مایہ ناز ادیب، ناول نگار، محقق، ماہر لسانیا، ماہر تعلیم تے سیرت نگارپروفیسر غلام رسول شوق

عالمی شہرت دے حامل مایہ ناز پاکستانی ادیب’ شاعر’ ناول نگار’ افسانہ نگار’ دانش ور’ محقق’ ماہر لسانیات’ ماہر تعلیم’ سیرت نگار’ ہجرت نامہ نگار تے پنجابی زبان و ادب دے عظیم رجحان ساز تخلیق کار پروفیسر غلام رسول شوق علم و ادب تے فنون لطیفہ دا اوہ آفتاب و تاب جہڑا21نومبر 1938 نوں موضع کوٹ رام چند’ تحصیل بٹالہ ضلع گورداسپور (ہندوستان) وچ چودھری عزیزالدین سوڈھی دے گھر طلوع ہویا تے پوری دنیا نوں اپنی ضیاپاشیاں نال منور کرن مگروں 6فروری2005 اتوار والے دن فجر دی نماز ویلے بٹالہ کالونی’ فیصل آباد (پاکستان) وچ حرکت قلب بند ہو جان دے کارن ہمیشہ لئی غروب ہو گیا۔ محلہ شریف پورہ فیصل آباد دی زمین نے عالمی ادبیات دے ایس آسمان نوں اپنے دامن وچ لکا لتا۔ اینے وڈے ادیب دا دنیا توں اٹھ جانا اک بہت وڈا سانحہ اے۔ اوہناں دی رحلت اتے بزم ادب سالاں تک سوگوار رہوے گی۔
زمیں لوگوں سے خالی ہو رہی ہے
یہ رنگ آسماں دیکھا نہ جائے
اوہناں دی وفات نال پنجابی زبان وادب نوں ناقابل تلافی نقصان پہنچیا اے۔ اوہناں نے پچھلے پنج عشریاں وچ پنجابی و ادب دے فروغ لئی جہڑی گراں قدر خدمات انجام دتیاں نیں’ اوہ تریخ دے ورقیاںوچ آب زر نال لکھیاں جان گئیاں۔ پروفیسر غلام رسول شوق اک رجحان ساز تخلیق کار سن جہناں نے اپنے انفرادی اسلوب دے اعجاز نال اپنی تخلیقات نوں قلب و روح دی گہرائیاں وچ اتر جان والی اثر آفرینی نال مزین کیتا۔ ادب تے فنون لطیفہ دے فروغ لئی اوہناں دی خدمات نوں دنیا بھر وچ قدر دی نظرنال ویکھیا گیا۔
پروفیسر غلام رسول شوق دی وفات پاروں شعروادب دا اک باب بند ہو گیا۔پنجابی شاعری دا اک عہد ختم ہو گیا۔ سیرت تے کالم نگاری دا اک سلسلہ اپنے اختتام نوں پہنچیا۔ پروفیسر غلام رسول شوق دس کتاباں دے مصنف سن جہناں وچ گھر دا بوہا (شاعری)’ چھلتراں (کہانیاں)’ دیس دا پاندھی (ہجرت نامہ)’ بریتے (کہانیاں)’ مشال (شاعری)’ دھواں دھخے (شاعری)’ (شتنڈ سولز) دیس کا پاندھی دا انگریزی ترجمہ (آداب رسولۖ) سیرت رسولۖ’ سوانح حیات (حرف شوق) کالم نگاری شامل نیں۔ اوہناں دی ایہناں کتاباں وچوں اکثر نوں انعامات مل چکے نیں۔ اوہناں دی پنج کتاباں زیر طبع سن جہناں وچ فقر’ حبیبی یارسول اللہۖ (پنجابی نعتاں) دوپہرے شاماں (افسانے)’ سانجھی بکل (تنقیدی مضمون) شامل سن۔
