بسمل شمسی۔۔۔۔فیصل آباد دی ادبی تریخ دا روشن چراغ

اردو زبان دے ممتاز دانشور تے صاحب طرز شاعر بسمل شمسی 17جنوری 2017 نوں دائمی مفارقت دے گئے سن۔ تخلیقی ادب دا اوہ آفتاب جہڑا 15ستمبر 1936 نوں ریاست پٹیالہ ہندوستان توں طلوع ہویا تے اک عالم نوں اپنے افکار دی تابانیاں توں بقعۂ نور کرن مگروں 17جنوری 2017 نوں فیصل آباد دے افق توں عدم دی بے کراں وادیاں وچ غروب ہو گیا۔ اک زیرک’فعال تے مستعد تخلیق کار دے ہتھ توں اجل نے قلم کھوہ لیا۔ مسلسل ست عشریاں تک پرورش لوح و قلم وچ مصروف رہن تے خون دل نال گلشن ادب نوں نکھارن والے حریت فکر دے ایس عظیم مجاہد دی یاد وچ بزم ادب دے سارے ارکان دے دل سوگوار تے اکھاں اشکبار نیں۔ جدید اردو شاعری نوں مقاصد دی رفعت وچ اسیں دوش ثریا کرن والے ایس نابغۂ روزگار ادیب نے بڑے زوراں نال اپنی تخلیقی صلاحیتاں دا لوہا منوایا۔ اردو نظم’ غزل تے نعت دے اوہ عظیم تخلیق کار جہناںدی ادبی خدمات دا اک عالم معترف سی۔ اوہناں دے نام دی تعظیم ہر دور وچ تریخ کردی رہوے گی۔ بسمل شمسی دا اصل نام محمد خاں سی۔ اوہ اپنے قلمی نام توں مشہور ہوئے۔ کجھ عرصہ پٹیالوی تخلص وی استعمال کردے رہے۔ پنجویں کلاس توں نویں کلاس تک دے امتحانات ڈی بی ہائی سکول خانقاں ڈوگراں توں پاس کیتے۔ اوہدے مگروں میموریل ہائی سکول شیخوپورہ توں میٹرک دا امتحان پاس کیتا۔ جدوں تقسیم ہند دے ہنگامے شروع ہوئے تے تسیں اوس ویلے گورنمنٹ ہائی سکول شیرانوالہ گیٹ وچ پنجویں کلاس وچ پڑھدے سن۔ کجھ عرصہ مگروں فیصل آباد وچ مستقل سکونت کر لئی تے ادیب عالم دا امتحان فیصل آباد توں پاس کیتا جو کہ انٹرمیڈیٹ دے برابر ہوندا اے۔ بسمل شمسی دے والد محترم دا نام حافظ شمس الدین خاں’ دادا دا نام عمرالدین تے اہلیہ دا نام شمیم اختر سی۔ تقسیم ہند توں پہلاں اوہناں دے والد گورنمنٹ بیکانیر دی فوج وچ تے پاکستان وچ محکمہ انہار وچ پنج سال پنسال نویس دے عہدے اتے کم کردے رہے۔جہڑے فوجی ملازمت دے دوران فوج دی ہاکی ٹیم دے کھیڈاری وی رہے۔ بسمل شمسی دا تعلق راجپوت گھرانے نال سی۔ اوہناں دا خاندانی سلسلہ قادریہ چشتیہ سی۔ قادریہ چشتیہ سلسلہ دے خلیفہ مجاز حکیم سائیں غلام محمد جڑاناولہ دے ہتھ اتے بیعت سن۔ محکمہ واپڈا وچ بطور کلرک اپنی پیشہ وارانہ زندگی دا آغاز کیتا سی تے اوسے محکمہ توں ریٹائرمنٹ لیئی سی۔ شاعری وچ جمیل رامپوری کولوں اصلاح لیندے سن۔ اوہناں دے نعتیہ شاعری مجموعہ ”مرے اندر مدینہ بولتا ہے” نے ادبی دنیا وچ اک خاص پہچان کروائی۔ بسمل شمسی اوہ قابل مبارک باد دا سخن ور اے جہناں نے اپنے دل’ اپنی فکر اپنے احساس تے اپنے قلم نوں حمد باری تعالیٰ دی تخلیق لئی وقف کیتے رکھیا۔ سعادت فریضہ حج مکمل خلوص تے یکسوئی دے نال اختیار کیتا بلکہ اوہنوں ثابت قدمی نال برقرار وی رکھے ہوئے سن۔ اوہناں نوں حمد و نعت نگاری توں الفت تے عقیدت جڑیا اے… اوہناں دا حمدیہ تے مناجاتی کلام جتھے اوہناں دی شاعرانہ صلاحیتاں دا عکس گر اے اوتھے ای اوہناں دے ایس صدق دل تے اخلاص فراواں دا وی آئینہ دار اے جہڑا اوہناں دی ہر حمد دے پیکر وچ دل بن کے دھڑک رہیا اے۔ بسمل شمسی لوح محفوظ نوں پڑھ کے حمد لکھن دا سفنا ویکھدا اے۔
دھرتی، امبر، پربت، صحرا، جنگل سبزہ زار
قدم قدم پر رنگ بکھیرے داتا کا سنسار
نعت دا ایہہ آہنگ بسمل شمسی دا ای اختصاص نہیں’ ہر صاحب شعور دے دل دی پکار اے۔ اوہ ایسے ماحول وچ نعت سرا نیں جو نعت دا حوالہ بندا اے۔ نعت گو شاعراں نے مدحت طرازی محبوب کبریا حضرت محمد مصطفیۖ دے باب وچ جیویں مدینہ منورہ دی منظر کشی کیتی اے تے اوہدے گلی کوچیاں تے فضاواں نوں من دی دنیا وچ وسا لین دی اک اچھوتی آرزو تے تمنا دا اظہار جہڑے دل آویز پیرائے وچ بیان کیتا اے’ اوہدے توں بے اختیار ایہہ مصرع نوک زبان اتے مچلن لگدا اے۔۔۔لکھدے نیں۔
میں جب چاہوں دیکھوں تصور میں بسمل
میرے دل کا آنگن مدینہ مدینہ
بسمل شمسی اک کہنہ مشق شاعر نیں خیال آفرینی تے لفظ شناسی دا ہنر خوب جاندے نیں۔ انتخاب مقالات دا وی لکھیا اے مگر اوہناں نوں احساس اے کہ ایہہ بارگاہ نہایت محترم اے۔ ایتھے صرف عقیدتاں نوں ای سلام پیش نہیں کرنا’ ایمان دے تقاضیاں دا وی حق ادا کرنا اے۔ ایسے لئی لفظاں خیال ادب دے جھرمٹ وچ نیں۔ شمسی شمسی نعت دی حدود نوں خوب جاندے نیں۔ اوہ شہر محبوب وچ خود سپردگی دی کیفیت وچ ڈب کے ساہ دی زینت خشبوئے نعت نوں اپنا ہم راز بناندے ہوئے کہہ اٹھدے نیں۔
ہے نعت کی خوشبو ہی مرے سانس کی زینت
گلشن میں بدل ڈالا مرے دل کا بیاباں
بسمل شمسی دے دل اندر عقیدت دی بے لو شروع توں تاابد رہی۔ ایس لئی مدینہ منورہ دی زیارت’ خواہش اوہناں دے دل وچ ہر دم جوان اے۔ اوہ اپنے دل دے آنگن وچ جھانک کے جذب دراں دی ایسے کیفیت نوں انج اپنے دل اتے طاری کر لیندے نیں کہ اوہناں دے قلب و باطن وچ ایہہ تصور جاگزیں ہو جاندا اے جہدا اظہار بسمل شمسی ایس طرحاں کردے نیں۔
مہر و مہ و نجوم کا آتا ہے اس پہ رشک
جس دل میں جاگزیں ہو محبّت رسول کی
بسمل شمسی دا نعتیہ مجموعہ ”مرے اندر مدینہ بولتا ہے” جذبیاں دا اک خاص رخ رکھدا اے۔ انج تے نعت مدح سرائی اے مگر اوہدے اندر مضمون مدح دا تنوع ایس قدر وسیع ہو گیا اے کہ اک حساس دل دی ہر تمنا اوہدا حصہ بن گئی اے۔۔۔خصائل تے شمائل توں شہر آشوب تک دی ہر داستان اوہدے وچ سما گئی اے۔ مدینہ منورہ نال وابستگی دا ایہہ عالم ہویا کہ مدینہ منورہ اک خطہ امن ای نہیں رہیا’ امن دلاں دی دھڑکن بن گیا تے محبت شناس وجوداں دے اندر مدینہ بولن لگیا۔ بسمل شمسی دی زندگی دا حاصل وی ایہو وظیفہ اے۔ مدینہ منورہ نوں اینا پکاریا’ اینا چاہیا تے انج چاہیا کہ دوریاں ختم ہو گئیاں تے مدینہ دل دے جغرافیے دا حصہ بن گیا۔
