کالا باغ ڈیم

) کالاباغ ڈیم پنجاب دی سرزمین تے بنن آلا آبی منصوبہ اے جیہڑا سیاسی بدمعاشیاں دی نظر ہوگیا۔ ایس ڈیم لئی پہلا سروے غالباََ برطانوی حکومت نے پاکستان بنن توں پہلے 1873 وچ کروایا سی۔ قائداعظم دی اجازت لے کے فروری 1948 وچ میانوالی دے مقام تے ہائیڈرو پاور پراجیکٹ تعمیر کیتا گیا۔ بھارت نے پاکستان دا پانی بند کر دتا۔ پاکستان ایس مسئلے نوں لے کے ورلڈ بینک کول گیا۔ جس تو بعد بھارت تے پاکستان وچ پانی دی تقسیم دا معاہدہ طے ہویا۔ ایس معاہدے نوں سندھ طاس معاہدہ کہیا جاندا اے۔ایوب خان نے پانی دی اہمیت نوں جاندے ہوئے کالا باغ ڈیم دی تعمیر نوں ضروری سمجھیا مگر ایوب خان دے دور وچ دوسرے کئی آبی منصوبیاں دی تعمیر زور و شور نال جاری سی ایس لئی کالا باغ ڈیم صرف کاغذاں تک محدود رہیا۔ کالاباغ دی واری آن توں پہلے ایوب خان دی حکومت مک گئی۔ بھٹو نے جمہوری دور وچ پہلی وار ایس ڈیم نوں پاکستان لئی مضر قرار دتا گیا اور ایس توں جان چھڑان دی پہلی کوشش کیتی گئی۔کالا باغ ڈیم تے صحیح معنیاں وچ کم جنرل ضیا دے دور وچ شروع ہویا۔ جنرل ضیا الحق دے دور وچ اچیچے طور تے ڈیماں دی تعمیر دے ماہر ڈاکٹر کنیڈی دی سربراہی وچ ڈاکٹر کنیڈی کمیٹی بنائی گئی جس نے کالا باغ ڈیم دے حوالے نال رپورٹ تیار کیتی۔ 1983 وچ ڈاکٹر کنیڈی کمیٹی نے اپنی رپورٹ پیش کیتی ۔جس مطابق ایس ڈیم دی اُنچائی 925 فٹ ہوئے گی۔ 6.1 ملین ایکڑ فٹ پانی سٹور کیتا جاسکے گا۔ ایس دی تعمیر لئی ودھ توں ودھ 5 سال تے گٹھو گھٹ3 سال دا عرصہ درکار ہوئے گا تے اے پورے ملک دے 50 لاکھ ایکڑ بنجر رقبے نوں سیراب کریگا۔ 8 بلین ڈالر ایس دی تعمیر تے خرچ ہوون گے۔ 5000 میگا واٹ تک بجلی دی پیداوار حاصل کیتی جاسکے گی۔جنرل ضیا الحق دے حکم تے کالا باغ دی تعمیر لئی دفتر تعمیر کیتے گئے، روڈ بنائے گئے تے مشینری لیاندی گئی۔ اے این پی(پشتون سرخ)نے اعتراض کیتا کہ کالا باغ ڈیم دے موجودہ ڈیزائن مطابق نوشہرہ شہر ڈُب جاون دا خطرہ اے ایس عذر نوں دور کرن لئی ڈیزائن وچ تبدیلی کیتی گئی تے ڈیم دی اونچائی گھٹ کر دتی گئی۔ سندھ وچ موجود اوس وقت دی سول سوسائٹی(سندھی سرخے)نے وی اعتراض کیتا کہ پنجاب سندھ دا پانی ہڑپ کر لے گا ایہ منصوبہ سندھ دی عوام نوں منظور نہیں۔ فر جنرل ضیا نے چاراں صوبیاں نوں پانی دی تقسیم دے اک فارمولے تے راضی کرلیا۔ ایس معاہدے تے فارمولے مطابق پنجاب 37 فیصد، سندھ 33 فیصد، سرحد 14 فیصد اور بلوچستان 12 فیصد دریائی پانی لین تے راضی ہو گئے تے ایس دے نال ای جنرل ضیا دی شہادت دا واقعہ پیش آگیا۔اے گل یاد رکھن آلی اے کہ جنرل ضیا دے دور وچ پاکستان وچ سب توں ودھ چھوٹے ڈیم بنائے گئے نیں۔ ضیا تو بعد ایہہ منصوبا دوبارہ تاخیر دا شکار ہوگیا۔ پاکستان تے دوبارہ جمہوریت آئی تے فر دوناں جمہوری حکومتاں نے دوبارہ ایس منصوبے نوں پاکستان لئی نقصان دہ قرار دینا شروع کر دتا۔جنرل پرویز مشرف نے کالاباغ سمیت پورے ملک دے 6 وڈے آبی منصوبیاں تے کم کرن دا اعلان کیتا اور کہیا کہ ڈیم نہیں بناواں گے تے مر جاواں گے ۔ ایہنا منصوبیاں وچ نیلم جہلم، کالاباغ، بھاشا، منڈا، اکھوڑی تے کرم تنگی ڈیم شامل سن۔2005 و چ مشرف نے ایہہ اعلان کروائے اور 2007 وچ وکلا تحریک دی وجہ کارن اپنی وردی توں ہتھ دھوبیٹھا۔ 2008 وچ اوس نے استعفی دے دتا۔ فر وی ایہناں دو سالاں وچ نوے سرے توں ایہناں ساریاں ڈیماں دی فیزیبلٹی رپورٹ بنائی گئی۔ نیلم جہلم تے کافی کم نبھڑ گیا اور غازی بھروتہ منصوبے نوں ختم کیتا گیا۔پھر جمہوریت ائی۔ ایس وار پاکستان لئی ہر لحاظ نال مہلک ثابت ہوئی۔بھاشا، کرم تنگی، منڈا اور اکھوڑی ڈیماں دے منصوبے نوں لٹکا دتا گیا۔ 2008 وچ پورے ہون آلے نیلم جہلم منصوبے تے کم روک دتا گیا اور ایس منصوبے نوں 2018 تک کھیچ دتی گئی۔ لیکن سب توں وڈا ظلم کالاباغ ڈیم تے کیتا گیا جس نوں نواز شریف تے آصف زرداری نے ہمیشہ لئی دفن کرن دا اعلان کر دتا۔قوم دے وسیع تر مفاد لئی کالاباغ ڈیم منصوبے نوں بند کرن دے کیہ کیہ نقصانات ہوئے نیں ایس تے سب توں آخر تے گل بات کراں گے۔ پہلے ایس ڈیم دے فائدے اور ایس اوپر لگن آلے اعتراضاں تے گل بات کردے آں۔کالاباغ ڈیم دے فائدے 1۔ پاکستان دے تناں وڈے ڈیماں تربیلا، منگلا اور چشمہ دے مجموعی پانی ذخیرہ کرن دی صلاحیت 13 ملین ایکڑ فٹ اے جدوں کہ کالا باغ ڈیم کلا ای 6 ملین ایکڑ فٹ توں ودھ پانی ذخیرہ کریگا۔ ڈیم وچ تن سال لئی پانی ذخیرہ کیتا جاسکے گا ۔
2۔ کالا باغ ڈیم پاکستان دی 50 لکھ ایکڑ بنجر زمین نوں سیراب کرے گا۔ نہری پانی دی فی ایکڑ پیدوار آجکل تن لکھ روپے سالانہ اے۔ ایس حساب نا صرف کالا باغ ڈیم توں پاکستان نوں سالانہ 15 ارب ڈالر توں زائد زرعی پیدوار حاصل ہونی سی جس توں بعد پاکستان نوں زرعی اجناس دی مد وچ کچھ وی درآمد نہیں کرنا پیناسی البتہ پاکستان دیاں زرعی برآمدات دگنیاں ہو جانیاں سن۔خیبر پختونخوا تے پنجاب دے جنوبی علاقے ، سندھ دے زیریں علاقے تے بلوچستان دے مشرقی حصے ایس ڈیم دے پانی دی بدولت قابل کاشت بنائے جا سکدے نیں۔ خیبر پختونخوا دے جنوبی اضلاع،کرک ، بنوں ، لکی مروت ، ٹانک اور ڈیرہ اسمعیل خان نوں زرعی مقاصد لئی مزید 20 لکھ ایکڑ فٹ پانی مل جاوے گا اور اوتھوں دی تقریبا8 لکھ ایکڑ بنجر زمین کاشت دے قابل ہوجائے گی۔ جس توں بعد کے پی کے نوں کسے وی صوبے کولوں گندم خریدن دی کوئی ضرورت نہیں پیش آوے گی اور زرعی جنساں دی افغانستان برآمدات وچ زبردست وادھا کیتا جا سکے گا۔کالا باغ ڈیم دی تعمیر نال سندھ نوں 40 لکھ ایکڑ فٹ اضافی پانی مہیا ہویگا۔ خاص طور تے سندھ نوں خریف دی کاشت لئی پانی دستیاب ہویگا۔ جس دی ایس ویلے شدید کمی اے۔ سندھ دے ریگستانی علاقیاں دی پیاس کالاباغ ڈیم نال بجھ سکے گی۔ ایس زرعی پانی توں سندھ دی 8 لکھ ایکڑ بنجر زمین سیراب ہون توں علاوہ سیم زدہ لکھاں ایکڑ زمین قابل کاشت ہوجاوے گی۔بلوچستان نوں ایس ڈیم توں 15 لاکھ ایکڑ فٹ پانی مل سکدا اے جس نال مشرقی بلوچستان دا تقریبا 7 لاکھ ایکڑ اضافی رقبہ سیراب ہوسکے گا تے شائد بلوچستان دی تاریخ وچ پہلی وار اوتھے ہریاں بھریاں فصلاں دیکھن نوں ملن گئیاں۔
