ودھدے فوجی اخراجات تے غیر محفوظ دنیا

تحریر حمیداللہ بھٹی

ہر فوجی کارروائی نوں طاقت دا اظہار تے آکھ سکدے آں لیکن ہر فوجی کارروائی فتح توں ہمکنار تے نہیںدنیا نوں غیر محفوظ بنان دا البتہ زینہ ضرور ثابت ہوئی اے۔ عالمی طاقتاں اپنے مفادات لئی کدی براہ راست کارروائی تے کدی کسے ہور ذریعے توں دُوجے ملکاں وچ مداخلت کردیاں نیں جہناں دا مقصد زیر کرنا یا فیر حریف قوت دے مفاد اتے کاری ضرب لانا ہوندا اے مگر تباہ کن نویں ہتھیاراں دے تجربیاں توں طاقت دا حصول تے حریف نوں ہراساں کرنا ایسی کڑیاں نیں جہناں نال ویلے دے نال لڑن دے میدان وسعت اختیار کر گئے نیں تے طاقت دا اظہار صرف فوجی کارروائی تک محدود نہیں رہیا بلکہ مفادات دے تحفظ تے طاقت دے اظہار دا پیغام دوجے ذرائع توں دین دا رجحان ودھن لگیا اے۔ روس دی افغانستان اتے چڑھائی دے دوران امریکہ نے جارح قوت توں براہ راست ٹکران دے بجائے نہ صرف دور بیٹھ کے تباہ کن معاشی حملے کیتے بلکہ روسی فوجاں دے انخلا نوں یقینی بنان لئی برسرپیکار قوتاں دی مالی‘ تکنیکی مدد کرن دے نال ہتھیاراں دی فراہمی یقینی بنا کے حریف طاقت نوں زیر کیتا۔ ایسے وجہ نال افغانستان جئے کمزور ملک نے روسی فوجاں نوں شکست دتی۔ جہدے نتیجے وچ اوہدا عالمی کردار اینا متاثر ہویا کہ عالمی بساط دا اک لاغر کھیڈاری تصور کر لیتا گیا۔ ہن پوٹن ملک دا عالمی کردار بہتر بنان دی تگ و دو وچ اپنے اسپائی تجربیاں نوں ذہن وچ رکھدے ہوئے متحرک نیں۔ اصل وچ عالمی طاقتاں دی پیش قدمی لازمی نہیں کہ خطرات دی وجہ نال ای ہووے اکثر صرف طاقت دا اظہار ہُندیاں نیں۔ مثال دے طور تے امریکہ توں کئی گنا چھوٹے ملک یوگوسلاویہ تے لیبیا دا فاصلہ ہزاراں کلومیٹر اتے محیط اے۔ ایہہ کسے صورت کسے عالمی طاقت دی سلامتی نوں خطرہ نہیں بن سکدے فیر وی دونویں امریکی قہروغضب دا شکار ہوئے تے عالمی طاقت نے ہزاراں کلومیٹر دور جا کے ایہناں اتے بم برسائے۔ ایس بمباری نوں طاقت دے اظہار دے سوا کوئی ہور لقب نہیں دے سکدے مگر طاقت دا ایہہ اظہار عالمی امن لئی اک مہیب خطرہ اے۔ ایہو خطرہ دنیا وچ غربت تے افلاس دے فروغ تے غیر محفوظ بنان دا باعث اے۔
روس تے امریکہ وچ ہتھیار سازی دا مقابلہ کوئی راز نہیں لیکن رواں دہائی دے آغاز اتے ایہہ مقابلہ جنون دی صورت اختیار کرن لگیا اے جہدے توں جارح قوتاں نوں حملہ کرن تے کمزور قوماں نوں تاراج کرن دی حوصلہ افزائی توں دنیا نوں لاحق خطریاں وچ غیر معمولی وادھا ہو چکیا اے۔ عالمی طاقتاں براہ راست ٹکرائو نال خود اجتناب تے کمزور قوماں نوں میدان جنگ دا ایندھن بنان دی کوشش کردیاں نیں۔ روس تے افغان جنگ وچ امریکہ نے پاکستان نوں نال رلا کے روس نوں کمزور تے محدود کرن دا مقصد حاصل کیتا تے ہن اک واری فیر ویسا ای مقصد مغربی ملکاں نوں نال رلا کے یوکرین وچ حاصل کرن دی تگ و دو وچ اے حالاں کہ عیاں حقیقت ایہہ اے کہ اوہنوں یوکرین جنگ بند کران نال کوئی دلچسپی نہیں بلکہ روس نوں ایتھے مصروف رکھ کے کمزور کرن نال غرض اے۔ روس توں خوفزدہ یورپ ایس امریکی خواہش دی تکمیل وچ حصہ دار بن رہیا اے مگر انج کرن توں یورپ توانائی دے بحران دے دہانے اتے آ گیا اے۔ وسائل دا وڈا حصہ ہتھیاراں دی تیاری تے توانائی دے بحران اتے قابو پان اتے خرچ کرن دی وجہ نال یورپ وچ معاشی بحران جنم لے سکدا اے۔ فیر وی امریکہ اپنے مغربی اتحادیاں نوں طاقت دے اظہار وچ ثابت قدم رکھن لئی کوشاں اے۔ پولینڈ‘ جرمنی تے دوجے یورپی ملک یوکرین دے مزاحمت کاراں نوں ہتھیاراں دی سپلائی وچ مددگار بن کے عملی طور تے میدان جنگ دا حصہ بن چکے لیکن تنازعات نوں طول دینا دراصل دنیا نوں ہور خطریاں دے حوالے کرنا اے کیوں جے روس باور کرا چکیا کہ یوکرین دے سوا اوہ کسے ہور جگہ فوجی کارروائی دا کوئی ارادہ نہیں رکھدا۔ اوہ یوکرین وچ جاری کارروائی نوں اپنے مفاد دے تحفظ لئی ناگزیر قرار دیندا اے۔ خیر فوجی کارروائی نوں جہڑا وی نام دتا جاوے۔ کوئی امن پسند تائید نہیں کر سکدا بلکہ پرامن بقائے باہمی اتے یقین رکھنا ای پرامن دنیا دی بنیاد بن سکدا اے۔
دو مہینے پہلے 24فروری دی سویر یوکرین اتے روسی حملے مگروں یورپ تے ماسکو دے درمیان دوریاں تے کشیدگی وچ خطرناک حد تک وادھا ہویا اے جہدے نتیجے وچ یورپ نوں توانائی دا بحران لپیٹ وچ لے سکدا اے تے روسی معیشت نوں لاحق خطریاں وچ وادھا ممکن اے۔ روس نے تیل تے گیس دے خریداراں اتے ڈالر دے بجائے روبل وچ ادائیگی دی شرط رکھ کے اپنی کرنسی دی ڈگدی قدر نوں سہارہ دین دی کوشش کیتی اے تے انج نہ کرن والیاں نوں سپلائی منقطع کرن دا ارادہ ظاہر کیتا اے۔ پچھلے مہینے مارچ توں عملی طور تے فیصلے اتے عملدرآمد وی ہون لگیا اے جہدے توں ممکن اے روبل دی ڈگدی قدر نوں سہارا مل جاوے مگر ایسے مغربی ملک جہڑے توانائی دے حصول لئی روس اتے انحصار کردے نیں۔ امریکہ ول مائل ہو سکدے نیں لیکن توانائی دی رسد دی لاگت ودھن توں یورپ وچ گرانی ودھن دے نال ایندھن دی قلت وی ہو سکدی اے جہدا حل کمزور اقوام نوں جنگ دا ایندھن بنان جئی پالیسیاں اتے نظرثانی کرنا تے ہتھیاراں دے انبار لا کے دنیا نوں غیر محفوظ بنان دی کوششاں دی حوصلہ شکنی اے۔ بظاہر مستقبل قریب وچ ایسا ہونا بعیداز قیاس اے۔ ہتھیاراں دے نت نویں تجربیاں تے وسائل دا وڈا حصہ ہتھیاراں دی خریداری اتے صرف ہونا ایس امر دی دلیل اے کہ ماضی وانگوں خونریز لڑائیاں دے امکانات وچ ہن وی کوئی کمی نہیں آئی۔
