاں دو نعتاں دیاں کتاباں ملدیاں نیں۔ اک تے ’’سک متراں دی‘‘ (۳) جو1978ء وچ چھاپے چڑھی۔ ایہدے وچ 3حمداں‘ 39نعتاں‘ 8منقبتاں تے اک سلام شامل اے۔ دوجی کتاب دا ناں اے ’’لیکھ‘‘ (۴) جیہڑی محمد ندیم عاصم ہوراں نے 2000ء وچ مرتب کیتی۔
عاصم ہوراں نے ایہدے وچ پہلاں دیاں کھلریاں پلریاں کجھ نظماں‘ غزلاں تے قومی گیت وی شامل کیتے نیں ایہدے وچ 5حمداں‘ 23نعتاں‘ 5قومی نظماں‘ 3گیت‘ 3یاداں تے 12غزلاں شامل نیں۔
ویہویں صدی وچ آ کے زندگی دے ہر شعبے دے نال نال ادب وچ وی نمایاں تبدیلی آئی۔ بہت ساریاںنثری صنفاں دا مکھ مہاندرا سامنے آیا۔ شعری اصناف وچ وی تنوع جلکھیا تے نظم معریٰ توں آزاد ہوئی۔ غزل جو قصیدے چوں وجود وچ آئی سی‘ اک وکھرا روپ وٹا کے سامنے آئی۔موضوعات دی بہار آئی تے ایسے صنف نوں نعت دے لغوی حوالے نال مقبول جانیا گیا۔ ایہدی نیہنہ پرانی تے پیڈی سہی پر عروج پیر فضل گجراتی تے ڈاکٹر فقیر محمد فقیر توں ملیا تے حفیظ تائب ہوراں نے ایس روایت نوں اگے ودھان وچ بہت اہم کردار ادا کیتا اے۔ حفیظ تائب ہوراں نے کجھ روایتی انداز وی اپنایا لیکن اونہاں دا اسلوب نعت کلاسیکیت توں تھوڑا مختلف اے۔ پنجابی شاعری وچ تصوف دا رنگ گوڑھا اے لیکن حفیظ تائب نے تصوف دے مسئلیاں نوں نہیں چھیڑیا سگوں نعت وچ نویں مضمون لیاندے تے نویں تجربے کیتے۔ عارف عبدالمتین حفیظ تائب ہوراں نوں ’’نویاں راہواں بنان تے اونہاں تے ٹرن والا راہی‘‘ آکھدے ہوئے لکھدے نیں۔
’’حفیظ تائب دی شاعری دا مطالعہ کردیا ہویاں اسیں مڑ مڑ ایہہ محسوس کردے آں پئی اوہ اونہاں راہواں دے راہی نیں جیہڑیاں اونہاں نے اپنے واسطے آپوں بنائیاں نیں۔ اونہاں نے اونہاں راہواں تے ٹرنا قبول نہیں کیتا جیہڑیاں دوجیاں نے بنائیاں ہون تے جنہاں اتے دوجے وی اکو ساچے وچ ڈھلے ہوئے ٹرے جا رہے ہون۔ حفیظ تائب نوں اپنی ایس خصوصیت دا شعور وی اے تے اونہاں نوں اپنے ایس شعور تے ودھیرا مان وی اے تے اوہ اپنے ایس شعور دا اپنی شاعری وچ تھاں تھاں اظہار وی کردے نیں‘‘۔ (۵)
احمد راہی ہوریں اونہاں بارے لکھدے نیں:
حفیظ تائب سی نعت گوئی
کہاں کسی کو نصیب ہو گی
وہ نعت جس وقت کہتے ہوں گے
تو روح حضرت قریب ہوگی
حفیظ تائب ہوراں نے اپنے نعتیہ مجموعے ’’سک متراں دی‘‘ وچ آغاز حمد توں کیتا اے۔ سورۃ فاتحہ اوہ تعریف ربی اے جو رب کریم نے آپ اپنے لئی بیان فرمایا تے رب کریم دی اجیہی تعریف کائنات دے کسی شے یا مخلوق دے وَس وچ نہیں۔ تائب ہوراں نے اپنے رب دی مدح ’’سورۃ فاتحہ‘‘دے منظوم ترجمے نال کیتی اے۔ ایہہ خیال نویکلا وی اے تے نرویاوی تے نویں پودھ لئی نویں بہار دا پوگا وی:
سبھ تعریفاں تیرے لئی نیں سوہنیا ربا
