وجدان

رابعہ رحٰمن

روح تے زندگی دے بارے کجھ حقائق ایس طرح توں وی پڑھن نوں ملدے نیں کہ آکھیا گیا تے تیرے کولوں روح توں متعلق پُچھدے نیں ۔کہہ دیو کہ روح میرے رب دے امر توں اے تے تہانوں صرف تھوڑا ای علم دتا گیا اے۔ا یہہ روح حیوان وچ زندگی دا مبداتے منبع اے۔ ایہدے وچ روح پین نال حیوان زندہ تے ایہدے وچوں روح دے جدا ہون توں حیوان مردہ ہو جاندا اے۔فیر ڈُونگھے غور نال توں لیا جاوے تے ایہہ گل سامنے آندی اے کہ بدن وچ کجھ ایسے لطیف بخارات نیں جہڑے قرلب وچوں پیدا ہوندے نیں تے قوائے حسا محرکہ تے مدبر کاغذ نوں اٹھائے رہندے نیں تے اوہناں وچ طب دا حکم چلدا اے تے تجربہ ایہہ گل واضح کردا اے کہ ایہناں
بخارات دے رقیق گاڑھا صاف تے مکدر ہون دا قوتاں اتے تے اوہناں قوتاں توں پیدا ہون والے فعال اتے خاص اثر ہوندا اے تے جدوں کسے عضو تے یا ایس عضو دے مناسب بخارات دی پیدائش اتے کوئی آفت تے خرابی آندی اے تے ایہناں بخارات وچ وی خرابی آ جاندی اے تے اوہناں دے افعال وچ گڑبڑ پیدا ہو جاندی اے تے ایہہ وی پتہ چلدا اے کہ ایہناں بخارات دا پیدا ہونا زندگی نوں تے اوہناں دا تحلیل ہو جانا موت دا مستلزم اے۔ ظاہر نظر وچ تے ایہو اے تے جے عمیق نظری نال کم لیا جاوے تے پتہ ہووے گا کہ ایہہ بخارات تے روح دا ادنیٰ طبقہ نیں تے بدن وچ اوہناں دی مثال یعنی بدن نال اوہناں دا تعلق انج ای اے جیویں کہ گلاب وچ آب گلاب تے کوئلے وچ اگ ہوندی اے فیر جدوں مزید دقیق نظر نال ویکھیا جاوے تے واضح ہو جاندا اے کہ ایہہ بخارات روح نہیں بلکہ روح حقیقی روح دا مرکب تے ایہدے بدن توں متعلق ہون دا مادہ اے تے ایہدے لئی دلیل ایہہ ہے کہ اسیں اکثر ویکھدے آں کہ بچہ جوان فیر بڈھا ہو جاندا اے تے ایہدے بدنی اخلاط بدلدے رہندے نیں تے اوہ روح بخارات جہڑا کہ ایہناں اخلاط توں پیدا ہوندے نیں اوہ ہزار گنا بوہتے ہو جاندے نیں تے گاہے اوہ چھوٹا ہوندا اے تے گاہے وڈا ہو جاندا اے۔ گاہے سیاہ ہوندا اے گاہے سفید ہوندا اے تے گاہے جاہل ہوندا اے گاہے عالم ہوندا اے۔ ایسے طرح ایہدے تے کئی حالات بدل بدل کے آندے رہندے نیں حالاں کہ اوہ شخص اوتھے دا اوتھے اے۔ چنانچہ اوہ منڈا ایہناں عورض داغیر اے تے ہن ثابت ہویا کہ جہڑی چیز دے نال اوہ انسان قائم اے اوہ ایہہ روح بخارات نہیں تے نہ ایہہ بدن اے تے نہ ایہہ مشخصات نیں جہڑیاں ظاہر وچ پتہ ہوندی تے وکھائی دیندیاں نیں بلکہ روح اک منفرد حقیقت تے اک نورانی نقطہ اے جہدا حل اوہناں متبدل تے متغیر احوال توں وکھرا تے بلند اے جہڑے کہ بعض تے جواہر تے بعض اعراض نیں تے ایہہ جیویں وڈے دے نال اے ویسے ای چھوٹے جاندار دے نال اے تے جیویں سفید وچ ایہہ روح حقیقی اے ایس طرح کالے وچ وی اے تے سارے متقابلات و اضداد وچ ایہہ برابر موجود اے تے ایہدا پہلا تعلق تے روح ہوائی دے نال اے تے اوہدے مگروں ثانوی تعلق بدن نال وی اے تے ایہہ ایس طرح اے کہ بدن دراصل نسمہ بخارات جہناں نوں روح ہوائی آکھیا جاندا اے توں مرکب اے تے ایہہ روح حقیقی عالم قدس دی ایسی باری اے کہ جہدے توں نسمہ اتے ہر اوہ چیز نازل ہوندی اے۔ جہدی ایہنوں استعداد ہووے چنانچہ تغیرات دراصل ارضی استعدادات و اسباب دے باعث ہوندے نیں۔ بدن توں نسمہ روح ہوائی دے وکھ ہون دا نام موت اے تے ایہدے جدا ہون دا کارن ایہہ ہوندا اے کہ بدن وچ ایس روح ہوائی دی تولید دی استعداد ختم ہو جاندی اے تے جدوں مہلک امراض وچ نسمہ روح ہوائی تحلیل ہو جاندی اے تے حکمت الٰہی دے بموجب ایس قدر نسمہ بخارات تے روح ہوائی ضروری باقی رہندی اے کہ اوہناں نال روح الٰہی حقیقی دا تعلق درست تے قائم رہوے جیویں کہ جدوں تک اک شیشی وچوں ہوا نوں چوس لوو تے ہوا توں خلا ہو جاندا اے۔ اخیر اوہ حد آ جاندی اے کہ مزید خلانہیں ہوندا۔ ہن تسیں ہور ہوا چوس نہیں سکو گے یا شیشی ای ٹٹ جاوے گی تے ایہہ دراصل ہوا دی طبیعت توں پیدا ہون والا راز اے ایس طرح نسمہ روح ہوائی وچ وی رازو ستر تے اوہدی اک حد اے جہدے توں تجاوز نہیں ہوندا تے جدوں بندا مر جاندا اے تے ایہدے نسمہ دی دوجی نشات ہوندی اے فیر روح الٰہی حقیقی دے فیض دے کارن باقی ماندہ حس مشترک وچ ایسی قوت پیدا ہو جاندی اے کہ جہڑی عالم مثال دی مدد نال شنوائی’ بینائی تے گویائی داکم دیندی اے یعنی ایسی قوت ملدی اے جہڑی مجردات تے محسوسات دے درمیان ہوندی اے جس طرح کہ افلاک وچ یکساں قوت رکھی ہوئی اے تے ایس صورت وچ بسا اوقات عالم مثال دی مدد نال نسمہ وچ نورانی یا ظلمانی لباس دی استعداد پیدا ہو جاندی اے تے اوتھوں عالم برزخ دے عجائبات نمود ہوندے نیں فیر صور (سنکھ) پھنکا جاوے گا یعنی جدوں باری الصور (صورتاں دے خالق) ولوں اوہ فیض عام آوے گا جہڑا ابتدائے خلق ویلے فیض دے بمنزلہ ہووے گا جہڑے ویلے کہ ابدان وچ ارواح پائی گئیاں تے عالم توالید دی بنیاد رکھی گئی سی۔