معروف کالم نگار تے تجزیہ کار سعید آسی دی نویں چھپن والی کتاب “آئین کا مقدمہ” آئین دے بحران دی شکل وچ
سعید آسی نے ”آئین کا مقدمہ” تے لکھ دتا لیکن ہر لنگھدے لمحے دے نال اوہدی اکھاں دے سامنے اک نواں آئینی بحران بھوت بن کے نمودار ہو جاندا اے۔ آئو ویکھنے آں اوہ خود ایس آئینی بحران اتے کیہ سوچدے نیں۔
ایس امر اتے تے کسے شک و شبہ دی گنجائش نہیں کہ ملک دا نظام 1973 دے آئین دے تحت چل رہیا اے جہڑا وفاقی پارلیمانی جمہوری نظام اے تے آئین دی دفعہ 41دے تحت صدر مملکت ریاست دے سربراہ تے وفاقی جمہوریہ دے اتحاد دی علامت نیں جہڑے کسے پارٹی دی نہیں بلکہ وفاق تے اوہدی اکائیاں دی نمائندگی کردے نیں۔ آئین دی دفعہ 48دے تحت صدر مملکت نے وفاقی کابینہ یا وزیراعظم دی ایڈوائس دے مطابق اپنے فرائض تے ذمہ واریاں ادا کرنا ہوندیاں نیں سوائے اوہناں ذمہ واریاں دے جہناں دی انجام دہی لئی صدر مملکت نوں آئین دی دفعہ 46,45 دے تحت صوابدیدی اختیارات حاصل نیں۔ ایس حوالے نال آئین وچ کوئی ابہام نہیں کہ وزیراعظم’ وفاقی کابینہ دے ارکان تے دوجے متعلقہ منصباں اتے
فائز ہون والی شخضیات اتے کسے قنونی موشگافی دے تحت صدر دے کسے اعتراض یا اوہناں کولوں حلف لین توں انکار دی کوئی گنجائش موجود نہیں۔ ایسے طرح آئین دی دفعہ 101دے تحت صدر ایس امر دے پابند نیں کہ اوہ وزیراعظم دی ایڈوائس دے مطابق کسے وی صوبے دے گورنر دا تقرر عمل وچ لیان گے۔ اوہ ازخود کسے دے بطور گورنر تقرر دے مجاز نہیں تے آئین دی دفعہ 101دی ذیلی دفعہ 3دے تحت گورنر نے صدر دی خوشنودی حاصل ہون تک اپنے منصب اتے فائز رہنا تے صدر دی ایہہ خوشنودی وی وزیراعظم دی ایڈوائس دے تابع اے کیوں جے گورنر دا تقرر وزیراعظم دی ایڈوائس اتے ای عمل وچ آندا اے۔ ایسے طرح آئین دی دفعہ 105 دے تحت گورنر نے وی وزیراعلیٰ دی ایڈوائس اتے ای جملہ فرائض تے ذمہ واریاں ادا کرنا ہوندیاں نیں جد کہ آئین دی دفعہ 104 وچ ایہہ طے کر دتا گیا اے کہ گورنر دی عدم موجودگی وچ صوبائی سپیکر قائم مقام گورنر دے فرائض سرانجام دین گے تے سپیکر دی عدم موجودگی وچ صدر کسے وی شخص نوں قائم مقام گورنر تعینات کر سکن گے۔ صدر نے جہڑی ذمہ واریاں وزیراعظم دی ایڈوائس اتے سرانجام دینا ہوندیاں نیں اوہ وی آئین وچ طے شدہ نیں تے صدر نوں وزیراعظم دی بھجوائی کسے ایڈوائس اتے اعتراض ہووے تے اوہ نظرثانی لئی اوہنوں واپس وزیراعظم نوں بھجوان دے مجاز نیں مگر صدر نوں ایسا کوئی آئینی اختیار ہرگز حاصل نہیں کہ اوہ وزیراعظم دی بھجوائی سمری ا تے از خود نظرثانی یا اوہنوں رد کرن۔ مقررہ معیاد مگروں صدر نوں وزیراعظم دی ایڈوائس ہر صورت قبول کرنا ہوندی اے۔
پچھلے وزیراعظم عمران خان دے خلاف آئینی تقاضیاں دے مطابق قومی اسمبلی وچ عدم اعتماد دی تحریک پیش ہون مگروں بدقسمتی نال وزیراعظم سنے پوری پی ٹی آئی حکومت نے آئین توں انحراف تے سرکشی دا رستہ اختیار کر لیتا جہدی صدر مملکت نے وی پیروی کیتی حالانکہ اپنے منصب دی بنیاد اتے صدر مملکت کسے پارٹی دے نہیں بلکہ وفاق پاکستان دی نمائندگی کردے نیں۔
افسوسناک صورتحال ایہہ پیدا ہوئی کہ عدم اعتماد دی تحریک اتے سپیکر تے ڈپٹی سپیکر قومی اسمبلی نے وی اپنی لازمی آئینی ذمہ واریاں نبھان دے بجائے اپنے آئینی اختیارات دے حوالے نال مختلف تاویلاں کڈنا شروع کر دتیاں جہڑا آئین توں صریحاً انحراف دے مترادف سی۔ انج دی اک تاویل نوں بنیاد بنا کے ڈپٹی سپیکر قاسم سوری نے عدم اعتماد دی تحریک رد کرن دی رولنگ صادر کردتی تے نال ای اوس تحریک نوں پیش تے اوہدی تائید کرن والے سارے ارکان اسمبلی اتے ملک نال غداری دا لیبل وی لا دتا جہدا چیف جسٹس سپریم کورٹ نے انپے ازخود اختیارات دے تحت نوٹس لیتا تے فیر عدالت عظمیٰ دے وسیع تر بینچ نے ڈپٹی سپیکر دی رولنگ غیر آئینی تے اختیارات