ہر جگ دی ہر شے نوں پالن والیا ربا
توں رحمن رحیم تے توں ای حشر دا مالک
ہر کوئی صرف عبادت تیری کردا ربا
ہر کوئی ربا تیریاں ای امداداں لوڑے
ساہنوں دسیں رستہ سدھا پدھرا ربا
رستہ اونہاں لوکاں دا توں جنہاں اُتے
دان انعاماں اکراماں دا کیتا ربا
دسیں نہ اونہاں دا رستہ جنہاں اُتے
تیرے قہر غضب دا جھکھڑ جھلیا ربا
نہ دسیں راہ اونہاں دا جو پئے کورا ہے
ایہہ عرضاں کر پوریاں ربا سبھ دیا ربا (۶)
عشق اک جذباتی کیفیت اے‘ جو بے غرض ہوندی اے۔ محبت جدوں خودغرضی دیاں حداں الاہگن جاندی اے تے عشق دا روپ وٹالیندی اے۔ عشق دی سبھ توں اعلیٰ قسم عشق حقیقی اے۔ عشق حقیقی دا موضوع بہت پرانا اے۔ ایہدا تعلق تصوف تے فلسفہ وحدت الوجود نال اے۔ تصوف وچ اک پاسے تے ایہہ صرف اوس جذبے دا ناں اے جیہڑا عاشق اپنے محبوب لئی محسوس کردا اے تے دُوجے پاسے ایہدا تعلق بندے دی حیات نال وی اے۔ جیہدے راہیں انسان حقیقت نوں پالیندا اے۔ ڈاکٹر اسلم رانا لکھدے نیں:
’’عشق توحید دے مسلک دا دوجا ناں اے۔ ایس واردات دا اک سرا الست بربکم دی ازلی آواز نال جڑیا ہویا اے تے دوجا صور پھونکن دے آخری عمل نال تعلق رکھدا اے‘‘۔
عشق حقیقی صوفی شاعراں دا اک خاص موضوع رہیا اے۔ اونہاں نے اپنے اپنے ڈھنگ نال ایس موضوع نوں شاعری وچ ورتیا اے۔ کسے نے عاجزی تے انکساری نال جیویں شاہ حسین‘ کسے نے مؤدب ہو کے جیویں سلطان باہو تے کسے نے بے اختیار تے بے باک لہجے نال جیویں بابا بلھے شاہ‘ جس طرح صوفیاں دی شاعری وچ سانوں عشق حقیقی دے بھانبھڑ مچے ملدے نیں۔ اجوکے دور وچ حفیظ تائب ہوراں دی شاعری اینہاں صوفیاں دی ای بازگشت دا حصہ اے لیکن عشق حقیقی دا انداز ایس قدر دلکش اے کہ ربی مہر تے حاصل ہوئی ای اے‘ محبوب رب دی مداح سرائی دا اعزاز وی حاصل ہویا اے۔
مان میں کس تے کراں تیرے بناں
کون اے مرا سائیاں تیرے بناں
اک نمانی جان تے سو مشکلاں
کٹے کون اے بیڑیاں تیرے بناں
فیر اگے کہندے نیں
چن لئی میں تیرے پیارے دی ثنا
کس ایہہ سوجھاں بخشیاں تیرے بناں
عشق رسولﷺ وی عشق حقیقی دی اک پوڑی اے۔ جیہدے اتے چڑھیاں ای بندا حقیقی عشق دے نظارے کر سکدا اے۔ عشق رسولﷺ دا بھرواں اظہار نعت راہیں ہوندا اے۔ نعت دا مزاج بڑی حد تیکر داخلیت تے ہوندا اے یعنی بندا اپنے اندرونی محسوسات تے جذبات بیان کردا اے۔ شورش کاشمیری ہوریں لکھ دے نیں:
’’اک شخص غزلاں تے نظماں تے بہت لکھ سکدا اے لیکن محبت رسولﷺ دی چمک دل وچ موجود نہ ہووے تے کیف انگیز نعت کدی نہیں لکھ سکدا۔ ایہدے وچ صرف اوہو لوک کامیاب ہوندے نیں جہناں نے اپنے دل وچ حضور اکرمﷺ دی محبت دی باقاعدہ پرورش کیتی اے۔ اپنے فکرونظر دی تربیت کیتی اے تے قلب و روح نوں احتیاط و احترام دا خوگر بنایا اے‘‘۔
