لانگ مارچ دے نتائج تے اثرات

لانگ مارچ دی کامیابی یا نکامی اتے تبصرہ کرن یا نتائج تے اثرات دا جائزہ لین توں پہلاں کرن والی اہم گل ایہہ ہے کہ مقتدر اداریاں نے پختہ ارادہ کر لیتا اے اوہ سیاست وچ مداخلت دی بجائے غیر جانبدار رہن گے۔ ایس توں علاوہ مظاہرہ’ دھرنا یا جلسہ تے جلوس ساری سیاسی جماعتاں سنے ہر شہری دا جمہوری حق اے ایس لئی کسے نوں آزادی اظہار دے ایس حق توں محروم نہیں رکھیا جا سکدا مگر اسلام آباد اتے چڑھائی کرن تے حکومت کولوں بزور استعفیٰ طلب کرن دے عمل دی حوصلہ افزائی نہیں کیتی جاوے گی۔ فیر وی کوئی انج کردا اے تے حکومت جو چاہے اوہنوں مناسب سبق دے سکدی اے۔ نواز شریف حکومت وچ عمران خان نے 126 دن دھرنا دتا اوسے طرح عمران خان حکومت دے خلاف اکتوبر 2019 دے دوران مولانا فضل الرحمن تے فیر تحریک لبیک نے اکتوبر 2021 وچ لانگ مارچ کیتا لیکن خوف و ہراس تے بے یقینی پھیلان دے باوجود حکومتی تبدیلی دے اہداف حاصل نہ کر سکے۔ ہر لانگ مارچ تے دھرنے دی وجوہات وکھری ہو سکدیاں نیں لیکن اک گل مشترک اے کہ سارے اپنی عوامی طاقت نال اقتدار کھون آئے لیکن نویں حالات وچ ہن اسلام آباد اتے چڑھائی نال حکومتاں رخصت کرن دا امکان بالکل ای معدوم ہو چکیا اے۔
نواز شریف تے عمران خان دے دور حکومت وچ ہر لانگ مارچ تے دھرنے نال ریاستی کمزوری دا تاثر اجاگر ہویا مگر حالیہ لانگ مارچ نال قائم اوس تاثر دی یکسر نفی ہوئی اے بلکہ ریاست سب توں طاقتور اے قنون نافذ کرن والے اداریاں نے بپھرے ہجوم نوں اپنی طاقت دا ثبوت دتا اے۔ ہن ایہنوں کوئی چادر تے چاردیواری دے تقدس دی پامالی قرار دیوے یا آزادی اظہار دی نفی آکھے۔ ریاست نے اپنی رٹ منوا کے وکھائی اے جہدے توں عالمی سطح اتے کمزور ریاستی رٹ داآموختہ پڑھن والیاں دی حوصلہ شکنی ہووے گی کیوں جے عالمی طاقتاں اکثر پاکستان دے جوہری ہتھیاراں دے بارے خدشات تے اندیشیاں دا اظہار کردی رہندیاں نیں کہ کوئی وی گروہ اٹھ کے تباہی پھیلان والے ہتھیاراں اتے نہ صرف قبضہ کر سکدا اے بلکہ دنیا نوں بلیک میل وی کر سکدا اے۔ حالیہ لانگ مارچ روکن لئی اختیار کیتے گئے حربے جائز نیں یا ناجائز ایہدی تفصیل وچ جائے بغیر اختصار نال گل کرو تے ریاستی اداریاں نے ثابت کر دتا اے کہ اوہناں وچ اینی استعداد اے کہ اوہ کسے وی اندرونی گروہ یا قوت نوں کچلن اتے قادر نیں۔ ایہہ اک بہت چنگا پیغام اے جہدے توں عالمی برادری دا پاکستان دے جوہری ہتھیاراں دے متعلق قائم کیتے غیر محفوظ ہون دے تاثر نوں ختم کرن وچ مدد ملے گی۔