ترکی تے بھارت نے امریکی بلاک دا حصہ ہون دے باوجود روسی میزائل سسٹم خرید کے ایہہ باور کرا دتا اے کہ دوستی اپنی جگہ مگر طاقت دا حصول پہلی ترجیح تے اپنی جغرافیائی سرحداں دا تحفظ اوہناں لئی بوہتا مقدم اے۔ روس نے حال ای وچ اک تباہ کن سمارٹ بیلسٹک میزائل دے تجربے توں امریکہ تے اوہدے مغربی اتحادیاں نوں چونکان دے نال پریشان کردتا اے۔ ہور ایہہ کہ اگلے مرحلے وچ ہن اوہ موسم خزاں دے دوران ایس میزائل نوں سائبیریا دے علاقے کراسنو یارسک وج عسکری یونٹ دے نال نصب کرن دی تیاریاں وچ اے۔ ماسکو توں ایہہ مقام مشرق وچ تن ہزار کلومیٹر دے کول کول اے۔ روسی خلائی ایجنسی دے سربراہ دمتری ریجوزین آکھدے نیںبرتر ہتھیار دا کامیاب تجربہ نہ صرف اک تریخی واقعہ اے بلکہ اگلی تن چار دہائیاں تک روس دی آن والی نسلاں لئی وی امن دا ضامن ہووے گا۔ ایس میزائل دا وزن دو سوٹن اے جہڑا اکو ویلے دس نیوکلیئر وار ہیڈ لے جان دی صلاحیت رکھدا اے۔ ایہہ سمارٹ میزائل مغربی ملکاں دے نال ہزاراں میل دور امریکہ تک نوں نشانہ بنان دی صلاحیت رکھدا اے۔ یوکرین وچ فوجی کارروائی دا آغاز کرن مگروں روسی صدر ولادیمیر پوٹن واضح لفظاں وچ آکھ چکے نیں کہ کسے ملک نے اوہنان دے رستے وچ آن دی کوشش کیتی تے ایہدے ایسے بھیانک نتائج سامنے آن گے جہڑے مغرب نے اپنی تریخ وچ کدی نہیں ویکھے فیر وی یوکرین نوں لمے عرصہ لئی میدان جنگ بنائے رکھن دے منصوبے اتے کم جاری اے۔ ایہہ دنیا دے غیر محفوظ ہون دی حقیقت نوں آشکار کردا اے تے کیہ بہتر نہیں کہ روس‘ امریکہ‘ یورپ تے دوجیاں عالمی طاقتاں تنازعات ودھان دے بجائے دنیا توں غربت جئے مسئلے ختم کرن اتے توجہ دین؟
دنیا وچ فوجی اخراجات 20ہزار ارب ڈالر توں ودھ ہو چکے نیں۔ ہتھیاراں دی عالمی خریدوفروخت اتے نظر رکھن والے ادارے سویڈش تھنک ٹینک انٹرنیشنل پیس ریسرچ انسٹیٹیوٹ (سپری) دی حالیہ جاری ہون والی اک رپورٹ دے مطابق پچھلے سال 2021 دے دوران امریکہ‘ چین تے بھارت دنیا بھر دے مجموعی فوجی اخراجات دا 62 فیصد خرچ کرن دے نال پہلے تن ملک نیں۔ ایہناں مگروں روس تے برطانیہ دا نمبر آندا اے۔
اصل وچ امریکہ نے تحقیق تے ترقی دے اخراجات وچ کمی لیا کے جدید ترین ہتھیار بنان تے ٹیکنالوجی دے حصول اتے توجہ مرکوز کر رکھی اے جد کہ چین نے ہور اگے ودھدے ہوئے 2025 تک خلا وچ دفاعی نظام نصب کرن دا اعلان کر دتا اے جہڑا بظاہر زمین ول آن والے سیارچے‘ شہابیے تے دوجے اجرام فلکی نوں قریب آن توں پہلاں ای نشاندہی کرن تے حملے توں سمت تبدیل کرن وچ مددگار ہووے گا لیکن ماہراں نوں یقین دی حد تک خدشہ اے کہ ایہدا رخ چھیتی ای فوجی مقصداں ول موڑ دتا جاوے گا۔ نیشنل اسپیس ایڈمنسٹریشن (سی این ایس اے) دے نائب سربراہ وویانہوا نے 2025 وچ تجرباتی بنیاداں اتے اک شہابیے نوں حملے دے دوران تباہ کرن دا عزم ظاہر کیتا اے۔ ایہہ ودھدی فوجی تیاریاں مسئلیاں تے تنازعات ودھان دا موجب تے بن سکدیاں نیں۔ دنیا نوں محفوظ بنان وچ مدد نہیں دے سکدیاں۔