حفیظ تائب ہوراں دی شاعری پڑھیے تے محبت رسولﷺ دا ایہہ جذبہ تھاں تھاں نظر آندا اے۔ آپﷺ دی ذات اوہناں نوں دنیا دی ہر شے توں ودھ عزیز اے۔ اوہ لکھدے نیں۔
میرے ماپے میری آل اولاد تیرےؐ توں صدقے
ماندی جندڑی دے روگاں دا کد ہووے گا چارہ
………
اولاد مال جان توں کردتا بے نیاز
تائب نوں رب نے دے کے محبت حضورؐ دی
ایہہ آنحضورﷺ دی ذات ای اے جیہدے واسطے ایہہ ساری کائنات وجود وچ آئی۔ کوئی انسان اوس ویلے تیکر کامل مسلمان نہیں ہو سکدا جدوں تیکر اوہ کلمہ طیبہ نہ پڑھ لووے۔ ایس کلمے وچ بندے کولوں اقرار کرایا گیا اے کہ محمدﷺ اللہ دے رسول نیں حفیظ تائب ہوریں وی کہندے نیں:
گل حق دی اے نہیں اونہاں نوں کجھ حق انسان اکھوانے دا
انسانیت دے محسن دی جنہاں نوں محبت نہیں ہوندی
ایہدے نال حفیظ تائب ہوریں حضورﷺ دے ادب و احترام دیاں حداں وی مقرر کردے نیں:
اوہنوں رب دے نال رلائیے تے ایمانوں خارج ہو جائیے
اوہنوں وکھرا رب تو جانیے تے مقبول عبادت نہیں ہوندی
اونہاں نے حضور نبی کریمﷺ نال عشق تے عقیدت دا اظہار بہت پیار تے سلیقے نال کیتا اے۔ آپﷺ بارے گل کردیاں بہت ادب تے احترام نال عرض کردے نیں۔ سید عبداللہ حفیظ تائب ہوراں دی اردو نعت دے حوالے نال لکھدے نیں:
’’اوہ (حفیظ) اک ایسا صاف اے جہڑا حضورﷺ دے روبرو کھڑا اے۔ اوہدی نظراں جھکی ہوئیاں نیں۔ اوہدی آواز ادب پاروں دھیمی اے مگر نہ ایسی کہ سنائی ای نہ دیوے تے نہ ایسی اُچی کہ سوئے ادب دا گمان گزرے۔ شوق اے کہ امڈا آندا اے تے ادب اے کہ سمٹدا جاندا اے‘‘۔
ایہہ گل اونہاں دی پنجابی نعت اتے دی لاگو ہوندی اے۔ حفیظ تائب ہوراں دا دل عقیدت تے احترام نال بھریا ہویا اے۔ جیویں اک تھاں اتے لکھدے نیں:
ادبوں اَکھ چکی نہیں جاندی
سامنے جد اوہ در آوندا اے
……
حیاتی مینوں جے ہووے عطا ہور
کراں آقاتے مولا دی ثنا ہور
اساں جیہدے نال عشق کردے آں اوہدے قرب دی تمنا رکھدے آں لیکن جدوں اوہدا عشق حدوں ودھ جاندا اے تے فیر محبوب دے ڈیرے عاشق دے وَل اتے ای نہیں روح اتے وی ہوندے نیں۔ حفیظ تائب ہوریں وی ایس تھاں تے اَپڑ چکے نیں تے کہندے نیں۔
جو اب آوندا اے میں نہیں دور تیتھوں
جدوں گھبرا کے ماراں واج تینوں
کس ویلے اگے اکھیاں دے اوہ مکھڑا تائب نہیں رہندا
کس ویلے وچ تصور دے قرآں دی تلاوت نہیں ہوندی
عشق تے ہجر دا آپوں وچ گاڑھا سمبندھ اے۔ محبوب دے ہجر وچ لذت ہوندی اے لیکن ایہہ گھڑی بہت اوکھی ہوندی اے۔ پر ایہہ گل وی گوہ کر چری اے کہ جے وچھوڑا ہووے گا تاں ای ملن وی ہووے گا۔ جدوں بندہ ہجر دی کیفیت وچوں لنگھ رہیا ہوندا اے تاں اوہدے دل وچ وصال دی آس وی ہوندی اے۔ ایہہ آس محبوب دی یاد راہیں اوہدے دل وچ پیدا ہوندی اے۔ ہر عاشق اپنے محبوب نوں اپنے کول ای محسوس کردا اے جیویں بابا فریدؒ کہندے نیں:
برہا برہا آکھیے برہا توں سلطان
فریدا جت تن برہوں نہ اپجے سوتن جان مسان
فراق دراصل اوہو ازلی فراق اے جو میثاق اول نوں ہویاسی۔ الست بربکم تے قالو بلیٰ والے دن روحاں اپنے کل توں وچھڑ کے دنیا وچ آئیاں سن لیکن ایتھے اوہ روح کرلاندی رہندی اے تے واپس اپنے کل نوں ملن واسطے بے تاب اے۔ ایہہ کرلاہٹ‘ ایہہ تڑف ساہنوں حفیظ تائب ہوراں دی شاعری وچ وی دسدی اے:
پانی لا لا پھاوے ہوئے
روح دے رکھ نہ سادے ہوئے
شتر اسوار نہ پائی جھاتی
سنچی سوچ کچاوے ہوئے
رنگاں والے شہر نہ اپڑے
رنگوں رنگ پتاوے ہوئے
اجڑی نہیں یاداں دی وستی
غم دے اکھاں دھاوے ہوئے
لیکن فیر وی آس تے امید داپلہ نہیں چھڈدے۔ اوہ جاندے نیں کہ اوس پاک ذاتﷺ دے در دے سوالی کدی خالی ہتھ نہیں پرتے ایس لئی کہندے نیں:
کاسے اکھیاں دے لے کے آ گئے نیں لین دید دا خیر فقیر در تے
نور سائلاں نوں کھڑے ہین جیہڑے تیرے در دی پگڑ زنجیر در تے
مارے ہوئے جدائی دے صد میاں دے آئے ہو کے سخت دلگیر در تے
مکھ ویکھ نہیں لین گے جدوں توڑی کھڑے رہن گے تیرے اسیر در تے
ہجر دی ایہہ کیفیت اونہاں دی شاعری وچ بہت بیقراری لئے ہوئے اے تے شاعری وچ اُڈیک دی کیفیت پیدا کردی اے۔
مہکی مہکی اے دل دی گلی پلکاں تے بتیاں بلدیاں نیں
دم دم دے نال اُڈیکاں مینوں اوس عربی سانول دیاں نیں
عاجزی اپنے آپ نوں دوجیاں توں کم تر سمجھن دا ناں اے۔ اللہ تعالیٰ دا فرمان اے کہ زمین تے آکڑ آکڑ کے نہ چلو تے دوجیاں لفظاں وچ ایس فرمان دی پیروی عاجزی اکھواندی اے۔
بابا فرید کہندے نیں:
فریدا خاک نہ نندیے خاکو جیڈ نہ کو
جیوندیاں پیراں تلے مویاں اپر ہوء
ایہہ عاجزی اے تے پنجابی شاعری چونکہ صوفیاں دے ہتھاں تے پروان چڑھی۔ ایہہ جذبہ ساہنوں ساریاں صوفی شاعراں کول ملدا اے۔ شاہ حسین نے عاجزی دا اظہار اپنیاں کافیاں وچ زنانی ولوں گل کر کے کیتا اے۔ حفیظ تائب ہوراں دی شاعری وچ عاجزی تے انکساری دا ایہہ جذبہ ودھیرا ملدا اے۔ اوہ اپنے آپ نوں عاجز تے مسکین بنا کے پیش کردے نیں تے فیر اپنا سوال کردے نیں:
سوال میرا نہ ٹال سائیں
غریب نوں کر نہال سائیں
بنا دے گلزار دل دی روہی
وسا کے ابر جمال سائیں
برات سو کے نیں دیندے ہو کے
خیال نوں تیری بھال سائیں
سنان ادھی صدی دے قصے
غلام دے چٹے دال سائیں
………
دردی ایں جگ دا غم دے اسیراں دی سارلے
سخیاں دے بادشاہا فقیراں دی سار لے
حفیظ تائب ہوریں اپنی شاعری وچ حضور نبی کریمﷺ دی ذات نوں وڈیاندے نیں تے اپنے آپ نوں انتہائی عاجز تے مسکین بنا کے پیش کردے نیں۔
