قائداعظم تے اسلامی تعلیمات

میں اپنی اج دی گل بات وچ ایس عمومی رائے تے خیال نوں دلائل تے شواہد دے نال رد کرن دی کوشش کراں گا کہ قائداعظم اسلام تے اوہدے احکامات بارے واجبی جیا علم رکھدے سن۔ایہہ درست اے کہ قائداعظم دی بوہتی تعلیم مغربی ماحول وچ ہوئی سی۔ قائداعظم دا لباس تے ظاہری طرز زندگی وی مغربی ماحول دے قریب سی لیکن قائداعظم دا دین اسلام تے سیرت رسولۖ دا مطالعہ کسے وی لحاظ نال گھٹ نہیں سی۔ بادشاہی مسجد لاہور وچ 31 سال تک خطابت تے امامت دا منفرد اعزاز رکھن والے نامور تے ممتاز عالم دین حضرت مولانا غلام مرشد توں بہتر شہادت ہور کہدی ہو سکدی اے۔ میں اوہناں ای دے الفاظ وچ اوہناں دی رائے قائداعظم دے اسلامی تعلیمات دے گہرے مطالعہ دے حوالے نال ایتھے پیش کر رہیا واں۔ اوہ لکھدے نیں کہ ”میں مختلف مکتبیاں تے دارالعلوماں وچ تعلیم حاصل کردا رہیا۔ وڈی وڈی نامور ہستیاں توں شرف تلمذ تے تعارف حاصل رہیا۔ میں سیاسی لیڈراں نوں وی ویکھیا تے مذہبی رہنماواں نوں وی لیکن مینوں پوری زندگی وچ قائداعظم توں ودھ کے کوئی شخصیت متاثر نہ کر سکی۔ میں ہر اک نوں اوہناں توں کم تر پایا۔ بلندی کردار دے اعتبار نال وی تے قرآنی بصیرت دے نہج توں وی۔ ایس قسم دے انسان صدیاں وچ جا کے پیدا ہوندے نیں۔ جہڑے لوک اوہناں دے خلاف اول فول بک رہے نیں اوہناں نوں معلوم ہونا چاہیدا اے کہ چن اُتے تھکیا خود اپنے منہ اتے آیا کردا اے”۔
قائداعظم بارے ایہہ کسے عام بندے دی رائے نہیں اے بلکہ ایہہ اک ایسے عالم دین دی رائے اے جہڑے اپنے شعبے وچ خود اک بے بدل تے بے مثال شخصیت سن۔ قائداعظم نے تحریک پاکستان دی بنیاد دو قومی نظریے اتے رکھی سی تے دو قومی نظریہ قرآن مجید دا عطا کیتا ہویا اک غیر متبدل اصول اے۔ قرآن حکیم دی سورة الکافرون وچ فرمایا گیا اے کہ ”آکھو کے اے منکرو میں اوہناں دی عبادت نہیں کراں گا کہ جہناں دی تسیں عبادت کردے او تے نہ تسیں اوہدی عبادت کرن والے او جہدی عبادت میں کرنا واں۔ تے میں اوہناں دی عبادت کرن والا نہیں جہناں دی عبادت تسیں کیتی اے تے نہ تسیں اوہدی عبادت کرن والے او جہدی عبادت میں کرنا واں۔ تہاڈے لئی تہاڈا دین تے میرے لئی میرا دین”۔
قائداعظم اسلام نوں سرتاپاعمل دا دین سمجھدے سن۔ قائداعظم دا آکھنا سی کہ جدوں رسول کریمۖ نے سانوں عمل دی تلقین فرمائی تے اوہناں دے پیش نظر ایسی تنہا تے مجرد زندگی نہیں سی جہڑی صرف اپنے لئی عبادت تک محدود ہووے یا اوہدا دائرہ صرف حقوق اللہ تک ہووے۔ قرآن حکیم دی روح نال عبادت تے زندگی دا تعلق بہت گہرا اے۔ اسلام انسانی برادری دی خدمت لئی آیا اے نہ کہ صرف عبادت لئی۔ قائداعظم فرماندے نیں کہ قرآن کریم وچ انسان نوں اللہ دا خلیفہ آکھیا گیا اے۔ ایس تعریف دے مطابق ساڈے اتے ایہہ فرض عائد ہوندا اے کہ اسیں قرآن پاک دی تعلیمات دے چانن وچ دوجے انساناں دے نال تعلق تے سلوک دا اوہ رستہ اپنائیے جہڑا اللہ تعالیٰ نے رب العالمین دے طور تے سارے انساناں لئی روا رکھیا اے۔ خلق خدا دے نال محبت تے رواداری دا جذبہ جے ساڈے دِلاں وچ موجود اے تے اوہدا اظہار ساڈے روزمرہ دے معمول توں ہونا چاہیدا اے۔ سانوں ایسے کم کرنا ہون گے جہڑے ملک دی فلاح تے ترقی تے پوری انسانیت دی بھلائی دے ضامن ہون۔
