ہیرو دا تصور۔۔۔۔!

رابن ہڈ بارے تسیں کسے نہ کسے حوالے نال ضرور سن رکھیا ہووے گا۔ انگریز فوک ادب وچ مسلمہ حیثیت دا حامل ایہہ ڈاکو تے لٹیرا بہت ساریاںدا ہیرو اے بلکہ ایہہ آکھیا جاوے تے بے جا نہ ہووے گا کہ اوہ بجا طور تے دنیا دے اوہناں کجھ کرداراں وچوں اک اے جہناں اتے آرٹ دے ہر میڈیم وچ کم ہویا۔ ایس باب وچ سوال جواب دی مشہور زمانہ ویب سائٹ quora.com اتے اک متجسس قاری نے رابن ہڈ توں متعلق ایہہ سوال پچھیا کہ کیہ اوہ ہیرو سی’ وِلن سی یا اک ایسا لٹیرا جہڑا لٹ دا مال اشرافیہ وچ تقسیم کردا سی؟ اک ہور قاری نے سوال کیتا’ کیہ رابن ہڈ اک مثبت کردار اے یا منفی؟ ظاہر اے ایس ویب دی تخلیق دا مقصد قاری دی علمی پیاس بجھانا اے مگر حقیقت وچ جدوں اوہ ایس ویب سائٹ دا مطالعہ کردا اے تے اوہدی علمی پیاس ہور ودھ چکی ہوندی اے جیویں کہ رابن ہڈ توں متعلق کجھ ہور سوال وی ایسے نوعیت دے سن تے جواب دین والیاں دی نظر وچ اوہ ہیرو وی سی تے ولن وی۔ قنون دا اک طالبعلم’ اک صحافی ہون دی حیثیت نال درویش مگر کدی ایہہ منن اتے تیار نہیں ہووے گا کہ اوہ اک ہیرو سی۔ اوہ اک مجرم سی’ عادی مجرم۔
تسیں چمبل دے ڈکیتاں دی کہانیاں وی سن رکھیاں ہون گئیاں؟ شمال وسطی ہندوستان دے ایس خطے دے ڈاکوئواں دی شہرت پاکستان وچ کچے دے علاقے دے ڈاکوواں توں کجھ گھٹ نہیں۔ انگریز دے عہد وچ کچے دے علاقے وچ اوہ ڈاکو پناہ لیا کردے سن جہڑے انگریز سامراج دے خلاف آزادی دی جدوجہد کر رہے سن مگر جناب ہے تے اوہ ڈاکو ای سن… تانتیہ بھیل نام دے اک صاحب گزرے نیں’ کیہ عجیب انسان سن’ ہندوستان وچ سرکاری سطح اتے اوہناں نوں جدوجہد آزادی دا ہیرو منیا گیا اے لیکن انگریز راج دی تریخ وچ موصوف نوں نہایت منفی انداز وچ پیش کیتا گیا اے۔
چمبل دی معروف ترین شخصیت پھولن دیوی اے جہدے اتے بہت ساری فلماں وی بنیاں جہناں وچ Bandit Queen نمایاں ترین اے۔ ایس فلم دے کہانی کار تے مصنف شیکھر کپور نیں جہناں دے تعارف لئی دفتر درکار ہون گے۔ میرے لئی ایہو کافی اے کہ اوہ لہور سن تے تقسیم دے المیے کارن اوہناں دے والد جہڑے اوس ویلے شہر دے منے پرمنے ڈاکٹراں وچوں اک سن ‘ انڈیا ہجرت کر گئے۔ پھولن دیوی نے فروری 1981 وچ مبینہ طور تے اعلیٰ ذات دے 22راجپوتاں دا قتل عام کیتا تے میرے لئی ایہہ ممکن نہیں کہ میں اوہدے نال ہمدردی دا اظہار کراں لیکن انڈیا وچ ای نہیں پاکستان وچ وی پھولن دیوی دا ہر عمل تھلڑی ذاتاں دے اعلیٰ ذاتاں دے خلاف ردعمل دا مظہرقرار پاندا رہیا۔ تسیں پھولن دیوی دی مقبولیت دا اندازہ ایس حقیقت توں لا لوو کہ اوہنے 1996 وچ سماج وادی پارٹی ولوں مرزا پوری دے حلقے توں لوک سبھا دا انتخاب لڑیا تے کامیاب رہی۔ پنجاب فوک روایت وچ دُلا بھٹی (عبداللہ بھٹی) دا کردار وی رابن ہڈ توں مختلف نہیں سی تے ایس مسلمان راجپوت دی آخری آرامگاہ وی شہر بے مثل لہور وچ ای اے۔ 2014 وچ اک موقر انگریزی اخبار نے جام خان سندرانی بارے کہانی شائع کیتی سی جہڑا ڈاکو سی مگر علم دے فروغ لئی سرگرم۔