ایہہ منگتے تیرے در اتے لکھاں آساں لے کے آئے نیں
تیرے در توں چنگیاں مندیاں نے رحمت دے خزانے پائے نیں
مولا میری عاجزی دا مان رکھ
جھوک دل اندر وسا سرکارؐدی
ایہہ جذبہ حفیظ تائب ہوراں دی شاعری وچ ودھیرا لبھدا اے۔ اسیں سبھ حضور نبی کریمﷺ دے احساناں تھلے دبے ہوئے آں جے ساری زندگی دی غلامی کریے تاں وی ایہناں احساناں دا حق ادا نہیں ہو سکدا۔ حفیظ تائب ہوریں آپﷺ دی غلامی کرن دی سدھر رکھدے نیں۔باندی بنن دی تمنا کردے نیں جو اپنے آقا دا ہر حکم بغیر چون و چرا دے تسلیم کرے۔
جو نہ مکھ موڑے کدی وی حکم توں
مینوں اوہ باندی بنا سرکارؐ دی
سک توں مراد اے کوئی زبردست خواہش جیہڑی کہ حسرت دا روپ وٹا کے اندرو اندر ساڑ دی رہندی اے تے اک عاشق دے دل وچ جدوں عشق دا بھانبھڑ مچدا اے تے اوس ویلے اوہدے اگے اِکوسک رہ جاندی اے۔ محبوب نوں پان دی سک اوہنوں ملن دی سک اپنیاں اَکھیاں اگے ویکھن دی سک تے ایہہ سک حفیظ تائب ہوراں دی شاعری وچ وی تھاں تھاں نظریں آئوندی اے مثلاً سبھ توں پہلاں اوہ اپنی کتاب دا ناں ’’سک متراں دی‘‘ رکھ کے اپنی بے چینی تے تاہنگھ بارے دس پائوندے نیں۔ اونہاں دی ساری شاعری دے وچ ایہو بے چینی تے بے قراری پائی جاندی اے۔
میں کراں ربا ثنا سرکارؐ دی
اک جھلک مینوں وکھا سرکارؐ دی
روضہ رسولﷺ ویکھن دی تڑف اوتھے اپڑن دی تڑف‘ حفیظ تائب ہوراں دے کلام وچ بہت زیادہ ملدی اے۔ اوہ کہیندے نیں اوس دردیاں کوئی ریساں نہیں تے جد اوہ اوس در تے دید نال فیض یاب ہوندے نیں تے اینہاں لمحیاں دی سدا ٹھہر جان دی سدھر من وچ رکھدیاں ہویاں رب کولوں دعا کردے نیں کہ اوہ واصل بحق ای در نبویﷺ تے ہون۔ درداں دیاں ڈالیاں پیش کردیاں ہویا ایہہ کنی پیاری خواہش اے تے مومن لئی ایس توں ودھ اعزاز ہور کوئی نہیں۔
کدی نہ دور تیرے در توں ہوواں
تڑپ میری میرے مولا ودھا ہور
درود آقاؐ تے پڑھدیاں جان ہاراں
نہ رکھاں دل دے اندر کوئی چاء ہور
نبیؐ دے در تے ٹُٹے ساہ دی ڈوری
کوئی حسرت نہیں ایہدے سوا ہور
حفیظ تائب ہوراں نوں حضور نبی کریمﷺ نال انتاں دی عقیدت تے ہے ای پر ایس عقیدت دی معراج نوں پان لئی نبیﷺ دے پیاریاں نال پیار لازم اے۔ اونہاں دے ہاں آل نبویﷺ تے اصحاب نبویﷺ دی محبت دی شدید ترین صورت وی لبھدی اے۔ عرب جان دی سدھرنال کربل دے میدان تے بغداد دی زیارت دی اونہاں دی خواہش اے:
ٹرپواں عراق عرب نوں میں ہن ایہو صورت جیون دے اے
تاہنگاں مینوں بغداد دیاں سکاں مینوں کربل دیاں نیں