قائداعظم نے قرآنی ہدایات تے سیرت رسولۖ دی روشنی وچ اسلام نوں جیویں سمجھیا اوہدا خلاصہ قائداعظم ای دے الفاظ وچ ایہہ اے ”خلق خدا دی خدمت تے رواداری توں ودھ کے کوئی جذبہ ساڈے پیغمبر صادقۖ نوں مرغوب نہیں سی۔ ایہو زندگی دا اصل مفہوم اے تے ایہو صداقت روح اسلام اے بلکہ عین اسلام اے تے ایہدے اتے ساڈی سیاسی تے سماجی کامرانی دا انحصار”۔ قائداعظم دے پیش نظر ایہو گل سی کہ جدوں پاکستان معرض وجود وچ آ جاوے گا تے اسیں پاکستان وچ حضور خاتم المرسلینۖ دے طرز تے رستے دے مطابق حکومت تشکیل دیاں گے تے حکومت دے ہر دائرے وچ قرآن حکیم دی حکمرانی ہووے گی۔ اک اسلامی حکومت دا تصور پیش کردے ہوئے قائداعظم نے جو کجھ فرمایا اوہ 19 اگست 1941 دے راہبر دکن وچ درج ذیل صورت وچ شائع ہویا۔
”اسلامی حکومت دے تصور دا ایہہ بنیادی امتیاز پیش نظر رہے کہ ایہدے وچ اطاعت تے وفاکشی دا مرجع خدا دی ذات اے۔ ایس لئی تعمیل دا مرکز قرآن مجید دے احکام تے اصول نیں۔ اسلام وچ اصلاً نہ کسے بادشاہ دی اطاعت اے’ نہ کسے پارلیمان دی’ نہ کسے شخص یا ادارے دی۔ قرآن حکیم دے احکام ای سیاست تے معاشرت وچ ساڈی آزادی تے پابندی دی حدود متعین کردے نیں۔ اسلامی حکومت دوجے الفاظ وچ قرآنی اصول تے احکام دی حکمرانی اے”۔
قائداعظم قرآنی احکام نوں صرف مذہبی تے اخلاقی فرائض تک محدود نہیں سمجھدے سن بلکہ اوہناں دے نزدیک قرآن مسلماناں لئی اک ہمہ گیر ضابطۂ حیات سی۔ تحریک پاکستان دی بنیادی وی ایہو نظریہ سی کہ مسلمان اک وکھری قوم نیں تے قرآن کریم دی صورت وچ اوہناں دا اپنا اک مکمل ضابطۂ حیات اے جہدے اتے عمل متحدہ ہندوستان وچ قطعی طور تے نہیں ہو سکدا سی کیوں جے متحدہ انڈیا وچ مسلمان صرف 25فیصد سی تے غیر مسلماں دی گنتی 75 فیصد سی۔ 75فیصد غیر مسلم’ مسلماناں نوں متحدہ انڈیا دی اجتماعی زندگی وچ قرآن کریم نوں بطور ضابطۂ حیات اپنان دی اجازت کیویں دے سکدے سن۔ ہندوستان وچ اسیں مسکینی تے محکومی تے ہمیشہ لئی مایوسی دی زندگی تے گزار سکدے سی لیکن ایسی زندگی نہیں جہدے وچ اسیں اجتماعی معاملیاں وچ اسلام اتے عمل کر سکدے۔ علامہ اقبال نے فرمایا سی کہ
ملا ّ کو جوہے ہند میں سجدے کی اجازت
ناداں یہ سمجھتا ہے کہ اسلام ہے آزاد
ہندوستان دے موجودہ حالات وچ مسلماناں دی محرومی تے مسکینی تے مظلومیت والی جہڑی زندگی اے اوہنوں ویکھ کے ساڈا یقین قائداعظم دی بصیرت افروز قیادت اتے ہور وی پختہ ہو جاندا اے کہ برصغیر دے مسلماناں لئی قیام پاکستان کس قدر ضروری سی۔ قائداعظم دے نزدیک تحریک پاکستان دی بنیاد اسلام سی تے قیام پاکستان دی جدوجہد وچ کامیابی لئی وی اوہ قرآن ای توں رہنمائی نوں مسلمان قوم لئی ناگزیر خیال کردے سن۔ 11جولائی 1946 دا اوہناں دا اک فرمان مینوں یاد آ رہیا اے۔ اوہ فرماندے نیں کہ ”ایس ویلے میدان سیاست وچ ہندو تے مسلماناں دی جنگ جاری اے۔ لوک پچھدے نیں کہ کون کامیاب ہووے گا۔علم غیب خدا دے کول اے لیکن میں اک مسلمان دی حیثیت نال محکم یقین دے نال علی الاعلان ایہہ گل آکھ سکنا واں کہ جے اسیں قرآن مجید نوں اپنا قطعی تے آخری راہبر بنا کے شیواہ صبر ورضا اتے کاربند ہوئیے تے ایس ارشاد خداوندی نوں کدی فراموش نہ کرئیے کہ سارے مسلمان بھرا بھرا نیں تے سانوں دنیا دی کوئی طاقت بلکہ کئی طاقتاں رل کے وی مغلوب نہیں کر سکدیاں۔ اسیں گنتی وچ گھٹ ہون دے باوجود وی فتح یاب ہوواں گے۔ بالکل ایسے طرح جیویں مٹھی بھر مسلماناں نے ایران تے روما دے سلطنتاں دے تختے الٹ دتے سن”۔
