عرب اسرئیل تنازعہ

حمیداللہ بھٹی

یکم نومبر نوں ہون والے انتخابی نتائج نے سارے اندازے غلط ثابت کردتے نیں۔ غیر متوقع نتائج اتے حیران تے ششدر مبصرین دا کہنا اے کہ نویں حکومت توں ملک وچ سیاسی بے یقینی دا خاتمہ ہووے گا تے بار بار حکومتاں ڈِگن تے انتخابات ہون دا باب بند ہو جاوے گا۔ پچھلے چار ورھیاں دے دوران اسرائیل وچ پنج واری عام انتخابات ہوئے مگر کوئی وی جماعت اکثریت حاصل کرن وچ کامیاب نہیں ہو سکی نیز اسرائیل وچ رہن والے عرب اک سیاسی قوت دے طور تے سامنے آئے مگر حالیہ انتخابات وچ غیر متوقع طور تے یاہو دی قیادت وچ بنن والے اتحاد نے 120رکنی قومی اسمبلی نیسیٹ وچ 64 نشستاں جت کے ساریاں نوں حیران کردتا اے۔ خیر نیتن یاہو وی کلے نہیں اتحادی حکومت بنا سکے نیں۔ وجہ جتن والی 64 نشستاں وچوں لیکڈ پارٹی صرف 32نشستاں ای لے سکی جد کہ دوجی وڈی اتحادی جماعت جیوش پارٹی دے امیدوار 14نشستاں لے گئے۔
باقی نشستاں اتے دوجی چھوٹی جماعتاں دے امیدوار کامیاب ٹھہرے۔ نومنتخب وزیراعظم نیتن یاہو دے وڈے حریف یئرلیپڈ دی قیادت وچ بنن والا اتحاد وی 51 نشستاں اتے کامیابی نال ہمکنار ہو سکیا۔ ہن قیافہ شناس پرامید نیں کہ نویں منتخب حکومت دے مدت پوری کرن نال اوہنوں لمی مدتی پالیسیاں بنان دا موقع ملے گا۔
نویں حکومت نوں عرب اسرائیل تنازع دے خاتمے دے تناظر وچ ویکھو تے ایہہ امید پوری ہونا محال اے کیوں جے پالیسیاں وچ تبدیلی دا کوئی امکان نہیں۔ ایس خیال دی اک وجہ تے ایہہ اے کہ ملک وچ دائیں بازو دی ایسیاں جماعتاں نے حکومت بنائی اے جہدے سخت گیر ہون وچ کوئی دوجی رائے نہیں۔ لیکوڈ جماعت دے سربراہ یا ہو نے چھیویں واری وزیراعظم دا حلف چکیا اے اوہ ہمیشہ توں دفاعی نہیں بلکہ جارحانہ دے قائل رہے۔ ہن تے اوہناں نوں سب توں ودھ مدت لئی وزیراعظم رہن دا اعزاز حاصل ہو گیا اے۔ لہٰذا اوہ پوری کوشش کرن گے کہ آئندہ وی عوامی اتحاد بحال رکھن لئی سخت گیر تے جارحانہ پالیسی اتے کاربند رہن۔جہدی بنا تے عرب اسرائیل تنازع دے خاتمے دی امید رکھن والے قیافہ شناساں دے اندازے پورے نہیں ہو سکدے بلکہ نویں حکومت دی تشکیل نال ایران تے اسرائیل تنازع وچ شدت آن دا امکان اے جہدے توں ایران دی حد تک تنازع ہور سنگین ہو سکدا اے۔
عرب اسرائیل تنازع دے خاتمے لئی لازم اے کہ نویں حکومت مقبوضہ مغربی کنارے وچ آباد کاری نوں توسیع دین دے منصوبے اتے عمل کرن توں اجتناب کرے مگر حلف چکن توں پہلاں ای ایس منصوبے نوں اپنی ترجیحات وچ سرفہرست رکھن دا عزم ظاہر کیتا جا چکیا اوہ عرب اسرائیل تنازع دے خاتمے دی تے گل کردے نیں لیکن ملک دی فوجی طاقت ودھان تے ایران دے جوہری پروگرام نوں طاقت دے بل بوتے اتے روکن دا عزم ظاہر کرن توں نہیں ہچکچاندے۔ ایسے بنا تے عرب اسرائیل تنازع وچ جے سکون دی موہوم امید اے تے ایران توں ماضی دی نسبت رویہ ہور سخت ہونا یقینی اے وجہ ایہہ اے کہ جے اسرائیل وچ قدامت پسند تے سخت گیر حکومت بنی اے تے ایران وچ وی قدامت پسند صدر اپنے رویے وچ رتی بھر لچک پیدا کرن تے تیار نہیں۔ ایہہ درست اے کہ دونویں ملکاں وچ براہ راست ٹکرائو دا امکان نہیں مگر پراکسی دے ذریعے اک دوجے دے اہداف نوں نشانہ بنان دا امکان رد نہیں کیتا جا سکدا۔