اک عاشق لئی محبوب دے در تے حاضری دینا بہت اہمیت رکھدا اے تے عاشق رسولﷺ لئی روضہ رسولﷺ تے حاضری توں ودھ ہور کیہڑی شے ہووے گی۔ حفیظ تائب ہوراں دے دل وچ وی اوس پاک در تے حاضر ہون دا شوق بدرجہ اتم موجود سی۔ روضہ رسولﷺ تے حاضر دین توں پہلاں اونہاں جیہڑیاں نعتاں لکھیان‘ اونہاں وچ چھیتی توں چھیتی اوس کرمانوالی دھرتی تے اپڑن دی سک نظر آئوندی اے۔ گھر دے دینی ماحول پاروں حفیظ تائب ہوراں نے شروع توں ای نعتاں وچ دلچسپی لینی شروع کردتی سی تے اودوں توں ای اونہاں دل وچ روضہ رسولﷺ تے حاضری دی سک ملدی اے:
ویکھیے کدوں جواب آوئندا اے اونہاں دا اس دیسوں
رقعے جیہڑے لکھ لکھ ٹورے نیں میں پاکستانوں
……
ہن تے یا مولا وکھا دربار اوہ
ہن تے چمکا دے میری قسمت دا رنگ
مینوں وی اک وار وکھا دے
اوہ وستی اپنے رنگاں دی
ایس توں بعد جدوں حفیظ تائب ہوریں اوس پاک دھرتی تے اپڑ جاندے نیں تے اودوں اونہاں دی نعت وچ روضہ رسولﷺ تے حاضری دی لطیف کیفیت نظر آئوندی اے تے مگروں اونہاں اندر مستی کیف تے سردرد جیہڑا جذبہ ملد اے۔ اوس جذبے دی بے ساختگی ہی اوہدا سہپن اے۔
اکھیں شہر مدینہ اٹھا
پر انجے جیویں سفنا ڈِٹھا
اوہ ہر دن سی گھڑی برابر
جس جس دن میں روضہ ڈِٹھا
اس پسر نہ آئی مینوں
جس دن گنبد خضرا ڈٹھا
وچ خیالاں پاک نبیؐ نوں
ہر تھاں ٹردا پھردا ڈٹھا
ہر کوئی اوہناں راہواں اتے
صدقے واری جاندا ڈٹھا
ڈٹھا ہر پتھر آہ بھر دا
ہر ذرہ ساہ لیندا ڈٹھا
ہر تھاویں لو لگی ڈٹھی
ہر تھاویں چن چڑھیا ڈٹھا
جدوں حاضری توں واپس آوندے نیں تے فیر وی اونہاں دی ایہہ پیاس بجھدی نظر نہیں آوندی سگوں انج لگدا اے۔ جیویں اونہاںاندراک ہور بھڑکی لگ گئی اے تے نویں سرے توں اونہاں دے دل وچ مدینے اپڑن دی تمنا پیدا ہو جاندی اے۔ اونہاں دی ایس کیفیت نوں ایہناں شعراں راہیں ویکھیا جا سکدا اے۔
گھڑی مڑی جی بھر آوندا اے
یاد اوہ نور نگر آوندا اے
بیہندیاں اٹھدیاں ٹردیاں پھردیاں
روضہ پاک نظر آوندا اے
……
رب دیا پیاریا کد ساہ لیسی روح میری دا پارہ
کد ویکھن گیاں سکدیاں اکھیاں روضہ پاک دوبارہ
ایس طرح اونہاں دی ساری شاعری وچ مختلف موقعیاں تے ایہہ جذبہ ساہنوں لبھدا اے۔ نعت لکھنا کوئی سوکھا کم نہیں۔ ایہدے نال اوہو شخص انصاف کر سکدا اے جیہدے دل وچ ادب‘ احترام‘احتیاط‘ محبت توں اَڈ اوہدی جانکاری اسلامی تریخ بارے وی ہووے۔ ڈاکٹر سید اختر جعفری لکھدے نیں:
’’نعت لکھن واسطے نعت گو دا عرب دی تریخ‘ عرباں دیاں عادتاں‘ اسلام دی تریخ‘ سیرت النبیﷺ‘ صحابہ کرامؓ‘ خلفائے راشدین بارے چنگی جانکاری حاصل ہونی چاہی دی اے۔ ایس توں اڈ قرآن مجید‘ فرقان حمید‘ احادیث نبویﷺ‘ فقہ تے تفسیر اتے عبور حاصل ہونا ات ضروری اے۔ تاں جا کے اوہ خوبصورت تے معنی خیز نعت لکھ سکدا اے‘‘۔
