پام آئل دی قیمتاں وچ وادھاکیوں؟

پاکستان وچ خوردنی تیل دی طلب 5لکھ ٹن سالانہ توں ودھ اے جد کہ ایس ویلے صرف 7لکھ 45ہزار ٹن پیدا کیتا جاندا اے جہڑا ضرورت دی کل مقدار دا محض 8فیصد اے۔ روس تے یوکرین جنگ وی اہم وجوہات وچ شامل انڈونیشیا وچ پام آئل دی برآمدات اتے لائی گئی پابندی نے جلدی اتے تیل دا کم کیتا۔ کسی وی ملک دی معیشت وچ درآمدات تے برآمدات کلیدی کردار ادا کردیاں نیں۔ اوہناں دے توازن توں ملکی معیشت دا پہیہ روانی نال چلدا اے۔ پچھلے مالی سال پاکستان نے درآمدات دی مد وچ 80 ارب ڈالر توں ودھ دی شیواں درآمد کیتیاں نیں۔ پاکستان وچ وڈے پیمانے اتے درآمد کیتی جان والی شیواں وچ پیٹرولیم مصنوعات مگروں پام آئل دا شمار ہوندا اے۔ ایہو وجہ اے کہ عالمی منڈی وچ پام آئل دی قیمت دے اتار چڑھائو تے پاکستان دی معیشت اتے براہ راست اثر انداز ہوندا اے۔ ستمبر وچ پاکستان نے 41 کروڑ 94 لکھ ڈالر توں ودھ دا پام آئل امپورٹ کیتا جد کہ پچھلے مالی سال 2022وچ پاکستان دی پام آئل دی درآمدات 3.549 ارب ڈالر سی جو کہ حال ای وچ بحال ہون والے انٹرنیشنل مانیٹری فنڈ (آئی ایم ایف) دے 7ارب ڈالر دے قرض پروگرام دا 50فیصد اے۔
پچھلے پنج سالاں دا جائزہ:
سال 2022 توں پہلاں پنج سال توں پاکستان دا خوراک دا شعبہ تجارتی خسارے دا شکار اے۔ پچھلے مالی سال 2021 وچ صرف خوراک دے شعبے وچ ملک نوں 3ارب ڈالر دے خسارے دا سامنا کرنا پیا۔ گندم تے دالاں دی درآمدات تے عالمی سطح اتے پام آئل دی قیمتاں وچ اچانک ہون والا وادھا تجارتی خسارے وچ وادھے دا کارن بنیا۔ خوراک دی درآمدات وچ 30فیصد حصے دے نال پام آئل پاکستان دی فوڈ گروپ وچ سب توں وڈی غذائی درآمد تصور کیتی جاندی اے۔ پاکستان وچ خوردنی تیل دی رآمدات وچ بتدریج ہون والے وادھے دی اک وجہ فی کس کھپت وچ وادھا تے مناسب مقدار وچ خوردنی تیل دی پیداوار دا نہ ہونا اے۔ پچھلے دناں وزیر منصوبہ بندی تے ترقی احسن اقبال دی زیر صدارت ہون والے اک اجلاس وچ خوردنی تیل تے خود کفالت دے حصول لئی کیتے جان والے اقدامات دا جائزہ لیتا گیا تے ایس گل دا انکشاف ہویا کہ پاکستان دی خوردنی تیل دی طلب 5لکھ ٹن سالانہ توں ودھ اے۔
جد کہ ا یس ویلے ملک وچ سالانہ صرف 7لکھ45ہزار ٹن خوردنی تیل پیدا کیتا جاندا اے جو کہ ضرورت دی کل مقدار دا محض 8فیصد اے۔ انج ملک بھر وچ خوردنی تیل دی طلب نوں پورا کرن لئی سالانہ 45 لکھ ٹن خوردنی تیل درآمد کرنا پیندا اے۔ ایہناں حالات نوں مدنظر رکھدے ہوئے حکومت ولوں ایہہ عزل تے کیتا گیا اے کہ اگلے 10ورھیاں وچ خوردنی تیل دی سالانہ پیداوار 47لکھ 90ہزار ٹن تک ودھا دتی جاوے تاں جے ملک نوں غذائی اجناس بالخصوص خوردنی تیل وچ خود کفالت ول لے جایا جاسکے۔