سید المرسلین خاتم الانبیاء احبیب خدا سرور دو جہاں
آپ آئے اجالوں کا موسم لیے دور تک مٹ گئے تیرگی کے نشاں
دل تڑپتے ہوئے چین پانے لگے منصفانہ دیے جگمگانے لگے
غم کے مارے ہوئے مسکرانے لگے زندگانی اٹھی لے انگرائیاں
رقص کرتے کھجوروں کے اشجار کو میں بھی دیکھوں مدینے کے بازار کو
تاجدار دو عالم کے دربار کی اپنی پلکوں سے چوموں حسیں جالیاں
کیا شجر کیا چمن کیا یہ سرووسمن کیا فلک کیا زمین کیا یہ کوہ و دمن
ہر طرف سے یہی آرہی تھی صدا آگئے آگئے حامی بے کساں
میں بھی ہوں آپ پر جان ودل سے فدا ہو نگاہ کرم سرور انبیاء
میں بھی ہوں آپ کا بسمل غم زدہ میں نے دیکھا نہیں آپ کا آستاں
بسمل شمسی دی غزل
بسمل شمسی دی شاعری وچ درد دل دے علاوہ ہور وی بہت کجھ موجود اے جہدا تعلق زندگی دے نشیب و فراز تے کائنات دی ناقابل انکار حقیقتاں نال اے۔ اوہناں دی شاعری وچ تجربے زندگی دی تہہ در تہہ پرتاں کھلدی جاندیاں نیں جہناں توں عام انسان دی زندگی عبارت اے۔ اپنیاں دی قہر سانیاں’ غیراں دی کج ادائیاں تے معشوق دی دل آزاریاں’ ایہہ سارے عناصر بیک وقت اوہناں دی شاعری وچ اک خاص تاثراتی انداز وچ ویکھن نوں ملدے نیں۔ غماں دی کارفرمائیاں تے تلخیاں دی زہر ناکیاں کجھ ایس طرحاں اوہناں دی شاعری وچ سما چکیاں نیں جہناں دا بیان لفظاں وچ ممکن نہیں لیکن اوہناں دی تخلیقات وچ ایہناں تلخیاں تے زہرناکیاں دی خوبصورت آمیزش نے اوہناں دے معاصر شاعراں دی صف وچ نمایاں طور تے اوہناں نوں جگہ دوان وچ کامیابی حاصل کیتی اے۔ بسمل شمسی نے زندگی دے چنگے تے بھیڑے دونویں رخ قریب توں ویکھے نیں۔ اوہ اک انسان نیں۔ اوہناں دے شعراں وچ دردمندی’ کسک تے ملال دی جہڑی دبیز لہر پوشیدہ اے۔ اوہ اوہناں دے درد بھرے تجربیاں دی دین اے۔ درد تے کسک دے ایسے احساس نے اوہناں توںروح تے دل وچ اتر جان والے ایسے پراثر شعر کہلوائے نیں جہڑے ہر حساس دل نوں متاثر کردے تے اپنا ہم نوا تے معترف بنا لیندے نیں۔ مثال دے طور تے ایہہ شعر ملاحظہ کرو۔
اب کوئی حسرت کوئی ارماں کوئی خواہش نہیں
اس طرح ٹوٹا ہے دل جڑنے کی گنجائش نہیں
اور بھی دیوار و در پر ہیں حوادث کے نقوش
قصر دل میں تیری یادوں ہی کی آرائش نہیں
وہ بھی تیرے نام لیواؤں میں ہیں شام و سحر
بزم ہستی میں میسر جن کو آسائش نہیں
٭٭
پھول مانگے تھے دعائے صبح میں پتھر ملے