3۔ کالا باغ ڈیم پاکستان لئی 4 توں 5 ہزار میگاواٹ سستی بجلی پیدا کرن وچ مددگار ثابت ہوئے گا۔ تقریبا ڈھائی روپیے فی یونٹ دے حساب نال۔ ایس ویلے پاکستان 60 فیصد توں ودھ بجلی تیل استعمال کر کے بنا رہیا اے۔ جیہڑی سانوں 20 روپیے فی یونٹ پیندی اے۔ صرف نواز شریف دے پنج سالاں وچ بجلی بنان لئی خریدے گے تیل دا قرضہ1 ہزار ارب روپے توں زائد سی۔ مطلب اے ہے کہ سالانہ 200 ارب روپے۔ تے جے کر کالا باغ ڈیم تون بنن آلی بجلی سسٹم وچ داخل ہوندی اے تے فر اے خرچہ ادھا رہ جاویگا تے عوام نوں ملن والے بجلی دے بل وی تن گنا گھٹ جان گے۔(جاری اے)

4۔ بجلی سستی ہوے گی جس کارن کارخانیاں وچ بنن آلیاں چیزاں دی پیدواری لاگت وی بہت گھٹ ہوئے گی۔ جس توں بعد اوہ عالمی منڈی وچ دوسرے ملکاں دیاں چیزاں دا مقابلہ کر سکن گئیاں۔پاکستان وچ لیبر پہلے ای سستا اے اگر پاکستانی کارخانیاں نوں سستی بجلی مہیا کر دتی جائے تے پاکستان وچ بند ہون آلے سارے کارخانے چل پین گے تے لکھاں دے حساب نال لاکائی نوں فوری طور تے روزگار مل جائیگا۔ پاکستان دیاں برآمدات کئی گنا ودھ جان گئیاں تے پاکستان دیاں درامدات گھٹ جان گئیاں۔ جس لئی پاکستان دے زرمبادلہ باہر جان دے بجائے پاکستان آوے گا سستی بجلی تیلیبر دی وجہ توں پاکستان وچ بیرونی سرمایہ کاراں دا بے حساب اضافہ ہویگا جس دا مطلب پیدوار دا وادھا، روزگار وچ وادھا تے مزید صنعتی ترقی۔
5۔ پاکستان نوں خشک کر دین آلے انڈین ڈیماں دے خلاف عالمی محاذ تے پاکستان دا کیس مضبوط ہویگا کہ پاکستان کول ڈیم ہے اور پاکستان دریااں دا پانی ضائع نہیں کردا۔
6۔ کالاباغ ڈیم منصوبے وچ گھٹو گھٹ 60 ہزار لوگاں نوں فوری ملازمت ملن دی امید اے۔
7۔ کالاباغ ڈیم دی جھیل وچ پانی جمع ہون نال ماحول تے مثبت اثرات پین گے اورموسمی ماہرین دے مطابق کچھ عرصہ بعد قریبی ضلعیاں دے درجہ حرارت گھٹن تے بارشاں وچ اضافا ویکھن نوں ملے گا۔
8۔ صرف کالا باغ ڈیم دی وجہ توں زرعی جنساں ودھن گئیاں،صنعتی پیداوار وی ودھے گی اور درآمدات گھٹن گئیاں۔جس وجہ توں پاکستان کجھ سالاں وچ باہرلے قرضے واپس کرن دی پوزیشن وچ آجاوے گا۔
9۔ پاکستان وچ بہتیاں بارشاں کدی وجہ توں یا انڈیا دے بہتا پانی چھڈ دین کارن ہر تھوڑے عرصے بعد آن آلے سیلاب بند ہوجاون گے تے زائد پانی نوں فوری طور تے سٹور کر لیا جائیگا۔ ایس طرح ہر سال ہون آلا ارباں روپیاں دا نقصان تے عوام نوں پہنچن آلی تکلیف مک جائیگی۔
10-کالا باغ ڈیم عوام دی خوش حالی دا باعث بنے گا۔کالا باغ ڈیم توں اگر نہر سویز دی طرح اک وڈی نہر کڈھی جاوے جو کراچی اور گوادر وچکار سمندر نال ملا دتی جائے تے ایس وچ چھوٹے وڈے جہازاں ذریعے لوکل مال اور پیداوار دی سستے داماں نکل مکانی وی ممکن بنائی جا سکدی اے ۔جتھوں جتھوں اے نہر گذرے گی اوتھے نظام آبپاشی مقامی سطح تے زراعت نوں وی فروغ دتا جا سکے گا۔تھاں تھاں تے مچھی فارم سرکاری تے غیر سرکاری بنا کے نہ صرف آمدنی حاصل کیتی جا سکدی اے بلکہ مقامی لوگاں نوں روزگار وی مل سکدا اے۔کالا باغ ڈیم توں نکلن آلی نہر جتھے جتھے خشک سالی یا پانی دی دستیابی نہیں اوتھے پانی پہنچاوے گی۔ کالا باغ ڈیم دے بنن نال اوتھوں دے مقامی سرمایہ کاراں ذریعے انڈسٹری نوں فروغ ملیگا۔ نویاں سڑکاں بنن گئیاں۔ پورے علاقے وچ خوشحالی ہوئے گی. لوگ دوردراز علاقیاں دی بجائے اپنے علاقیاں وچ روزگار حاصل کر سکن گے۔بجلی دی پیداوار توں ہون آلی سرمایا کاری دی وجہ نال تھاں تھاں روزگار دے موقعے ودھن گے۔