نتائج تے اثرات دا جائزہ لئیے تے بظاہر جہڑا ایہہ آکھیا جاندا اے کہ عمران خان دا لانگ مارچ بری طرح نکام ہو گیا اے ایسی کوئی گل نہیں بلکہ ایہہ کامیابی تے نکامی دے درمیان والی گل اے۔ اقتدار دی تبدیلی دا مقصد بڑی حد تک پہلے ای حاصل ہو چکیا اے لیکن حکمران ایس طرح
اقتدار چھڈنا چاہندے نیں کہ کوئی ایہہ نہ آکھے کہ مسئلے حل کرن دی اوہناں وچ صلاحیت ای نہیں تے اوہناں نوں حریف سیاسی قوت نے زبردستی اقتدار توں بے دخل کیتا اے کیوں جے انج ہون دی صورت وچ عوام بدظن ہو سکدی اے۔ عمران خان نے جلدبازی وچ مارچ وی ایسے لئی شروع کیتا تاںجے حکومت بدلن دا کریڈٹ لے کے عوام نوں اپنے ول متوجہ کر سکیے مگر رخصتگی لئی اداریاںکولوں فیس سیونگ چاہن والے ہن جان دی چھیتی وچ نہیں تے اداریاں دے سوا تبدیلی دا کسے نوں کریڈٹ لین توں روکن دا تہیہ کر چکے نیں۔ حال ای وچ خورشیدشاہ نے وی آکھیا کہ کسے ہور نوں کسی نے حکومت دینی اے تے دے لین اسیں جان نوں تیار آں لیکن اوہ وی عمران خان نوں دوبارہ اقتدار ملدا نہیں ویکھنا چاہندے۔ ایسے وجہ نال پہلے توں حاصل شدہ نتیجہ وی جون دے آغاز تک ملتوی ہو گیا اے۔
عمران خان دا پہلا مطالبہ فوری عام انتخابات نیں۔ ایس مطالبے ولوں عملی طور تے پیش رفت شروع ہو چکی اے۔ ٹیکنو کریٹ حکومت لئی پچھلے وزیر خزانہ عبدالحفیظ شیخ دا نام گردش کر رہیا اے۔ انتخابی اصلاحات ای وی ایم تے اوورسیز ووٹ دا خاتمہ کر دتا گیا اے۔ نیب دے اختیارات وی محدود کیتے جا چکے۔ خواجہ ریاض نوں اپوزیشن لیڈر بنا کے الیکشن کمیشن دے دونویں ممبر نامزد کردتے گئے۔ ہن چیئرمین نیب دے عہدے اتے فواد حسن فواد’ قمرالزمان تے بشیر میمن جئے گھر دے بندیاں نوں لیان اتے کم جاری اے۔ عجلت وچ ہون والی انتخابی ترمیماں تے نامزدگیاں دی بنا تے ایس تاثر نوں تقویت ملدی اے کہ حکمران اتحاد عوام دے کول جان نوں آمادہ تیار
اے مگر ایہہ آمادگی تے تیاری لانگ مارچ توں خوف دا نتیجہ نہیں۔ وڈی وجہ ملک دی خراب معاشی حالت اے۔ خرابی ایس حد تک پہنچ گئی اے کہ آئی ایم ایف نے قرض دی مزید قسط جاری کرن توں انکار کردتا اے۔ ایس لئی حکومت نے پیٹرول دی قیمتاں ودھان دا فیصلہ کیتا حالانکہ ایس توں پہلاں پٹرولیم مصنوعات دے نرخ ودھان توں انکاری سن تے مجبوری دی صورت وچ اداریاں اتے ساتھ دین دی شرط عائد کر رکھی سی لیکن لانگ مارچ نوں طاقت نال کچلن توں حکومت دے اعتماد وچ وادھا ہویا اے۔ میڈیا ولوں حکومت اتے تنقید دی بجائے مہنگائی اتے حوصلہ افزائی دا تاثر اے حالانکہ ڈیڑھ مہینے دی حکومت وچ تن واری بجلی دی قیمت ودھائی جا چکی ۔ ہن اچانک پٹرول دی قیمت وچ 30روپے فی لیٹر وادھے نال ملک وچ مہنگائی دا طوفان آ جاگیا اے۔ خوردنی اشیا دے علاوہ تعمیراتی سامان جیویں سیمنٹ’ سریا وغیرہ دے نرخ ودھ جان گے۔ ہور خوفناک خبر ایہہ ہے کہ اگلے کجھ دناں وچ وقفے وقفے نال پٹرول دی قیمتاں وچ ہور وادھے دی خبراں نیں جہدے توں ممکن اے حکمران تے پراعتماد رہن لیکن عوامی اعتماد رخصت ہو جاوے گا جہدا خمیازہ عام انتخابات وچ حکمران اتحاد نوں بھگتنا پوے گا۔
تحریک انصاف دے بارے عمومی خیال ایہہ ہے کہ ایہدے کارکن مذہبی جماعتاں وانگوں سخت جان نہیں بلکہ پیزا برگر قسم دے نازک مزاج نیں لیکن 25 مئی نوں پیش آن والے واقعات نے ایسا سوچن والیاں نوں پہلی واری اپنے خیالات اتے نظرثانی کرن اتے مجبور کردتا اے۔ جے حکومتی اداریاں نے سفاکی تے بربریت دا مظاہرہ کیتا اے تے کارکناں نے وی سرنڈر کرن یا فرار ہون دی بجائے ٹھیک ٹھاک ثابت قدمی وکھاندے ہوئے مقابلہ کیتا اے جہدے تے ہن شایدای کوئی ایس جماعت نوں آسان ہدف سمجھے۔ عمر رسیدہ تے بیمار یاسمین راشد جئی زنانی تک نے کمزوری نہیں وکھائی۔ نہ ای پولیس تشدد توں خوفزدہ ہوئیاں۔ عمر ایوب خان’ حماد اظہر تے زبیر نیازی جئے نازک اندام وی تشدد دے باوجود نہیں لڑکھڑائے تے ثابت قدم رہے۔ حالیہ لانگ مارچ توں پی ٹی آئی ہجوم دی بجائے جماعت بندی نظر آئی اے ایس لئی آئندہ ایہنوں آسان یا کمزور ہدف سمجھن دی کدی کوئی غلطی نہیں کرے گا۔
شہباز شریف عام انتخابات ول جان نوں ذہنی طور تے تیار نیں۔ ایسے لئی فیدہ دین والے کم سرعت نال کیتے جا رہے نیں۔ خراب حالات دے باوجود عمران خان دا فوری عام انتخابات دا مطالبہ تسلیم کرن دے بجائے چاہندے نیں کہ کوئی اوہناں نوں اقتدار توں بے دخل کر دیوے تاں جے جدوں عوام دے کول جائیے تے مظلومیت تے ہمدردی دے ووٹ لے سکیے۔ لانگ مارچ دے شرکا نال بہت زیادہ سختی کرن دی اک وجہ ایہہ وی سی کہ کدھرے جے مداخلت دی سوچ پنپ رہی اے تے اوہناں نوں جواز فراہم کیتا جاوے۔ پلس نے تحریک انصاف دے رہنماواں دے نال کارکناں دی جی بھر کے دھلائی کیتی لیکن کسی پاسوں کوئی سرگرمی نہ ہوئی جہدے تے حکمران اتحاد کافی حیران اے۔ حالیہ لانگ مارچ توں اداریاں دا غیر جانبداری دا بیانیہ درست ثابت ہویا اے لیکن اک نتیجہ ایہہ وی اے کہ ن لیگ’ پی پی تے جمیعت علمائے اسلام مگروں تحریک انصاف وی مقتدر ہ توں بدظن ہو چکی اے۔قوم پرست پہلے ای ناقد نیں جہدے توں ممکن اے ادارے اپنی حدودو قیود دے تے مقید ہو جان لیکن عوامی پذیرائی توں محرومی اوہناں لئی اک دھچکے توں گھٹ نہیں ہووے گی۔