مختلف کالجاں دے جرائد جیویں کہ المعاش’ روشنی’ القمر وغیرہ دے پنجابی حصیاں دے انچارج وی رہے۔ اوہناں دا ڈرامہ کنٹھا پی ٹی وی اتے نشر ہو چکیا اے۔ ڈرامہ علامہ اقبال عدالت دے کٹہرے وچ تحریر کر کے سٹیج کر چکے نیں۔ پروفیسر غلام رسول شوق ہمہ جہت شخصیت دے مالک سن۔ اوہ اردو تے پنجابی شاعری کالم نگاری’ مضمون تے سیرت نگاری وچ نابغہ روزگار عصر دی حیثیت رکھدے سن۔ اوہناں دے افسانے ‘ ڈرامے’ ناول جی سی یونیورسٹی فیصل آباد (پاکستان) دے ایم اے پنجابی دے نصاب وچ شامل کیتے گئے نیں۔
پروفیسر غلام رسول شوق بی ایس سی مگروں ایم اے پنجابی دا امتحان پاس کر کے گورنمنٹ کالج سمن آباد’ فیصل آباد تے گورنمنٹ کالج یونیورسٹی فیصل آباد پاکستان وچ پنجابی زبان تے ادبیات دے لمے عرصہ تک پروفیسر رہے۔ ایس توں پہلاں فزیکل ایجوکیشن دے ڈائریکٹر دے طور تے وی خدمات انجام دیندے رہے۔
6فروری 2005دی فجر دی نماز مگروں اوہ اپنے حجرہ وچ حسب عادت درودوظیفہ تے یاد الٰہی وچ مشغول سن کہ مصلیٰ اتے ای روح قفس عنصری توں پرواز کر گئی۔
کوئی لمحہ بھی کبھی لوٹ کر نہیں آیا
وہ شخص ایسا گیا پھر نظر نہیں آیا
پروفیسر غلام رسول شوق انتہائی مرنجاں مرنج’ ملنسار’ پرخلوص’ شفیق تے مخلص انسان سن۔ ہمیشہ فروغ ادب وچ کوشاں رہے۔ نعتیہ مشاعریاں وچ ودھ چڑھ کے حصہ لیندے سن۔ اکثر پنجابی مباحثیاں دے منصف اعلیٰ بنائے جاندے رہے۔ اوہ 20ورھیاں تک ڈسٹرکٹ باکسنگ ایسوسی ایشن دے سیکرٹری رہے۔ پنجاب باکسنگ ایسوسی ایشن دے جج تے ریفری’ امپائر’ صفی پبلی کیشنز دے سرپرست اعلیٰ’ انجمن مغلیہ دے صدر’ پاکستان رائٹرز گلڈ’حلقہ ارباب ذوق دے ممبر تے ریڈیو پاکستان فیصل آبا د دے کمپیئر وی رہے۔
پروفیسرغلام رسول شوق اپنے والدین دے کلے پتر سن۔ اوہناں دے والدین زمینداری کردے سن تے اوہ اپنے علاقے دے سرپنج منے جاندے سن۔ گھر وچ بہت ساریاں سہولتاں میسر سن۔ اوہناں دی چار کنال دی حویلی سی۔ شوق صاحب ساری ساری رات داستان یوسف زلیخا’ ہیررانجھا’ سوہنی مہینوال پڑھیا کردے سن۔ اوہناں نے اوس ویلے تک شاعری شروع نہیں کیتی سی۔ اوہناں نوں اوتھوں شاعری دا شوق پیدا ہویا سی۔
غلام رسول شوق پنجابی شاعری دے میدان وچ شریف کنجاہی’ انشائیہ وچ ارشد میر’ افسانہ وچ انور علی’ نعت وچ حفیظ تائب’ اردو نظم وچ ڈاکٹر وحید قریشی تے فلسفہ وچ واصف علی واصف نوں بہت پسند کردے سن۔ واصف علی واصف دی محفلاں وچ اوہناں نوں بیٹھن دے متعدد موقعے میسرہوئے۔ پہلی واری واصف علی واصف نال اوہناں دی ملاقات 1972 وچ ہوئی سی۔