توں متجاوز قرار دے کے اوہدی بنیاد اتے اسمبلی توڑن توں متعلق وزیراعظم تے صدر مملکت دے اقدامات وی کالعدم کر دتے مگر پی ٹی آئی حکومت ولوں عدالت عظمیٰ دے احکام دی وی عدم تعمیل دا رستہ کڈن دی کوشش کیتی گئی جہدے وچ اوہنوں نکامی دا سامنا کرنا پیا تے وزیراعظم دے خلاف عدم اعتماد دی تحریک منظور ہون مگروں بالآخر پی ٹی آئی دے اقتدار دا خاتمہ ہو گیا۔ ایہدے مگروں عمران خان نے پبلک جلسیاں وچ نویں حکومت ای نہیں’ ریاستی آئینی اداریاں اتے وی پھبتیاں کسنا شروع کر دتیاں جد کہ صدر علوی تے گورنر پنجاب عمر سرفراز چیمہ نے پی ٹی آئی دے ورکر بن کے اپنی آئینی ذمہ داریاں توں انکار تے تجاوز شروع کر دتا۔ اوہناں نے نہ صرف آئینی مناصب اتے فائز ہون والی شخصیات کولوں حلف لین توں انکار کیتا بلکہ پنجاب وچ تے آئینی بحران پیدا کرن لئی باقاعدہ دنگا فساد دا رستہ اختیار کیتا گیا جہدے لئی سپیکر پنجاب اسمبلی چودھری پرویزالٰہی نے وی اپنا کردار ادا کیتا۔ پہلاں وزیراعلیٰ دے انتخاب لئی ووٹنگ دے پراسس وچ خلل پان دی کوشش کیتی گئی تے فیر وزیراعلیٰ دے حلف دے معاملہ وچ وی روڑے اٹکانا شروع کر دتے گئے۔ بالآخر لہور ہائیکورٹ دے احکام دے تابع وزیراعلیٰ دا حلف ممکن ہویا مگر صدر’ گورنر تے سپیکر پنجاب اسمبلی نے عدالتی احکام دی وی عدم تعمیل دا رستہ اختیار کر لیتا جہڑا بادی النظر وچ آئین و قنون توں سرکشی والا رستہ سی۔ حد تاں ایہہ اے کہ صدر نے گورنر پنجاب دی برطرفی لئی وزیراعظم دی ایڈوائس وی درخوراعتنا نہ سمجھی جد کہ گورنر نے اپنے منصب دے ڈی نوٹیفائی ہون توں متعلق وفاقی کابینہ دے فیصلہ نوں وی تسلیم کرن توں انکار کر دتا۔ مگروں آئین توں انحراف دی ایہہ روش ایڈووکیٹ جنرل پنجاب نے وی اختیار کیتی جنہاں نے اپنی برطرفی توں متعلق پنجاب حکومت دے احکام دی تعمیل توں انکار کردتا جد کہ سپیکر پنجاب اسمبلی نے آئین دی دفعہ 104 دے تقاضیاں دے برعکس قائم مقام گورنر دا منصب سنبھالن توں انکار کرد تا۔ ایس طرح پنجاب نوں دانستہ طور تے آئینی بحران ول دھکیلن دی کوشش کیتی گئی۔ پی ٹی آئی دی ایس روش دا مقصد لازمی طور تے صوبے وچ آئین تے قنون دی حکمرانی قائم نہ ہون دینا اے۔ چنانچہ آئین تے قنون توں انحراف تے اداریاں نال ٹکرائو دی اختیار کردہ ایس پالیسی نوں کسے صورت قابل ستائش قرار نہیں دتا جا سکدا کیوں جے ایہہ پالیسی جمہوریت دی گڈی نوں ٹریک توں اتارن دی کوششاں دے وی مترادف اے۔ ایہوآئین پاکستان دا مقصد اے کہ اوہدی حفاظت دے ذمہ داراں دے ہتھیں ایہدی کیوں درگت بن رہی اے تے ہن ایس وطن عزیز نوں آئین تے قنون دی عملداری دے رستے اتے واپس لیایا وی جا سکے گا یا نہیں۔
اپنی نویں کتاب آئین کا مقدمہ وچ میں نوائے وقت وچ جون 2021توں ہن تک شائع ہون والے اپنے کالماں دا حسب حال انتخاب کر کے اوہناں نوں کتاب دا حصہ بنایا اے۔ ایہو اوہ عرصہ اے جہدے دوران بالخصوص حکمران طبقے ولوں آئین تے قنون شکنی دی المناک تریخ سیاہ ابواب دی صورت وچ مرتب کیتی گئی اے۔ تہانوں ایس کتاب دی ترتیب تے مواد وچ کوئی کمی کوتاہی نظر آئے تے درگزر فرمانا۔ تہاڈے صائب مشوریاں اتے عمل بہرحال میری ذمہ داری اے۔
کتاب دی اشاعت اتے سعید آسی نوں ڈھیراں مبارکباں تے علامہ عبدالستار عاصم صاحب دا شکریہ کہ اوہناں نے تریخ دے اک نازک موڑ اتے قوم دا قرض چکایا تے اپنا فرض نبھایا اے۔ ایس کتاب دے حصول لئی قلم فائونڈیشن توں فون نمبر0300-0515101 اتے رابطہ کیتا جا سکدا اے۔