قائداعظم نے تحریک پاکستان دی کامیابی لئی دو رہنما اصول بیان کر دتے۔ پہلا اصول کہ قرآن نوں اسیں اپنا آخری تے قطعی راہبر تسلیم کرلیے تے دوجا اصول وی قرآن ای دی ایہہ تعلیم کہ سارے مسلمان بھرا بھرا نیں۔ جے قائداعظم نے قرآن مجیدا د گہرائی دے نال مطالعہ نہ کیتا ہوندا تے قرآن دا ایہہ ایمان افروز پیغام اپنی مسلمان قوم تک کیویں پہنچاندے۔ سورة آل عمران دی آیت نمبر103 وچ فرمایا گیا اے کہ ”اللہ دی رسی سارے رل کے مضبوطی نال پھڑ لوو تے آپس وچ پھٹ نہ پائو تے اللہ دا ایہہ انعام اپنے اتے یاد رکھو کہ تسیں اک دوجے دے دشمن سو فیر اوہنے تہاڈے دلاں وچ الفت پا دتی۔ پس تسیں اوہدے فضل نال بھرا بھرا بن گئے تے تسیں اگ دے کنارے کھڑے سو تے اللہ نے تہانوں اوہدے توں بچا لیتا۔ ایس طرح اللہ تہاڈے لئی اپنی نشانیاں بیان کردا اے تاں جے تسیں رہنمائی حاصل کرو”۔
سورة الحجرات وچ سی سارے مسلماناں نوں بھرا بھرا قرار دتا گیا اے۔ قائداعظم نے قرآن وچ اللہ تعالیٰ دے ایس ارشاد نوں اپنے اک خطاب وچ کنی خوبصورتی نال سمویا اے۔ آپ وی ملاحظہ کرو 1943 وچ مسلم لیگ دے اجلاس نال خطاب کردے ہوئے کراچی وچ قائداعظم نے فرمایا کہ ”اوہ کہڑا رستہ اے جہدے وچ منسلک ہون نال سارے مسلمان جسد واحد وانگوں نیں؟ اوہ کہڑی چٹان اے جہدے اتے اوہناں دی ملت دی عمارت استوار اے؟ اوہ کہڑا لنگر اے جہدے توں ایس امت دی کشتی محفوظ کردتی گئی ا ے؟ اوہ رشتہ’ اوہ چٹان’ اوہ لنگر خدا دی کتاب قرآن مجید اے۔ مینوں یقین اے جیویں جیویں اسیں اگے ودھدے جاواں گے ساڈے وچ زیادہ اتحاد پیدا ہوندا جاوے گا۔ اک خدا’ اک رسولۖ’ اک کتاب’ اک امت”۔ قائداعظم دا سب توں وڈا کارنامہ ایہہ سی کہ مسلمان قوم نوں ہندوستان بھر وچ اک پلیٹ فارم اتے متحد کر کے اوہناں نوں ہم خیال تے ہم آواز بنا دتا۔ جے اسیں اللہ دی رسی نوں مضبوط نال پھڑ کے امت واحد دے طور تے متحد نہ ہوندے تے قیام پاکستان دا معجزہ کدی رونما نہیں ہو سکدا۔ اسلامی تعلیمات اتے مبنی قائداعظم دے اقوال اج وی ساڈے لئی مشعل راہ نیں۔ جیویں اسیں اتحاد’ تنظیم تے یقین محکم دا مظاہرہ کردے ہوئے قیام پاکستان نوں ممکن بنایا سی۔ استحکام پاکستان لئی وی ایسے جذبے نوںزندہ رکھن دی لوڑ اے۔اسلام تے پاکستان وچ جہڑا گہرا رشتہ اے اوہنوں اسیں کدی فراموش نہیں کر سکدے تے اخیر وچ وی اسلام تے پاکستان دے رشتے نوں سمجھن لئی میں قائداعظم ای دے اک پیغام اتے اپنی گل بات ختم کرنا چاہنا واں۔ 11اکتوبر 1947 نوں قائداعظم نے بطور گورنر جنرل پاکستان اپنی اک تقریر وچ فرمایا سی کہ ”جہڑے پاکستان دے قیام لئی اسیں پچھلے دس سال جدوجہد کیتی اے۔ اج اوہ اللہ دے فضل نال اک حقیقت بن چکیا اے۔ مگر صرف اک ریاست دا قیام ساڈا مقصد نہیں سی بلکہ ساڈا نصب العین ایہہ سی کہ اسیں اک ایسی مملکت دی تخلیق کرئیے جتھے اسیں آزاد انساناں وانگوں رہ سکیے۔ جہڑے ساڈی تہذیب وتمدن دے مطابق پھلے پھولے تے اسلام دے معاشرتی انصاف دے اصولاں اتے اسیں عمل کر سکیے”۔(مارچنگ بیل سکول سسٹم دی تقریب وچ پڑھیاگیا)