جس توں نہ صرف مقامی لوگاں نوں بلکے جتھے جتھے ایہہ نہر گزرے گی اوتھے اوتھیلوگاں نوں زندگی دیاں بنیادی سہولتاں ملن گئیاں۔ صحت تے تعلیم دے شعبے وچ واضح بہتری ویکھن نوں ملے گی .سرمایا کاراں لئی ایہہ علاقا یقینا منافع دی وڈی منڈی ثابت ہوے گا۔
ان شااللہ اگلی لڑی وچ ایس ڈیم تے ہون آلے اعتراضاں تے گل بات کراں گے۔(جاری)

ایس منصوبے دے مخالفاں نے ڈیم تو حاصل ہون آلے فائدیاں دی نسبت ایس دے نقصاناں نوں ودھا چڑھا کے بیان کیتا اے نتیجے وچ عوام دی رائے ایس دے خلاف ہوگئی اے ۔ حالات ایہہ نیں کے سندھی تے پختون سرخیاں دے پراپیگنڈے تو متاثر بہت سارے لوکاں نو ں علم ہی نہیں کہ ڈیم دراصل بننا کتھے اے۔ سندھ وچ تے ایہہ وی اعتراض سامنے آیا اے پنجاب پانی چوں ساری بجلی کڈھ لے گا جس توں بعد ساڈے کول صرف پھوک رہ جائیگی۔ ڈیم تے سنجیدہ نوعیت دے اعتراض تھلے دسے گئے نیں۔
الف ۔۔۔ صوبہ خیبر پختونخوا ولوں کالا باغ ڈیم تے تن وڈے اعتراض نیں۔
1۔ بجلی پیدا کرن آلیاں ٹربائناں تے دوجیاں تعمیراتی بلڈنگاں پنجاب وچ ہون گیئاں۔ ایس لئی صوبہ پنجاب وفاق توں پیدا ہون آلی بجلی تے اپنی رائلٹی دا حقدار منیا جاویگا ۔
ایس اعتراض دے جواب وچ صوبہ پنجاب نے وفاقی رائلٹی توں مکمل طور تے دستبردار ہون دا اعلان کر لیااے۔
2۔ ضلع نوشہرہ دا وڈا حصہ ڈُبن دا خطرہ اے اور کجھ علاقے بنجر ہون دا خدشہ اے۔جنرل ضیا دے دور اچ ڈیم دی اُنچائی گھٹا دتی گئی جس توں بعد اے این پی دے ولی خان دا اس تے اعتراض ختم ہوگیا سی۔ میانوالی جتھے ایہہ ڈیم بننا اے سطح سمندر توں 688 فٹ اچا اے جدوں کہ نوشہرہ دی سطح سمندر توں بلندی 889 فٹ اے۔ ڈیم بن جاون توں بعد جدوں ایس اچ پورا پانی بھریا جائیگا تد وی ایس پانی دی سطح نوشہرہ توں 30 فٹ تھلے ہویگی۔ اور نوشہرہ شہر کالا باغ ڈیم توں110 کلومیٹر دور اے۔ کوئی سیانا سانوں وی ایہہ سمجھا دیوے کہ اللہ نہ
کرے ڈیم ٹُٹ وی جاندا اے تے اوہ کیویں 110 کلومیٹر دور تے 200 فٹ اُچے نوشہرہ نوں ڈبوے گا؟؟ یاد رہوے کالا باغ ڈیم دی چوٹی وی نوشہرہ توں 60 فٹ تھلے اے۔
3۔ تیجی ایہہ کہ صوبہ خیبرپختونخوا دا رقبہ زیر آب آئیگا اور لوکاں نوں نقل مکانی کرنی ہوے گی ۔
تے حقیقت اے ہے کہ ڈیم دی تعمیر نال کل 27500 ایکڑ رقبہ زیرآب آویگا جس وچوں 24500 ایکڑ رقبہ صوبہ پنجاب تے صرف 3000 ایکڑ رقبہ صوبہ کے پی کے وچ واقع اے۔ لہذا میرے خیال اچ ایہہ اعتراض وی بے بنیاد اے۔ کچھ آبادی نوں نقل مکانی کرنی ہویگی۔ تے ایہہ ہر ڈیم نال ہوندا اے۔کوئی روڈ، سڑک یا وڈی فیکٹری کارخانہ لگایا جاندا اے تے اوتھوں کجھ لوگاں نے گھر باہر دوجی تھاں شفٹ کرنا پیندا اے۔ جدوں کہ ڈیم بنن نال نقل مکانی کرن آلیاں دی اکثریت وی پنجاب تو ںہونی اے۔ لیکن اجتماعی مفاد لئی قوماں ہمیشہ انفرادی طور تے قربانیاں دیندیاں آئیاں نیں اے کوئی نوی گل نہیں۔ فوجی اپنا پورا خاندان بے آسرا چھڈ کے جان دیندا اے فر جا کے ساڈا خاندان محفوظ ہوندا اے۔حضرت عمر دے دور اچ اک بندہ اپنی زمین تو پانی نہیں گزرن دے رہیا سی اور اعتراض کر رہیا سی کہ میری زمین خراب ہو جاوے گی۔ حضرت عمر نو علم ہویا تے آپ سخت غصے وچ آگئے ۔ آپ نے کہیا ایہہ تے تیری زمین اے، اگر تیرا پیٹ چیر کے وی پانی گزارنا پیا تے میں اوہ وی کراں گا۔اس تو علاوہ جتھوں تک زمین بنجر یا سیم تھور دے مسئلے دا تعلق اے تے وڈے پیمانے تے پانی دیاں نہراں اور ٹیوب ویل لا کے بڑے سوکھے طریقے نال حل کیتا جا سکدا اے۔ماہرین دے مطابق ڈیم دی تعمیر تو سیم و تھور دے مسائل پیدا نہیں ہون گے کیونکہ پانی دی موجودہ سطح کافی تھلے اے ۔
ب ۔۔۔ صوبہ سندھ نے سب توں پہلے کالا باغ منصوبے دی مخالفت کیتی۔ اس دا سارا اعتراض نام نہاد سول سائیٹی اور چند قوم پرست سرخیاں دا دتا گیا ایہہ نظریہ اے کہ پنجاب ساڈا پانی چوری کردا اے۔ لیکن اج تک ایس چوری نو ںثابت نہیں کیتا جا سکیا۔ اوہ قوم پرست سرخے منگلہ اور تربیلا ڈیماں نو وی چوری ای قرار دیندے نیں جہناں ڈیماں تے ایس ویلے پورا پاکستان چل رہیا اے۔دراصل ناں دی نسبت نال سادہ لوح سندھی عوام دے ذہناں اچ ایہہ گل بٹھا دتی گئی اے کہ پنجاب تے کے پی کے توں آن آلا دریائے سندھ صوبہ سندھ دا دریا اے ایسے وجہ توں ایس دا ناں دریائے سندھ ا ے۔ اپنے ایس بے بنیاد اعتراض دی قیمت سندھ اپنی زرعی زمین دی تباہی دی صورت ہن تک دیندا پیااے۔ ایس گل دی قوم پرستاں نوں قطعاََ کوئی پروا نہیں اے جنہاں نے عام سندھی عوام نو پٹھے راہ پایا اے ۔ صوبہ سندھ دے باقی سارے اعترض ایس نال جڑے ہوئے نیں کہ صوبے دا پانی گھٹ جائے گا۔ جس دے نتیجے وچ فلاں فلاں مسئلہ بن جائے گا۔پہلی گل ایہہ کہ ڈیم دی تعمیر 1991 دے معاہدہ دی خلاف ورزی نہیں ہویگی کیونکہ ایس اچ صوبیاں لئی پانی دا حصہ مقرر اے۔ ڈیم بنن توں بعد وی سمندر اچ 10 ملین ایکڑ فٹ پانی جاوے گا۔ لیکن ڈیم بنن نال سندھ دا اضافی 8 لکھ ایکڑ رقبہ سیراب ہویگا۔ انڈین ڈیماں دی تعمیر دے نتیجے اچ دریائے سندھ دے گھٹدے پانی اور سارے پاکستان سمیت سندھ اچ کھلردی خشک سالی پوری طرح مک جاوے گی۔
ج ۔۔۔ بلوچستان کسے وی صورت کالا باغ ڈیم توں متاثر نہیں ہویگا۔ بلکہ بلوچستان اچ تعمیر ہون آلی کچی کنال نہر نو اپنے حصے تو ںودھ پانی ملے گا۔ ایس دے نال نال بلوچستان دا گھٹ و گھٹ 7 لکھ ایکڑ رقبہ سیراب ہویگا۔بلوچستان اچ ایس ڈیم تے اعتراض کرن آلے اوہی قوم پرست سرخے نیں جو پاکستان نالوں علیحدگی دیاں تحریکاں چلا رہے نیں۔ اینہاں دا موقف وی بڑا مضحکہ خیز اے۔ اوہ اے کہ کالاباغ ڈیم توں اینہاں نوں براہ راست کوئی نقصان نہیں لیکن صوبہ سندھ(حقیقت اچ سندھی سرخے یا سندھی قوم پرست)ایس ڈیم توں متاثر ہو رہیا اے تے ایس لئی اسی اخلاقی طور تے اینہاں نال کھلوتے آں۔ بلوچستان دی اپنی عوام اگر پیاسی مردی اے تے مرجاوے ، ایس نال کوئی غرض نہیں۔ جدوں کہ اتے بیان کیتا جا چکیا اے کہ سندھ دا اعتراض وی مقامی بلیک میلر قسم دے سیاست داناں تے قوم پرست سرخیاں دا ڈھکوسلہ اے اور اے اک طرح دا بے بنیاد اعتراض اے۔