پروفیسر غلام رسول شوق دی اک پنجابی نظم بدلیاں رتاں جہدے وچ بدلدی قدراں دا نوحہ بیان کیتا گیا اے۔ لوک فرمائش کر کے واری واری سندے تے واہ واہ دی صداواں اوس ویلے تک آندیاں رہندیاں جدوں تک شوق صاحب اپنی مسند اتے آ کے نہ بیٹھ جاندے۔
پروفیسر غلام رسول شوق اک وسیع المطالعہ ادیب سن۔ تدریس ادب وچ اوہناں نے ایس قدر مہارت حاصل کیتی کہ ہزاراں تشنگان علم اوس سرچشمہ علم نال سیراب ہوئے۔ دنیا بھر وچ اوہناں دے ہزاراں شاگرد مختلف شعبیاں وچ اپنا منفرد مقام بنا چکے نیں جہناں نوں ایس نابغہ روزگار معلم دی رہنمائی وچ ذرے نال آفتاب بنن دے موقعے نصیب ہوئے تے اوہناں شاہین بالاں نے کندن بن کے اپنی صلاحیتاں دا لوہا منوایا۔ 1998وچ اپنی مدت ملازمت پوری ہون مگروں ریٹائر ہو گئے سن۔ اوہدے مگروں وی اوہناں نے درس تے تدریس نال ناطہ ختم نہیں کیتا بلکہ کجھ نجی تعلیمی اداریاں وچ اپنی پیشہ وارانہ مہارت دا لوہا منواندے رہے۔ اوہ جہڑے وی نجی کالج وچ پڑھانا شروع کردے تے راقم (اظہار احمد گلزار) نوں اوس کالج وچ اپنی آمد دادسنا نہ بھلدے تے رابطے دی تاکید کردے تے مسلسل اپنے احباب نال رابطہ وچ رہندے۔
پروفیسر غلام رسول شوق نوں اوہناں دی بے مثال ادبی خدمات دے اعتراف وچ ساندل بار ایوارڈ’ شاہ لطیف ایوارڈ’ شاہ حسین کلچرل ایوارڈ’ بابا فرید گنج شکر ایوارڈ’ بری نظامی ایوارڈ’ صائم چشتی ایوارڈ’ فیصل آباد بورڈ ایوارڈز دے علاوہ بہت ساری تعریفی اسناد تے کیش پرائزز نال نوازیا گیا۔
پروفیسر غلام رسول شوق دی تصنیفاں
گھر دا بوہا(پنجابی شاعری)
پروفیسر غلام رسول شوق دا پہلا پنجابی شعری مجموعہ اے جو 15دسمبر 1979 نوں منصہ شہود اتے آیا۔ مڈھلی گل وچ شوق صاحب رقمطراز نیں:
گھردا بوہا میرا پہلا شعری مجموعہ اے جہدے وچ پچھلے پندراں سالاں دی منتخب غزلاں شامل نیں۔
گھر دا بوہا وچ اپنی شاعری بارے لکھدے نیں:
میری شاعری وچوں کوئی اک منظر کسے اک سوچ اتے پڑھن والے غور کر لین تے میں سمجھاں گا کہ میری سوچ کارگر ثابت ہوئی۔ میری محنت بار آور ثابت ہوئی۔