پاکستان دی آبادی تے پام آئل دی کھپت دا تقابلی جائزہ:
پام آئل دے نال نال مجموعی طور تے خوردنی تیل دی لوڑ دا وی جائزہ لیتا جاوے تے خوردنی تیل دی طلب ودھدی ہوئی آبادی تے ودھدی ہوئی فی کس کھپت دونواں دی وجہ نال ودھ رہی اے۔ پچھلی کجھ دہائیاں دے دوران پاکستان وچ خوردنی تیل دی کھپت وچ نمایاں وادھا ہویا اے۔ پاکستان دنیا دا پنجواں سب توں بوہتی آبادی والا ملک اے جتھے پچھلی دو دہائیاں توں آبادی وچ 2.1فیصد دی شرح نال وادھا ہو رہیا اے۔ اقوام متحدہ ورلڈ پاپولیشن پراسپیکٹ 2019 دے مطابق جے آبادی وچ ایسے شرح دے نال وادھا ہوندا چلا گیا تے پاکستان دی آبادی 2025 وچ 245 ملین جد کہ 2040وچ 328ملین تک پہنچ جاوے گی۔ 1981 وچ خوردنی تیل دی کھپت 7لکھ ٹن سی جو 2020وچ ودھ کے 47 لکھ ٹن تک جا پہنچی اے۔ اگرچہ پاکستان دی فی کس آمدن بھارت’ سری لنکا تے بنگلہ دیش توں گھٹ اے تاہم پاکستان وچ خوردنی تیل دی فی کس کھپت ایہناں تناں ملکاں توں ودھ اے۔
پام آئل دی قیمت وچ بتدریج وادھے دے کارن:
قیمتاں وچ عالمی سطح اتے ہون والا وادھا صرف خوردنی تیل تک ای محدود نہیں اے بلکہ عملاً ساری درآمدات جیویں گندم’ دالاں’چینی’ سٹیل’ کیمیکل تے پلاسٹک دی قیمتاں وی سپلائی چین دے مسائل دے کارن ودھ رہیاں نیں۔ پام آئل دی قیمت وچ وادھے دا اثر نہ صرف پاکستان بلکہ متعدد ملکاں اتے ہویا اے جد کہ پاکستانی روپے دی ڈگدی قیمت نے ایس معاملے وچ جلدی اتے تیل دا کم کیتا اے۔
روس تے یوکرین وچ جنگ:
عالمی سطح اتے پام آئل دی قیمتاں وچ وادھے دی دوجی وجوہات سامنے آئیاں نیں جہناں وچ روس ‘ یوکرین دی جنگ دے نال نال دوجی وجوہات وی شامل نیں۔ اقوام متحدہ دی فوڈ اینڈ ایگریکلچر آرگنائزیشن دے مطابق سورج مکھی دے تیل دی ادھی توں ودھ پیداوار روس تے یوکرین وچ ہوندی اے تے ایہہ دو ملک ای سورج مکھی دے تیل دے سب توں وڈے ایکسپورٹر وی تصور کیتے جاندے نیں۔ انج روس تے یوکرین وچ ہون والی جنگ دے کارن خوردنی تیل دے طور تے استعمال ہون والے سورج مکھی دے تیل دی پیداوار وچ نمایاں کمی ویکھی گئی۔ کجھ ایسا ای عمل خوردنی تیل دی اک قسم سویابین دے نال ہویا اے۔ انج سورج مکھی تے سویابین دی عالمی پیداوار وچ ہون والی کمی دے کارن پام آئل دے بطور خوردنی تیل استعمال وچ کئی گنا وادھا ہویا اے جہدا براہ راست اثر پا آئل دی قیمت اتے پیا اے۔ پام آئل دی قیمت وچ وادھے دا کارن عالمی منڈی وچ پٹرول دی ودھدی ہوئی قیمت وی اے۔ پٹرولیم مصنوعات دی ودھدی ہوئی قیمتاں نے مال برداری دی لاگت نوں متاثر کیتا اے تے پام آئل بطور متبادل ایندھن استعمال کیتاجان لگیا اے۔
