اسیں سوچدے نہیں

امر جلیل

کئی واری فقیر نے ہتھ جوڑ کے ادب نال گزارش کیتی اے کہ تسیں سوچیا کرو۔ اللہ دے فضل و کرم نال ساڈے ملک وچ سوچن تے کسے قسم دی کوئی پابندی نہیں لگی ہوئی۔ تسیں جو چاہو’ سوچ سکدے او۔ پابندی صرف سوچ تے عملدرآمد کرن دی اے۔ تسیں جے اپنی سوچ تے عملدرآمد کرن دا ارادہ رکھدے او تے فیر سب توں پہلاں اپنی سوچ نوں کاغذ تے اتارو۔ کاغذ تے لکھی ہوئی سوچ نوں دوچار مخصوص اداریاں دے کول لے جائو۔ اداریاں وچ تعینات سیانے چھان بین دے بعد تہانوں دسن گے کہ کاغذ تے اتاری ہوئی تہاڈی سوچ قابل عملدرآمد ہے وی یاں نہیں۔ زیادہ تر سوچاں عملدرآمد دے قابل نہیں سمجھیاں جاندیاں۔ سوچاں دو طرح دیاں ہوندیاں نیں۔ کجھ سوچاں خودمختار ہوندیاں نیں۔ اپنی مرضی نال آندیاں رہندیاں نیں۔ روکن ٹوکن نال رکدیاں نہیں۔ اجہیاں سوچاں بڑیاں خودسر ہوندیاں نیں۔ اجہیاں سوچاں لگاتار آندیاں رہندیاں نیں تے انسان نوں پاگل بنا کے چھڈ دیندیاں نیں۔ خودسر سوچاں توں جان چھڑان لئی قلبی سکون دا راہ لبھن تے سمجھان والے دانشوراں نے دنیا دے بے چین لوکاں نوں Meditation یعنی دھیان نوں قابو کرن دی تدبیر دی گردش وچ پا دتا اے۔ سردست خودسر منفی سوچاں نوں اسیں زیربحث نہیں لیاواں گے۔ خودسر سوچاں ساڈے موضوع دے دائرہ اختیار چوں باہر نیں۔ اسیں اجہی سوچاں دے بارے گل کراں گے جو اپنے آپ ساڈے دماغ وچ نہیں آندیاں۔ اجہی سوچاں نوں مائل کرنا پیندا اے’ راغب کرنا پیندا اے۔ اجہی سوچاں نوں حیلے بہانیاں نال قائل کر کے بلانا پیندا اے۔ مثال دے طور تے تریخ دے اک نادر تے حیرت انگیز باب بارے جدوں تک آپ سوچو گے نہیں اودوں تک تریخ دے دوجے باب بند رہن گے۔ بند باب نوں کھولن لئی تہانوں لازمی طور تے سوچنا پوے گا فیر جا کے سانوں اصل حقائق دے بارے پتہ لگے گا۔
انگریز نے برصغیر دا بٹوارا کیتا۔ دو ملک وجود وچ آئے۔ پاکستان تے ہندوستان’ انگریز نے دوہاں ملکاں نوں ترقی پذیر چھڈیا سی۔ سانوں سوچنا چاہیدا اے کہ ایہدے بعد کیہ ہویا؟ دوہاں ملکاں دے نصیب وچ عداوتاں’ چپقلش تے کشمکش لکھی ہوئی سی تے دوہاں ملکاں دے عام لوکاں دا اک دوجے توں اعتبار اٹھ چکیا اے۔ دوہاں ملکاں دیاں ٹیماں دے وچکار کرکٹ میچ کھیڈیا جاوے تے لگدا اے جیویں ہندوستان تے پاکستان دے وچکار جنگ ہو رہی اے۔ ایہ بذات خود سوچ طلب موضوع اے جہدے تے بحث ہو سکدی اے۔ ایہ بڑا ای گھمبیر مسئلہ اے۔ دوہاں ملکاں دے سیاستدان 75 ورھیاں توں اپنیاں اپنیاں نسلاں نوں محبت دا امرت پلان دی بجائے نفرت دا زہر پلا رہے نیں۔ تریخ دے ایس المناک پہلو تے اسیں فیر کدی مل بیٹھاں گے تے سوچاں گے۔ اجے تے سانوں سوچنا چاہیدا اے کہ پچھلے 75 ورھیاں وچ ہندوستان نے سائنس’ ٹیکنالوجی تے تعلیم دے شعبیاں وچ اینی ترقی کیتی اے کہ ہندوستان دا موازنہ دنیا دے ترقی یافتہ ملکاں جاپان’ چین تے امریکہ نال ہون لگا اے۔ زیادہ عرصہ نہیں گزریا’ ڈاکٹر عشرت حسین صاحب دا ہندوستان دی مجموعی ترقی دے حوالے نال تن قسطاں وچ تجزیہ ایہناں صفحیاں تے چھپیا سی۔ تسیں پرانے اخبار لبھو تے ڈاکٹر عشرت حسین صاحب دا تجزیہ پڑھ کے ویکھو۔
ہندوستان ساڈے توں بہت اگے نکل گیا اے۔ ایس نکتے تے تہانوں سوچنا چاہیدا اے۔ خودسر منفی سوچاں نے سانوں ذہنی طور تے ایناں مفلوج کر دتا اے کہ اسیں اپنی بھلائی دے بارے سوچ وی نہیں سکدے۔ انٹرنیشنل مانٹری فنڈ (آئی ایم ایف) نے سانوں قرضیاں وچ جکڑ کے بین الاقوامی بھکاری بنا دتا اے۔ ساڈے الٹ ہندوستان 1992ء دے بعد اج تک آئی ایم ایف دا مقروض نہیں رہیا۔ تسیں سوچو کہ انج کیوں اے۔ سوچے بناں کم نہیں چلے گا۔ پچھلے دیہاڑیاں اک ٹیلی ویژن چینل توں اک صاحب فخریہ انداز وچ دس رہے سی: کیہ کجھ نہیں ساڈے کول’ قدرت دا دتا سب کجھ اے ساڈے کول’ ساڈے کول سونے’ چاندی تے تانبے دیاں کاناں نیں۔ ساڈے کول پیتل اے’ ساڈے کول گرینایٹ اے’ نایاب ہیرے جواہرات نیں’ ساڈے کول سیب اے’ انار اے’ آڑو اے’ خوبانی اے’ کیلا اے’ کشمش اے’ انگور تے امب اے’ ہدوانہ اے’ کھکھڑی اے’ مالٹا اے’ مسمی اے’ کینو اے’ کنک اے’ چاول اے’ بھیڈ بکریاں’ گاواں نیں۔ وافر ددھ’ دہی تے مکھن اے۔ منیا کہ س اے کول ایس توں وی ودھ قدرتی وسیلے نیں ساڈے کول گیس اے’ کوئلے دے ذخیرے نیں۔ خام تیل اے جہدے توں پٹرول بن دا اے۔ سب کجھ اے ساڈے کول تے فیر اسیں ترقی دی دوڑ وچ دوجے ملکاں خاص طور تے اپنے گوانڈھی توں ایناں پچھے کیوں رہ گئے آں؟ ایہو اے سوچن دی گل پر اسیں سوچدے نہیں۔ سانوں سوچن دی عادت نہیں۔
اک ای دن’ اج توں 75 ورھے پہلاں ہندوستان تے پاکستان دنیا دے نقشے تے عالم وجود وچ آئے سن دوہاں ملکاں دے کول اکو جہے وسیلے سن تے فیر کیہ کارن نیں جہناں دی وجہ نال اک ملک نے ترقی کیتی تے دوجے ملک نے ترقی نہیں کیتی۔ معاملہ ایناں سوکھا نہیں۔ پہلے دن توں ساڈے کول سیاسی افراتفری سی تے ہن تک اے’ 1971ء وچ پاکستان دے سب توں وڈے صوبے مشرقی پاکستان نے سانوں الوداع کہیا تے بنگلہ دیش بن کے دنیا دے نقشے تے ابھر آیا۔ حیران کن حقیقت اے کہ ترقی دی دوڑ وچ بنگلہ دیش وچ ساڈے توں بہت اگے نکل گیا اے۔ آخر ساڈا پرابلم کیہ اے؟ کیہ اسیں اک نواں ملک چلان دی صلاحیت نہیں رکھدے۔ اسیں نااہل سی’ نالائق سی؟ انتظامی امور توں ناواقف سن؟ یاں اسیں سارے’ بنیادی طور تے کرپٹ سی تے ہے واں’ تے اپنے ای ملک نوں گھن وانگوں چٹ گئے آں؟ سوچیا کرو’ سوچن نال بند باب دے بوہے کھل جاندے نیں۔٭