گھر دا بوہا اک علامتی نظم اے جہدی تشبیہ اوہناں نے پیونال دتی اے۔ اپنے پیوتوں’ کسی وی پیو توں’ کسے وی سرپرست توں’ ہر اوس پیو اتے ایہہ نظم صادق آندی اے جو ساری حیاتی زمانے دی تندوتیز تلخیاں تے دھپ بھری زندگی وچ محنت تے مشقت کر کے اپنے بالاں نوں پالدا اے۔ اوہناں دی نگہداشت کردا اے۔ اوہناں نوں پروان چڑھاندا اے۔ اوہناں دے دکھ سکھ دا خیال اپنی جان توں ودھ کردا اے۔ جیویں بوہا ساری زندگی گھر دی حفاظت’ چوکیداری تے نگہداشت کردا کردا اخیر اک دن سارے قبضے’ کیل ڈھیلے تے لکڑی وچ تریڑاں پے جان نال اپنی طاقت گوا بیٹھدا اے تے فیر کسے دن اچانک دھڑام نال زمین اتے آ ڈِگدا اے۔ کجھ ایسے طرحاں گھردا سرپرست’ گھر دا نگہبان پیو وی حالات دی تلخ تے سخت دوپہراں تے سرد راتاں دا مقابلہ کردے کردے تھک کے زندگی توں اک دن ہار من جاندا اے۔ ایہہ نظم غلام رسول شوق دی شاہکار نظماں وچ شمار ہوندی اے۔
پروفیسر غلام رسول شوق 1985 وچ جدوں استاد دی حیثیت نال جی سی یونیورسٹی وچ پہلی واری ساڈی کلاس وچ آئے سن تے اوہناں دے نال پروفیسر ڈاکٹر شوکت علی قمر وی سن جو اوہناں دا تعارف کروان لئی ساڈی کلاس وچ تشریف لیائے سن۔ رسمی تعارف مگروں شوق صاحب توں اوہناں دا کلام سنن دی فرمائش کیتی گئی تے محترم غلام رسول شوق صاحب نے ایہہ نظم بڑے خوبصورت انداز وچ ترجمہ تے شرح دے نال سنائی سی۔ فیر اگرچہ اسیں کالج توں فارغ التحصیل ہو کے اپنی پیشہ وارانہ مصروفیات وچ الجھ گئے۔ پروفیسر غلام رسول شوق نال جدوں وی تے جتھے وی ملاقات ہوندی تے میرے کئی دوست فرمائش کر کے ایسے نظم نوں سننا پسند کردے۔ موصوف دا انداز بیان بڑا موثر تے دل کش ہوندا سی۔ بسا اوقات اوہ ایہو نظم پڑھدے پڑھدے آبدیدہ ہو جاندے تے اتھرو اوہناں دی اکھاں وچ چمکن لگدے۔ ایہہ نظم ہر اوس نیک طینت فرمانبرداراولاد لئی اے جو اپنے والد نال ٹٹ کے پیار کردا اے۔ اوہناں دے مقام تے مرتبے نوں پہچاندا تے سمجھدا اے۔
راقم (اظہار احمد گلزار) نے ریڈیو اتے بطور براڈ کاسٹر اپنے بہت سارے پروگراماں وچ ایہہ نظم متعدد بار پوری پڑھ کر سنائی اے۔ میں جدوں وی ایہہ نظم سناندا تے سامعین بذڑیعہ فیس بک پیج SMSکر کے دوبارہ سنن دی فرمائش کردے۔ کدی کدی اوہناں دا کوئی شاگرد وی Onlineآ کے دسدا کہ میں وی شوق صاحب دے حلقہ تلامذہ وچ شامل آں۔ ایس نظم بارے اوہناں دے استاد تے مرشد پروفیسر یوسف زاہد علیم اللہ صفی کتاب دے شروع وچ تعارف تے وچار دے عنوان وچ رقمطراز نیں:
غلام رسول شوق دی نظم گھر دا بوہا سنن دا موقع وی ملیا تے پڑھن دا وی۔ سچی گل اے کہ ایس نظم دے عنوان تے علامتی انداز نے مینوں بہت متاثر کیتا اے۔ ایہہ نظم سن کے شوق صاحب دے اندروں مینوں اک گہرے دکھ درداں دی خشبو آئی۔ اوہ دکھ جو لوہے نوں کندن بنا دیندے نیں۔ جدوں میں اوہدے قہقہیاں دے اندر جھانکیا تے مینوں اوہدے دل تے زندگی اتے غماں دے آرے چلدے وکھائی دِتے۔ اوہ عشق دا نور جو آدمی نوں انسان بنا دیندا اے اوس نظم وچ علامت دے اندر بہت ای وسعت تے گہرائی اے۔