کیہ ایہناں سارے کرداراں دے عمل دا کوئی جواز سی؟ ایس سوال دا جواب مارکسسٹ تریخ دان ایرک ہو بس بان دی 1959 وچ شائع ہون والی کتاب Primitive rebels تے 1969 وچ شائع ہون والی کتاب bandits وچ پڑھو جہناں وچ اوہناں نے ایہناں لئی Social bandit دی اصطلاح استعمال کیتی اے تے سماجی نوعیت دی چوری چکاری’ لٹ مار تے دوجے جرماں نوں طبقاتی جدوجہد نال جوڑیا اے۔ ہوبس بان مگروں وی بہت سارے مصنفاں نے ایس اہم موضوع اتے کم کیتا لیکن کیہ انج جرماں دی پردہ پوشی کرنا صحیح اے؟ درویش دے خیال وچ ایہہ طرز عمل مناسب وی اے تے نامناسب وی’ کیوں جے واقعات’ شخصیات’ سیاسی نظاماں تے حالات تے واقعات نوں اک ای عینک نال ویکھنا’ تسیں بھاویں عینکاں جمع کرن دے شوقین ای کیوں نہ ہوو’ کسے صورت درست طرزعمل نہیں۔
دنیا وچ ہر وڈی شخصیت دے چاہن والے وی ہون گے تے اوہنوں ناپسند کرن والے وی گھٹ نہیں ہون گے۔ ایہہ ممکن اے کہ شہید بھگت سنگھ بہت ساریاں لئی ہیرو نہ ہووے لیکن میرے جیہا صحافی وی اک ایسے شخص دے نال شہید لکھن اتے مجبور ہو جاندا اے جہڑا مصدقہ ات گرد اے جہنے لہور دے اے ایس پی جان پی سانڈرز نوں قتل کرن دے علاوہ دہلی اسمبلی وچ بم وی سٹیا لیکن درویش دی نظر وچ اوہ اک حریت پسند اے کیوں جے درویش شہید بھگت سنگھ دی شخصیت دے گرے ایریاز اوہناں دی شخصیت دے سحر کارن اوہناں دی شخصی کمزوریاں’ کجیاں نوں نظرانداز کر رہیا اے جہناں کارن اتے بیان کیتے گئے ڈاکو وی بہت ساریاں دی نظر وچ ہیرون بن گئے۔
تسیں بنی نوع انسان دی تخلیق توں لے کے اج تک دی شخصیات بارے لکھی تریخ پڑھ لوو’ تہانوں ہر دو طرح دے نقطہ نظر مل جان گے۔ انج تسیں ہمیشہ ہر شخصیت بارے کنفیوژ رہوو گے۔ تسیں یقینا ہالی ووڈ’ بالی ووڈ یا لالی ووڈ دی فارمولا فلماں تے ویکھیاں ہون گئیاں جہناں وچ ہیرو دا کردار کجھ انج تخلیق کیتا جاندا اے کہ اوہ ماورائے زندگی (Larger than LIfe) دے درجے اتے فائز ہو جاندا اے جدکہ ولن نوں نفرت دی علامت بنا کے پیش کیتا جاندا اے تے حقیقت وچ وی اسیں کجھ ایسے نہج اتے شخصیات’ واقعات تے حالات دا تجزیہ کرنے آں جہدی وجہ ساڈی شخصیت دی تشکیل اتے اثرانداز ہو رہے مختلف عوامل نیں جہناں توں کسے طور تے وی خود نوں محفوظ رکھنا آسان نہیں۔
موریہ سلطنت دے عظیم حکمران چندرگپت موریہ توں اشوک اعظم تے راجہ داہر تک دے ہتھ لہو نال رنگے نیں۔ اوہ تے حکمران سن’ کمیونسٹ انقلاب دے دناں وچ وی بربریت دا بازار گرم رہیا تے جمہوری دور وچ وی قتل و غارت دا سلسلہ کدی نہیں رک سکیا۔ 72 ورھیاں پہلاں اگست 1949 وچ تشکیل پان والی نان اٹلانٹک ٹریٹی آرگنائزیشن (نیٹو) دے سارے 30رکن ملک جمہوریت اتے گہرا یقین رکھدے نیں مگر ایہناں ملکاں نے وی جبر تے بے گناہ انساناں دے قتل عام دی اک لمی تریخ رقم کیتی اے۔ چنانچہ واقعات دا معروضی حقائق نوں مدنظررکھدے ہوئے تجزیہ کرن لئی یکطرفہ تریخ پڑھن توں گریز کرنا ہووے گا تے ایہہ مدنظر رکھناہووے گا کہ تہاڈے ہتھ وچ جہڑی کتاب اے اوہ تہاڈی درست سمت وچ وی رہنمائی کر سکدی اے تے تسیں سچائی پان دی کوشش توں بھٹک وی سکدے او۔
درویش اپنی کم مائیگی دا اعتراف کردا اے مگر ساری حیاتی خطریاں نال کھیڈدے ہوئے اک مقصد لئی جان قربان کرن والے انقلابی رہنماواں نوں ولن ثابت کیتا جا سکدا اے لیکن اوہناں رہنماواں نوں اپنی حیاتی دے آخری ویلے وچ زندگی دی بھیک منگدا نہ وکھائو جہناں نے لما عرصہ جان ہتھیلی اتے رکھ کے ایس طبقے لئی گوریلا جنگ لڑی ہووے جہناں دی اکثریت اج وی اپنے بنیادی انسانی حقوق توں محروم اے جہڑی درحقیقتجمہوری ملکاں وچ وی اوہناں نوں کلی طور تے حاصل نہیں۔