کالاباغ ڈیم دی مخالفت کرن آلے سرخیاں دی نیک نیتی جانچنی ہووے تے صرف ایہہ ویکھ لو کہ اینہاں وِچوں کسے اک نے وی اج تک انڈیا اور افغانستان دے پاکستانی دریاواں اوپر بنن آلے کسے ڈیم تے کدی وی اعتراض نہیں کیتا۔ جدوں کہ اوہ باقاعدہ اعلان کردے نیں کہ ساڈا ڈیمز بنان دا مقصد ہی ایہہ ہے کہ پاکستان نو خشک کر کے پیاسا ماریا جائے۔ایتھے پاکستان توں مراد پاکستانی عوام بشمول سندھی، بلوچی، پنجابی اور پشتون نیں۔جدوں کہ پاکستان اعلان کردا اے کہ اسی ڈیم بنا کے اپنی عوام نو پیاس اور خشک سالی توں بچانا چاہندے آں۔ لیکن پاکستانی ڈیماں نوں بمب مار کے اڑان دیاں دھمکیاں دین آلے ایہہ سرخے نہ صرف انڈین اور افغانی ڈیماں تے چپ نیں بلکہ اسفندیار ولی نے کچھ عرصا پہلے افغانستان اچ بنن آلے ڈیم نوں سپورٹ کرن دا اعلان کیتا سی۔ آہے جی افغانستان اچ دریائے اٹک تے بنن آلے ایس ڈیم توں نوشہرہ، پشاور، مرادن اور صوابی شہر بری طرح متاثر ہون گے۔کالاباغ ڈیم نہ بنن دی صورت اچ ہون آلے نقصاناں دا احاطہ کرنا اک مضمون اچ ممکن نہیں۔ لیکن چند موٹے موٹے نقطیاں تے گل کردے آں۔
1۔ کالاباغ ڈیم تے جنرل ضیا دے بعد کم بند کر دتا گیا۔ اصولاََ ایہہ ڈیم 1993 اچ آپریشنل ہونا چاہیدا سی۔ ایس طرح 29سال ضائع کر دتے گئے۔کالاباغ ڈیم نال اضافی 50 لکھ ایکڑ بنجر زمین سیراب ہونی سی۔نہری زمین دے پیش نظر فی ایکڑ 3 لکھ روپیے سالانہ پیداوار لگائی جاے تے ہون تک اسی اپنا 40000 ارب روپے یا 400 کھرب روپے یا گھٹو گھٹ 300 ارب ڈالر دا نقصان صرف پیدوار دی مد اچ کروا چکے آں۔300 ارب ڈالر کتنے ہوندے نیں ؟پاکستان دا کل بیرونی قرضہ تقریبا 100 توں 150ارب ڈالر اے۔ بس ایس تو اندازہ لا لو۔
2۔ صنعتی پیداور دی لاگت دو چیزاں دَسدیاں نیں۔پہلی لیبر تے دوجی بجلی۔پاکستان وچ لیبر بہت سستا اے لیکن بجلی یا تے ناپید اے یا فر اتنی مہنگی اے کہ ایس بجلی توں پیدا ہون آلی اشیا دی لاگت دگنی ہو جاندی اے۔ایسے وجہ توں پاکستانی اشیا باہرلے ملک منڈیاں اچ دوسرے ملکاں دا مقابلہ نہیں کر سکدیاں۔ بلکے ہن تے اپنے ملک اندر وی دوسرے ملکاں دیاں چیزاں دا مقابلہ نہیں کر پا رہیاں۔ایہی وجہ اے کہ نواز شریف دے آخری پنچ سالہ دور اچ پاکستان دیاں سب توں زیادہ انڈسٹریاں بند ہوئیاں اور میڈیا تے تسی وی خبراں سنیاں ہون گئیاں کہ بہت سارے لوگاں نے اپنے کارخانے بنگلہ دیش منتقل کر دتے نیں۔ انڈسٹریاں بند ہون نال لکھاں لوگ بے روزگار ہوئے،پاکستان دیاں برآمدات گھٹ اور درآمدات ودھ نیں۔ اینویں تجارتی خسارہ ریکارڈ 32 تو 40 ارب ڈالر دی سطح تے اپڑ گیا،ایہہ تجارتی خسارہ دور کرن لئی بھاری سود تے بے پناہ قرضے لے گئے،قرضے لین لئی ورلڈ بینک اور آئی ایم ایف دیاں ایہو جہیاں شرطاں وی قبول کیتیاں گئیاں جس توں پاکستان دی سلامتی نوں خطرے اچ پادتا۔ضروریات زندگی دیاں چیزاں دی قیمت ودھی۔ جس نال لوگاں دی قوت خرید گھٹ ہوئی۔بے روزگاری اور مہنگائی نے بہت سارے سماجی مسائل نوں جنم دتا۔ بیرونی سرمایہ کاری نہ ہون دے برابر رہ گئی اے۔ایہناں نقصاناں نو کیلکولیٹ نہیں کیتا جا سکدا۔ فر وی پاکستان نوں تقریباََ کھوکھلا کر کے معاشی دیوالیہ کرن حد تے پہنچا دتا گیا اے۔