پروفیسر غلام رسول شوق دی نظماں دے لفظ’ صرف لفظ نہیں بلکہ ہر اوس دل دی آواز اے جو دکھاں’ درداں دے گھیرے وچ مقید ہون۔ الفاظ منہ توں بلدے نظر آ رہے نیں۔ دنیا جہان وچ حوصلہ دین والے تے بہت مل جاندے نیں لیکن کسے دے دکھ اتے رویا نہیں جاندا۔ رون والی اکھ اک ای ہوندی اے جہنے اوہناں دکھاں’ پریشانیاں توں تاحیات نبردآزما ہونا ہوندا اے۔
۔مشال(پنجابی شاعری)
پروفیسر غلام رسول شوق دا ایہہ دُوجا پنجابی شعری مجموعہ اے جو 20نومبر 1995 نوں ہم خیال پبلشرز فیصل آباد (پاکستان) دے پربندھ ہیٹھ منصۂ شہود اتے آیا سی۔ اوہدا انتساب اوہناں نے اپنے استاد تے مرشدی پروفیسر محمد یوسف زاہد علیم اللہ صفی دے نام کیتا اے۔ اوہدے وچ مجموعی طور تے 105دے کول نظماں’ سی حرفی’ حمد’نعت’ منقبت’ مدح ‘ غزل’گیت ‘ دوہڑے ‘ قطعہ’ چو مصرعہ موجود نیں۔
مشال دے پیش لفظ وچ شوق صاحب رقمطراز نیں:
مشال وچ وطن دے رہن والے انساناں دے دکھاں’ سکھاں نوں شراں وچ پرون دی کوشش کیتی اے جو مرن تک اوہناں دی روح تے وجود نوں اپنی گرفت وچ لیتے رکھدے نیں اوہدے اندر عشق دی مقناطیسیت ‘ ہجرو فراق دی چوٹاں’ وڈیریاں دے استحصالی نظام تے مزدوراں دی ہمت و استقلال دے جذبے تے دیس دی خشبو دے رنگ نمایاں نیں۔
غلام رسول شوق اک عملی صوفی سن۔ چار سلاسل توں خلعت تے بیعت یافتہ سن۔ ایس لئی دنیا دی حقیقت اوہناں اتے آگاہ سی۔ ایس زندگی دی ناپائیداری تے فنا پذیری توں اوہ ناواقف سن۔ اوہناں دے نال نشست کردے ہوئے جہڑا مضمون خاص اہمیت دا حامل ہوندا سی اوہ فلسفہ موت ای ہوندا سی۔ اپنی اک پنجابی نظم جداگلے گھر توں جانا ایں وچ دھی نوں سمجھان دی انداز وچ اوہ عام بندے نال مخاطب نیں۔ ساڈے صوفی شاعراں نے اپنی شاعری وچ سمجھان دا انداز اپناندے ہوئے زنانیاں نوں مخاطب کیتا اے۔ پنجابی دے صوفی شاعر شاہ حسین نے اک چرخے دے آسے پاسے زنانی نوں پوری زندگی دا فلسفہ بیان کر دتا اے۔ شاہ حسین تے بلھے شاہ نے تے اپنی کافیاں وچ چرخے دے ذریعے معرفت دے رموز سمجھا دتے نیں۔ اگلے گھر توں مراد دھی دا سسرال گھر ہوندا اے جتھے جا کے اوہنوں خود سارے معاملات نال نبردآزما ہونا پیندا اے۔ ایس لئی اوس گھر یعنی اپنے پیکے (والدین) دے گھر وچ رہ کے کوئی چنگے کسب سکھ لووے تاں جے کل سسرال وچ اوہ تیرے کم آ سکن ‘ مراد ایہہ اے کہ دنیا توں رخصت ہون مگروں آخرت لئی ایسی تیاری کر لیتی جاوے جہدے توں ندامت نہ ہووے۔ شوق صاحب نے اوس نظم وچ صوفیانہ رنگ اپناندے ہوئے نظم نوں لافانی بنا دتا اے:
ایہ ٹوٹا چھٹ پکا دِھیئے
لے گڑ دی چاس بنا دِھیئے
سبھ ایتھے سکھ سِکھا دِھیئے
ایہ کم تیرے سبھ آنا ایں
جد اگلے گھر توں جانا ایں
سبھ گوں بھناوے جوں کڑئیے
نہ وانگ ایانیاں بھوں کڑئیے
وکھ ہو سی ماس توں نونہ کڑئیے
توں اوڑک پچھوتانا ایں
جد اگلے گھر توں جانا ایں
اِک روز ہنیری جھل ویسی
ایہ جوبن کملیئے رل ویسی
مڑ ہسنا کھیڈنا بھل ویسی
کھس جانا تانا بانا ایں
جد اگلے گھر توں جانا ایں
گل ماں دی بنھ لے پلے نی
جد سوہریاں پانے چھلے نی
ایہ پندھ توں کرنا کلے نی
تینوں کسے نہ توڑ پچانا ایں
جد اگلے گھر توں جانا ایں
چھڈ انکھ انا دی بو کڑئیے
ایہ ہے بیگانی جوہ کڑئیے
سبھ کر لے چاک رفو کڑئیے
توں اپنا ٹانکیا پانا ایں
جد اگلے گھر توں جانا ایں
چھلتراں(افسانے)
ایہہ مجموعہ پروفیسر غلام رسول شوق دے پنجابی افسانیاں دا پہلا مجموعہ اے جو 1986 وچ صفی پبلی کیشنز دے پربندھ ہیٹھ لک کے منظر عام اتے آیا۔ اوہناں افسانیاں وچ اوہناں نے ایہو فضا تے زندگی دی تلخیاں نوں بڑی خوبصورتی نال بیان کیتا اے۔ اوہناں دا فن کسی وی مقام اتے جمو ددا شکار نہیں’ برابر ارتقا پذیر اے۔ بدلدے ہوئے حالات دے نال نال غلام رسول شوق دے موضوعات دا دائرہ وی وسیع ہوندا اے۔
اوہ کرداراں دی نفسیاتی الجھناں تے کشمکش دا پربندھ وی کردے نیں۔ چھلتراں وچ غلام رسول شوق صاحب اپنے افسانیاں وچ معاشرتی ناہمواریاں تے کج رویاں دی نشان دہی کردے نیں۔ اوہناں دے افسانیاں دی زبان سادہ’ دلکش تے دیہی ماحول دی عکاس وی اے تے ترجمان وی۔ اوہناں دی فنی عظمت اوہناں دے خلوص دی مظہر اے۔ اوہناں اسفانیاں وچ اوہناں دا مشاہدہ بہت گہرا تے تجربہ بڑا وسیع نظر آندا اے۔
۔بریتے(پنجابی افسانے)
پروفیسر غلام رسول شوق دی کہانیاں/ افسانیاں دا دوجا مجموعہ اے جو پہلی واری جنوری 1992نوں صفی پبلی کیشنز فیصل آباد دے تحت لک کے منظرعام اتے آیا۔ ایہدے وچ کل چودہ کاہنیاں نیں۔ منے پرمنے نقاد تے محقق ڈاکٹر ریاض مجید’ پروفیسر غلام رسول شوق دے فکروفن تے اسلوب اتے خامہ فرسائی کردے ہوئے کہندے نیں:
غلام رسول شوق صاحب دی پنجابی زبان و ادب دے نال وابستگی تے دلچسپی کوئی نویں نہیں۔ پچھلے 25ورھیاں توں اوہ پنجابی نثر تے نظم وچ اپنی تخلیقی کارکردگی دا بھرواں مظاہرہ رک رہے نیں۔ اوہناں دی ایہہ کارکردگی ادب دی اک صنف تک محدود نہیں ۔ چھلتراں (افسانے) دے نال دیس دا پاندھی اوہناں دی اوہ منی پرمنی کتاباں نیں جہناں وچ خود نوشت’ رپورتاژ تے تریخی واقعات نگاری دے پس منظر نیں۔ اوہناں نے ایسا دلآویز اسلوب پیدا کر دتا اے جہدی مثال پنجابی ادب وچ گھٹ ای ملدی اے۔
کہانی کار کہانی لکھدے ہوئے دو طرحاں اپنے فن نوں استعمال کردا اے۔ اک تے دنیا جس طرحاں دی اے اوہدی تصویر اوسے طرحاں پیش کردا اے۔ اسیں اوہنوں حقیقت پسند افسانہ نگار کہندے نیں۔ دوجا طریقہ جو اوہ استعمال کردا اے کہ ہر فنکار دے ذہن وچ اک دنیا ہوندی اے۔ اوہ اپنے چاروں پاسے نظر نسا کے ویکھدا اے تے اوہنوں اپنی ذہنی دنیا کدھرے نظر نہیں آندی۔ جتھے سکون ہووے’ امن و امان ہووے’ اوہ اوس دنیا نوں اپنے افسانیاں’ کہانیاں تے شعراں دے روپ وچ پیش کردیندا اے تے دنیا نوں دسدا اے کہ دنیا ایس طرحاں دی ہونی چاہیدی اے۔
اوہ قاری نوں گنجھلاں وچ الجھا کے اچانک کہانی ختم کردیندے نیں۔ ایس طرحاں اوہناںدی کہانیاں دا انجام ڈرامائی انداز وچ اچانک ہوندا اے۔
ایہہ گل سچ اے کہ پروفیسر غلام رسول شوق نے دنیا نوں اکھاں کھول کے ویکھیا اے۔ اوہناں دی کہانیاں دی وڈی صفت انسانی نفسیات دا ادراک اے۔ اوہ مختلف طبقات دے انساناں دی مخصوص نفسیات نوں چنگی طرحاں سمجھدے نیں۔
ممتاز نقاد تے دانشور ڈاکٹر رشید احمد گوریجہ بریتے وچ پروفیسر غلام رسول شوق دی کہانیاں اتے اظہار خیال کردے نیں:
غلام رسول شوق نے ادب دی ایس چوتھی صنف ول نظر نسائی اے۔ اوہ نظماں لکھدے رہے۔ غزلاں لکھدے رہے’ انشآئیے لکھدے رہے’ تنقید لکھدے رہے لیکن اوہناں دی تسلی نہ ہو سکی تے غالب دے کہن دے مطابق کجھ ہور چاہیدی اے۔ وسعت میرے بیاں لئی ایس طرح شوق صاحب نے افسانہ نگاری کر کے ادب دی چوتھی صنف دا رستہ ناپ۔ دیس دا پاندھی
ہجرت نامہ (رپورتاژ)
دیس دا پاندھی پروفیسر غلام رسول شوق دا لکھیا ہویا ہجرت نامہ اے جو پہلی واری نومبر 1988 وچ صفی پبلی کیشنز دے پربندھ ہیٹھ لک کے منظرعام اتے آیا۔ جے غور نال ایس ہجرت نامہ دا مطالعہ کیتا جاوے تے ایہہ رپورتاژ اے (ہڈ بیتی) اے جہدے وچ دنیا دی سب توں وڈی ہجرت 1947 دا پورا احوال نامہ اکھاں دے سامنے آ جاندا اے۔ حقیقت’ افسانے توں ودھ درد انگیز ہوندی اے۔