محکمہ زراعت دے اعدادوشمار دے مطابق روس تے یوکرین ولوں عالمی سطح اتے موجود ضرورت وچوں 57فیصد سورج مکھی دے بیج’ 8فیصد ریپ سیڈ جد کہ 2فیصد سویابین دے بیچاں دی پیداوار نوں یقینی بنایا جاندا اے۔ گل کیتی جاوے اوہناں دو ملکاں دے تیل دی برآمد دی تے روس تے یوکرین مجموعی طور تے عالمی ضرورت دا 77فیصد سورج مکھی دا تیل برآمد کردے نیں جد کہ دونواں ملکاں ولوں 20فیصد ریپ سیڈ آئل تے 7فیصد سویابین آئل امپورٹ کیتا جاندا اے۔ ایہناں اعدادوشمار توں ظاہر ہوندا اے کہ روس یوکرین جنگ دی وجہ نال عالمی سطح اتے تیل دا خاصا بحران پیدا ہویا اے جہدے کارن پام آئل دی قیمتاں وچ کافی حد تک وادھا ویکھن وچ آیا اے۔
انڈونیشیا وچ لائی گئی برآمدات اتے پابندی:
پام آئل دی قیمتاں وچ وادھے دی اک ہور وجہ انڈونیشیا وچ لائی گئی پام آئل دی برآمدات اتے پابندی اے۔ دنیا وچ پام آئل دی سب توں ودھ پیداوار انڈونیشیا وچ کیتی جاندی اے۔ انڈونیشیا پام آئل دی عالمی ضرورت دا 60فیصد پورا کردا اے۔ چالوں سال پام آئل دی کثیر تعداد وچ ہون والے برآمد دے کارن انڈونیشیا وچ پام ائل دی قیمتاں وچ بے حد وادھا ہو گیا جہدے وچ کمی لیان لئی انڈونیشیا دی حکومت نے 28اپریل 2022 نوں پام آئل دی برآمدات اتے پابندی لادتی۔ اگرچہ ایس پابندی نوں 19مئی 2022نوں ہٹا لیتا گیا تاہم اپریل وچ کیتے جان والے فیصلے نے عالمی منڈیاں وچ پام آئل دی قیمتاں وچ ریکارڈ اضافہ کردتا۔
چین تے جنوب مشرقی ایشیا وچ بائیو ڈیزل دے منصوبے:
چین ولوں بائیو ڈیزل درآمدات وچ وادھے دے کارن وی پام آئل دی قیمت وچ وادھا ہویا اے۔ چین تے جنوب مشرقی ایشیا وچ بائیو ڈیزل دے منصوبیاں دے کارن تیل دی منگ وچ وادھا ہویا اے۔ ایس وادھے دے کارن سورج مکھی دے تیل تے پام آئل دی قیمت وچ وادھا پہلے ای توں ویکھن وچ آ رہیا سی۔ پام آئل نوں بائیو فول ڈیزل دے طور تے وی استعمال کیتا جاندا اے۔ دنیا وچ چین پام آئل برآمد کرن والا دوجا وڈا ملک اے (جد کہ بھارت پہلے نمبر اتے اے) پچھلے مالی سال پام آئل دی عالمی درآمد دا 15 فیصد حصہ چین دے کول سی۔ چین ولوں بائیو فیول ڈیزل دی منگ وچ ہون والے وادھے نے وی عالمی سطح اتے پام آئل دی قیمتاں وچ وادھا کیتا۔
کورونا دے کارن سپلائی چین وچ رکاوٹ:
حالیہ صورتحال توںپہلاں وی کورونا دے کارن سپلائی چین نے پام آئل دی قیمت وچ خاصا وادھا کیتا سی۔ پام آئل دی اوسط قیمت مئی 2020وچ تقریباً 580 ڈالر فی میٹرک ٹن سی جو کہ اگست 2021 وچ تقریباً 1200ڈالر فی میٹرک ٹن تک جا پہنچی۔ قیمتاں وچ ہون والے ایس دوگنا وادھے دی وجہ سپلائی چین دے مسائل سن جو کہ پام آئل دے دو وڈے پیداواری ملک انڈونیشیا تے ملائشیا وچ لاک ڈائون دے کارن پیش آئے سن۔ سال 2019 دے اختتام وچ آن والی عالمی وبا کورونا دے کارن عالمی معیشت جمود دا شکار ہوئی جہدے کارن عالمی سطح اتے لاجسٹکس نوں مختلف مشکلاں دا سامنا کرنا پیا۔ اگرچہ کورونا اتے کافی حد تک قابو پان مگروں اشیا دی برآمدات تے درآدمات دا عمل اک واری فیر شروع ہویا۔ تاہم تیل دی عالمی قیمتاں وچ ہون والے وادھے نال مال برداری دی لاگت نوں تھلے نہیں لیایا جا سکیا۔
پاکستان وچ پام دی کاشتکار’ اہم فیصلے درکار:
آن والے سالاں وچ پاکستان وچ پام آئل دی ودھدی ہوئی طلب نوں ویکھدے ہوئے پام آئل دی مقامی سطح اتے پیداوار وچ وادھے لئی ممکنہ علاقیاں دے سروے تے اک جامع تکنیکی جائزے دی لوڑ اے۔ انڈونیشیا تے ملائشیا جتھے سالانہ بنیاد اتے اوسط 2ہزار ملی میٹر بارش ہوندی اے اوتھے پام آئل دی پیداواری صلاحیت دے تقابل وچ پاکستان دے ساحلی علاقیاں وچ اوسط 32.1 ملی میٹر سالانہ بارش ہوندی اے۔ تاہم پام آئل دی فی ایکڑ پانی دی لوڑ سندھ دی ساحلی پٹی وچ اگائے جان والے گنے تے کیلے توں گھٹ اے۔ لہٰذا سندھ کوسٹل ڈویلپمنٹ اتھارٹی پام آئل دی پیداوار ودھان لئی اقدامات کر سکدی اے۔
خام پام آئل دی ریفارئننگ:
پام آئل دی پیداوار اک پیچیدہ مینو فیکچرنگ سائیکل د ے ذریعے ہوندی اے۔ ابتدائی مرحلے وچ خام پام آئل نوں مختلف پراسیس (ڈی گیمنگ’ بلیچنگ ‘ فلٹریشن تے ڈیوڈ وارئزیشن) توں گزار کے اوہنوں ریفائنڈ بلیجیڈ ڈیوڈراز ڈ پام آئل (آر بی ڈی او) دی شکل دتی جاندی اے۔ ایس سارے عمل دے دوران پام فیٹی ایسڈڈ سٹلیٹ (پی ایف اے ڈی) بائی پروڈکٹ دے طور تے پیدا ہوندا اے۔ آر بی ڈی او نوں ہور ریفائن کر کے پام اولین تے پام اسٹیرین تیار کیتا جاندا اے۔ آر بی ڈی او صنعتی فرائنگ دے طور تے استعمال کیتا جاندا اے۔ پام سٹیرین خوردنی تیل دی تیاری وچ اک لازمی جزو اے۔ پی ایف اے ڈی نوں صابن دی تیاری لئی استعمال کیتا جاندا اے جد کہ پام اولین نوں بناسپتی گھی بنان لئی استعمال کیتا جاندا اے۔ پاکستان خام تیل دی بجائے ایہناں ساری4مصنوعات دا درآمد کنندہ اے جہدی اک وڈی وجہ خام پام آئل تے پام آئل دی دوجی مصنوعات اتے حکومت ولوں لاگو ہون والے ٹیرف وچ مماثلت اے جہدے کارن امپورٹرز خام پام آئل دے بجائے پام آئل دی مصنوعات نوں درآمد کردے نیں۔