3۔ جد کالاباغ ڈیم بند کیتا گیا ایہناں دناں اچ متبادل دے طور تے بے نظیر بھٹو نے پاکستان اچ وڈے پیمانے تے تیل توں بجلی بنان آلے مہنگے تھرمل بجلی گھرلانچ کیتے جو زیادہ تر پرائیویٹ ہوندے نیں۔ایہہ تھرمل بجلی گھر بہت مہنگے نیں اور ایناں توں پیدا ہون آلی بجلی ایس توں وی مہنگی۔نواز شریف نے اپنے پچھلے پنچ سالاں اچ بجلی دے تمام متبادل منصوبے بند کروائے اور دبا کے میاں منشا کولوں تھرمل بجلی خریدی جس دے صرف تیل دا قرضہ پنچ سالاں اچ 1000 ارب روپے یا 8 توں10 ارب ڈالر توں ودھ گیا سی۔ یعنی سالانہ 2 توں 3 ارب ڈالر۔تقریباََ ایسے تناسب نال اسی 28 سالاں توں بے نظیر دے ایس تحفے دی قیمت دیندے آ رہے آں۔ اگر کالا باغ ڈیم بن جاندا فر سانوں تھرمل بجلی دا خرچہ تقریبا ایس توں ادھا آنا سی۔اس معاملے اچ اسی سدھا سدھا گھٹو گھٹ 25 کھرب روپیے یا 20 ارب ڈالر دا نقصان وکھرا کیتا اے۔
4۔ سیلاب پاکستان اچ تقریباََ ہر سال آکے ارباں ڈالراں دا نقصان کردا اے۔ اگر کالاباغ ڈیم بنیا ہوندا تے اسی اوہ سارا پانی ذخیرہ کرلیندے اور سیلاب توں وی بچے رہندے۔اس گل دا اندازہ نہیں کہ اسی 30 سالاں اچ سیلاب توں کتنا نقصان کروا چکے آں۔
5۔ انڈیا نے کچھ عرصہ پہلے پاکستان دے خلاف کشن گنگا ڈیم کیس جتیا جس اچ انڈیا دی ایہہ دلیل تسلیم کیتی گئی کہ ”پاکستان اچ ڈیم نہیں نیں اور پانی سمندر اچ ضائع ہو رہیا اے۔”ایسے دلیل نوں بنیاد بنا کے انڈیا نے ہن تک ساڈے پانی تے چھوٹے وڈے 60 ڈیم بنا لے نیں اور مزید ڈیماں تے کم جاری اے۔انڈیا دے ساڈے پانی تے بنائے گئے اینہاں ڈیماں دے اثرات ہن نظر آرہے نیں اور ملک بھر اچ خشک سالی بہت تیزی نال پھیل رہی اے۔گزشتہ دناں اچ چولستان تے جنوبی پنجاب وچ پیش آن آلی خشک سالی اور پانی دی قلت ساڈے سامنے اے۔ ایہہ صرف پنجاب ہی نہیں دوسرے صوبیاں نوں وی ایس دا سامنا کرنا پے سکدا اے۔ پاکستان دے کئی دریا سوکھ چکے نیں اور اینہاں دریاواں تے آباد زمیناں تیزی نال بنجر ہو رہیاں نیں۔اگر ساڈے کول کالاباغ جیہا وڈا ڈیم ہوندا تے فر انڈیا کدے وی ساڈے پانی تے ڈیم نہیں سی بنا سکدا۔ ایس ٹائم ساڈے کول انڈیاں نوں پاکستانی پانی تے ڈیم بنان توں روکن لئی کوئی عالمی جواز نہیں۔ہن انڈیا اک قدم ہور اگے جا رہیا اے اور پاکستان آون آلے دریاواں دا رخ مکمل طور تے اپنے ول موڑنا چاہندا اے۔ اگر انج ہو جاندا اے تے فر پاکستان نوں اپنی تاریخ دی پہلے اور بدترین قحط دا سامنا کرنا پوے گا۔ٹیوب ویلاں دا پانی صرف دو تن سال تک ساتھ دے سکے گا جس توں بعد زیر زمین پانی ایناں تھلے چلا جائیگا کہ اوس نوں کڈھنا ممکن نہیں رہوے گا۔جو لوگ کہندے نیں کہ ڈیم بنان پاروں صوبائی ہم آہنگی نو ںخطرہ اے۔ اینہاں دا اوس وقت بارے کیہ خیال اے جد پانی دی قلت نال سارے صوبے بھک اور پیاس دی حالت اچ ایک دُوجے نوں کھان تے آمادہ ہو جان گے؟پاکستان جس نوں دنیا اچ کوئی ہرا نہیں سکیا پیاس تے قحط سالی نال مر جاویگا!