ایہناں خوبیاں نوں دھیان وچ رکھ کے جدوں اسیں حفیظ تائب ہوراں دی شاعری پڑھنے آں تے ویکھنے آں کہ ایہہ ساریاں خوبیاں اونہاں دی شاعری وچ بدرجہ اتم موجود نیں۔ ایہدے نال جتھے نعت وچ تریخی وصف پیدا ہوندا اے اوتھے ایہدے وچ ڈونگھیائی وی آوندی اے۔
اس نوں غار حرا وچ ڈٹھا
جس بدلی تقدیر دناں دی
میں وی ٹوراں گل اوسے توں
جس توں ٹردی گل کرماں دی
فیر ڈٹھی اوہ ذات صفا تے
خالق ول خلقت نوں بلاندی
………
شاہ اسوار مکے دے اترے
چمک پئی تقدیر قبا دی
ایتھے کجھ دن ڈیرا لایا
نال اصحاباں میرے ہادیؐ
تقویٰ دی بنیاد تے ابھری
ایتھے مسجد ساد مرادی
جناب رسالت مآبﷺ دے ایس دنیا تے دنیا دے لوکاں اتے بڑے احسانات نیں۔ جنہاں نوں اسیں آسانی نال چکا نئیں سکدے۔ آپﷺ نوں تمام جہاناں لئی رحمت بنا کے گھلیا اے۔ اونہاں وصال ربی (معراج شریف) ویلے وی امت نوں نہیں بھلایا تے قیامت والے دن وی اپنی امت نوں کلیاں نہیں چھڈن گے۔ بقول وارث شاہ:
کرے امتی امتی روز محشر خوشی چھڈ کے جیو غمناک کیا
حفیظ تائب ہوریں آپﷺ دے احساناں دا ذکر انج کردے نیں:
امت احساناں اوہدیاں نوں بھلے تے کیویں بھلے تائب
جس امت دے رکھوالے نے امت نہ بھلائی عرشاں تے
حضور نبی کریمﷺ دے فیضاں تے برکتاں نوں ہر دور وچ وڈیایا گیا اے۔ نعت دے لغوی معنی تعریف تے توصیف دے نیں لیکن صرف تعریف تے توصیف دے نال ای نعت دے سارے مقصد پورے نہیں ہو جاندے سگوں جس مقصد لئی حضورﷺ دنیا وچ تشریف لیائے تے اوس مقصد دی تکمیل لئی آپﷺ نے جو کجھ وی کیتا اوہ سبھ کجھ دراصل حضور نبی کریمﷺ دے اوصاف ای نیں تے اوصاف نعت دا بنیادی جزو نیں۔ اینہاں وصفاں نوں دوجے پنجابی شاعراں نے وی بیان کیتا اے پر حفیظ تائب ہوراں دا ایہہ انداز اپنے ہمعصراں نالوں انوکھا تے اچھوتا اے۔ ڈاکٹر تحسین فراقی اپنے مضمون ’’صلو علیہ وآلہ‘‘ وچ لکھدے نیں:
’’معلوم نہیں تائب دا ایہہ التزام شعوری اے یا غیر شعوری لیکن اوہدے توں اک نہایت اہم نقطہ ضرور منکشف ہویا اے تے اوہ ایہہ اے کہ نعت نبیﷺ دا تقاضا وی ایہہ اے کہ ایہدے وچ حضورﷺ دے سیرتی پہلو ودھ توں ودھ اجاگر کیتے جان تے اوہناں نوں درجہ اول اتے رکھیا جاوے‘‘۔
حفیظ تائب ہوریں حضور نبی کریمﷺ دے فیوض و برکات دا تذکرہ انج کردے نیں:
سوہنا سائیں سوہنا ہادی
جناں انساناں دا ہادیؐ
دو جگ دی کل تار گیا اے
ساڈا اچا سچا ہادیؐ
………
چل پئی اوہدی رحمت دی ٹھنڈی ہوا
میرا دامن جدوں تر بہ تر ویکھیا
ہر کسے دیاں محتاجیاں مکیاں
سائلاں نے جدوں دا اوہ در ویکھیا
………
جتھے پاک نبیؐ دے قدم پئے اس کرماں والی دھرتی تے
رحمت دے بدل وسدے نیں بخشش دیاں نہراں چاریاں نیں
جو نام لیاں کم بندے نیں اوہ نام اوسے سرکارؐ دا اے
جنہاں دا اے چرچا ہر پاسے اوہ اوس پیا دیاں گلاں نیں