جائے اب آپ سے کوئی بھی فرمائش نہیں
٭٭
ناوک رنج و الم نے چھلنی چھلنی کر دیا
سینہء بسمل میں اب زخموں کی گنجائش نہیں
٭٭
وہ جھیل میں دنیا کی ہے ایک پھول کنول کا
یوں ہم نے دیا ہے اسے عنوان غزل کا
مفلس کی جوانی کا عالم ہے کہ جیسے
ٹوٹا ہوا فانوس کسی شیش محل کا
اف چشم غزالاں یہ لب و عارض گلگوں
رنگ اس پہ قیامت کہ ملا گندمی ہلکا
آؤ کوئی خورشید سکوں ڈھونڈ کے لائیں
ماحول کے گردوں پہ مسلط ہے دھندلکا
بسمل یہ تمنا تھی ملے کوئی تو ہم راز
افسوس ملا بھی تو ملا پیٹ کا ہلکا
٭٭
کیف یوں بیسرور ہے یارو
زندگی غم سے چور ہے یارو
میں نے خود ہی بدل لئے راستے
اس میں کس کا قصور ہے یارو
پوچھتا ہوں میں شب کے ماروں سے
صبح نو کتنی دور ہے یارو
وہ یقینا خدا کے بندے ہیں
جن کو چہروں پہ نور ہے یارو
جانے کب اس کو میں دیکھتا تھا
آج تک بھی سرور ہے یارو
ایک پل بھی گزارنا مشکل
زندہ رہنا تو دور ہے یارو
٭٭
غم بشکل داغ جب تک دلنشیں ہوتا نہیں
شعر کہنے کا تخیل بھی حسیں ہوتا نہیں
آج پت جھڑ ہی سہی پھوٹیں گی کونپلیں
ایک سا موسم کبھی دیکھا نہیں’ ہوتا نہیں
حادثات زندگی کچھ سے بنا دیتے ہیں کچھ
خود بخود تو کوئی بھی اندوہگیں ہوتا نہیں
میرے تیرے درمیاں ترکیب خار و گل سہی
کیا کوئی کانٹا کسی گل کے قریں ہوتا نہیں
سوز دل کافی ہے تڑپانے کو اے بسمل تجھے
غم تری رگ رگ میں جب تک جا گزیں ہوتا نہیں
٭٭
نیزے جو میرے سینہ گلشن میں گڑے ہیں
نکلیں گے یہ مشکل ہی سے کچھ ایسے اڑے ہیں
یوں فصل بہار سے خزان کھیل رہی ہے
سوکھے ہوئے پتے مرے آنگن میں پڑے ہیں
یہ آپ کے چہرے پہ لہو کس کا ہے روشن
موتی تو میرے ماتھے پہ محنت نے جڑے ہیں
سورج کی تمازت سے تو جل ہی گئے ہوتے
یہ پیڑ بھی شبنم کی برودت سے کھڑے ہیں
دیکھیں گے یہ ساتھ نبھاتے ہیں کہاں تک
کہنے کو تو بسمل تیرے احباب بڑے ہیں
٭٭
گلشن میں اب سکوں سے کوئی بہرہ ور نہیں
شبنم کا آج آتش گل پر اثر نہیں
شب کا فسوں تو صبح طرب کا پیام ہے
میں کس طرح کہوں کہ امید سحر نہیں
میرے لہو کا فرش بچھا دو چمن چمن
کلیوں میں حسن پھولوں میں خوشبو اگر نہیں
ممکن ہے کل میں روئے سحر بڑھ کے چوم لوں
لیکن ابھی تو گیسوئے شب سے مفر نہیں
٭٭
ایس بے مثال ادیب نے ہر ہر مقام تے اپنی ادبی کامرانیاں دے جھنڈے گڈدِتے۔ اردو شاعری دی اک سربہ فلک چوٹی موت دے بے رحم ہتھیں زمین بوس ہو گئی۔ زمین نے کنے وڈے اسمان اپنے دامن وچ لکا لتے نیں’ ایس تصور ای توں کلیجہ منہ نوں آندا اے۔ سارے اہل کمال علم و ادب دے خورشید جتھے تاب سن جہناں دی تابانیاں توں عالمی ادب دا گوشہ گوشہ منور ہو گیا۔
مقدور ہو تو خاک سے پوچھوں کہ اے لئیم
تو نے وہ گنج ہائے گرانمایہ کیا کئے؟
(مرزا غالب)