ایہہ اک سادہ اور مختصر جائزہ سی کالاباغ ڈیم نہ بنن دے نقصاناں دا۔ ایہہ سارے نقصان اسی ایس لئی چک رہے آں کہ ملک اچ موجود چند ہزار قوم پرست سرخیاں نوں راضی کر سکئیے؟ سنیا اے کہ اے این پی اور سندھی سرخیاں نوں ڈیم نہ بنوان دے سالانہ کئی ارب روپیے انڈیا دیندا اے۔ ایہہ اک مفروضہ اے حقائق ایس توں کجھ مختلف وی ہو سکدے نیں۔چند ارب رپئیاں لئی پاکستان دا کھرباں دا نقصان اور معاشی طور تے برباد کر کے رکھ دتا اے اینہاں ظالماں نیں۔ اینہاں لئی ہی آکھان آکھیا جاندا کہ”اپنی اک بوٹی لئی دوجے دی گائے ذبح کروا دینا۔”ساڈی ذہنی پسماندگی دی حالت ایہہ ہے کہ اک مشہور مولانا دا ڈیم دے خلاف بیان سنیا۔ فرما رہیا سی کہ”مینوں ایہہ تے نہیں پتہ کہ کالاباغ ڈیم دے کی نقصان نیں، اسی تے اے این پی نو ویکھ ویکھ کے ایس دی مخالفت شروع کیتی سی”۔
اتفاق نال ایس مولانا دا نام وی ‘بجلی گھر”سی۔ ایس ظالم نوں پتہ ہی نہیں سی کہ ڈیم کتھے واقع اے اور اس دے کیہ نقصان یا فائدے نیں۔ محض سرخیاں دی مخالفت ویکھ کے مخالفت شروع کر دتی۔ پوری دنیا اچ پانی نوں زندگی سمجھیا جاندا اے، پاکستان دی سیاسی بدمعاشیہ اور سرخے دنیا دی واحد مخلوق نیں جو پانی نوں موت سمجھدے نیں اور ایسے لئی اینہاں ساڈے تے پانی دے سارے رستے بند کر دتے نیں۔
کرک، بنوں اور ڈی آئی خان والے پاکستانی محض ایس لئی پانی توں محروم نیں کہ اسی پشاور اور مردان اچ کجھ سرخیاں نوں راضی کرنا سی۔ ایس طرح اے کالا باغ ڈیم جس توں بنوں، ڈی ائی خان اور کرک دی اٹھ لکھ ایکڑ بنجر زمین سیراب ہونی سی اوہ نہ ہوسکی اور ساڈے اینہاں علاقیاں دیاں عورتاں اج وی دور دراز چھپڑاں توں پانی دے گھڑے سراں تے لیاون تے مجبور نیں۔وجہ ایہی کیونکہ اسی چند سرخیاں نوں ناراض نہیں کر سکدے۔ ساڈے آپسی پانی تے جتنے وی اختلافات ہون لیکن بطور مسلمان گھٹو گھٹ اسی اک دُوجے نوں پیاسا نہیں مرن دیندے، البتہ انڈیا دے ہندو سانوں پیاسا مار دین گے۔ خدا لئی ایس انڈیا کولوں اپنا پانی لے لو باقی بے شک آپس اچ ایس تے لڑدے جھگڑدے رہو ۔ انڈیا کولوں پانی لین لئی ڈیم بنان توں سوا کوئی چارہ نہیں، اور کالا باغ منصوبہ ڈیم ایس لئی اک بہتر چوائس اے (بشکریہ شاہد خان)