پاکستان دی موجودہ ٹریف رجیم پام آئل دی مصنوعات دی درآمد دے بجائے خام تیل دی درآمد دی حمایت نہیں کردی اے کیوں جے پام اولین اتے اوہو ٹیرف لاگو ہوندا اے جہڑا پام آئل تے پام سٹیرن دی تیارشدہ شکل اے جو کہ خام تیل دی ضمنی پیداوار اے۔ پام آئل دی آئل ریفائنریز دے تحفظ لئی پاکستان نوں اپنے ٹیرف نظام اتے نظرثانی کرنی چاہیدی اے تے خام تیل دی درآمد وچ سہولت فراہم کرنی چاہیدی اے۔ پاکستان ایڈیبل آئل ریفائنریز ایسوسی ایشن (پی ای او آر اے) دے مطابق ایس ویلے پاکستان وچ تقریباً 19 پام آئل ریفائنریز نیں جہناں وچ سالانہ 15 لکھ ٹن خام آئل نوں ریفائن کرن دی صلاحیت موجود اے۔ پاکستان وچ موجود ریفائنریز وچوں بیشتر یا تے بند ہو چکیاں نیں یا اوہناں دی ریفائن کرن دی صلاحیت بہت حد تک گھٹ ہو چکی اے۔پاکستان نوں اپنی ریفائن کرن دی صلاحیت نوں ودھا دی بہت لوڑ اے جہدا فیدہ ایس صورت وچ ہووے گا کہ پاکستان نوں دو بائی پراڈکٹ وی الگ توں امپورٹ کرن دی لوڑ نہیں رہوے گی۔ پاکستان نے 15لکھ ٹن ریفائن کرن دی صلاحیت دے باوجود سال 2020توں 2021وچ صرف 1لکھ 90ہار ٹن خام پام آئل درآمد کیتا تے 33لکھ ٹن ریفائنڈ پام آئل درآمد کیتا۔
قصہ مختصر عالمی سطح اتے جدوں انڈونیشیا نے درآمدا تے پابندی لائی اوہدوں ملائیشیا نے عالمی ملکاں وچوں بیشتر ملکاں نوں اپنے پام آئل دا خریدار بنا لیتا۔ ملائیشیا ولوں خام تیل اتے 8فیصد فی ٹن ایکسپورٹ ٹیکس لا دتا گیا۔ پچھلے مہینے انڈونیشیا نے ایکسپورٹ ٹیکس بالکل ختم کردتا سی جہدا مقصد فیر توں اپنی مارکیٹ بنانا سی۔
انڈونیشیا ولوں ایہہ ٹیکس فری ایکسپورٹ صرف خام پام آئل اتے اے۔ پاکستان نوں 105ملین امریکی ڈالر مالیت دا اسٹیرین درآمد کرنا پیندا اے جو کہ خام تیل نوں ریفائن کرن دے مرحلے وچ اک بائی پراڈکٹ اے۔ پاکستان وچ موجود ریفائنریز وچ اینی صلاحیت موجود اے کہ ایس بائی پراڈکٹ نوں ایتھے وی تیار کیتا جا سکدا اے۔ سپلائی کرن والیاں ولوں صفر ویلیو ایڈیشن پاروں پام اولین دی درآمدوچ براہ راست مارجن گھٹ ہوندا اے جد کہ خام تیل نوں صاف کرن نال 20توں 25ڈالر فی ٹن دی بچت ہوندی اے۔ پاکستان نوں چاہیدا اے کہ ایس ویلے ملائشیا کولوں خام تیل لین دی بجائے انڈونیشیا کولوں خام تیل لووے جہنوں ریفائن کرکے پاکستان درآمدی بل توں 112ملین ڈالر تک دی بچت کر سکدا اے۔ ڈالر دی قیمت وچ کمی دے کارن پام آئل دی قیمت وچ وی ہور کمی دا امکان اے۔