تنازعیاں دے خاتمے لئی لازم اے کہ رویاں وچ لچک لیائی جاوے تاں جے آن والی نسلاں نوں ایسا مستقبل ملے جتھے امن وسکون دے نال ترقی تے خوشحالی دے ساریاں نوں اکو جئے موقعے ملن لیکن نیتن یاہو اقتدار وچ ان لئی انتہائی دائیں بازو دے ہم خیال لوکاں نوں نال رلان وچ قباحت تصور نہیں کردے تے نہ ای ایس بارے کسی قسم دی تنقید نوں خاطر وچ لیاندے نیں۔ جیوش پاور پارٹی دے سربراہ بین گویر وی حکومت وچ شامل نیں جہناں دا ماضی وچ کیچ نامی گروپ دا حامی ہونا کسی کولوں لکیا نہیں۔ ایس گروپ نوں اسرائیلی وی اک ات گرد کہندے نیں۔ ایسے بنا تے نویں تشکیل پان والی حکومت وچ بن گویرکا توسیع پشدہ علاقیاں دا وزیر برائے سکیورٹی بننا ایس پاسے واضح اشارہ اے کہ نویں حکومت ماضی وانگوں جارحانہ پالیسی نہیں چھڈے گی کیوں جے بن گویر نہ صرف حفاظتی دستیاں نوں ہور اختیارات دین تے یقین رکھدے نیں بلکہ مظلوم فلسطینیاں نوں بے گھر کرن تے اسرائیلیاں نوں تحفظ فراہم کرن دی ہر انتہا نوں عین انصاف قرار دیندے نیں۔ا یسے بنا تے خطے وچ تنازعیاں دے خاتمے دی امید رکھنا مناسب نہیں بلکہ ایران دے نال تنائو ودھن تے فلسطینیاں اتے عرصہ حیات تنگ ہون دا خدشہ اے۔ عرب ملکاں دا صیہونی ریاست تسلیم کرن تے تعلقات بہتر بنان دی روش اتے چلنا فلسطین دا مقدمہ کمزور کرن دے مترادف ہووے گا۔ نیز دو ریاستی حل دا امکان معدوم ہو سکدا اے۔ بن گویر تے نیتن یاہو دی کوشش ہووے گی کہ کسی طرحاں اسرائیلیاں نوں یقین دوا دین کہ اوہ اوہناں نوں دوجے سیاستداناں توں ودھ بہتر انداز وچ تحفظ فراہم کر سکدے نیں جہدے توں عوام وچ ہور مقبولیت مل سکدی اے۔ نویں حکومت ولوں امن پسندی توں ودھ جارحانہ اقدامات نال عوام دے دل جت لین گے اپنی جماعت لیکوڈ پارٹی دے اک پجھلے وزیر عمیر اوبانا جئے ہم جنس پرست نوں پارلیمنٹ دا سپیکر بنانا ایس امر ول واضح اشارہ اے کہ اقتدار نوں طول دین لئی اوہ ہر انتہا تک جان نوں معیوب نہیں سمجھدے۔
نویں حکومت دی تشکیل تے ملک وچ انسانی حقوق لئی کم کرن والی تنظیماں خوفزدہ نیں تے انج دی 20تنظیماں نے مشترکہ طور تے عالمی برادری نوں خبردار کیتا اے کہ دائیں بازو دی نویں صیہونی حکومت مقبوضہ فلسطینی اراضی دے الحاق نوں حکومتی پالیسی بنان ول آ سکدی اے جہدے توں دریائے اردن تے بحیرہ روم وچ انسانی حقوق شدید متاثر ہون دا خطرہ اے۔ مقبوضہ علاقیاں اتے فوجی کنٹرول مستحکم کرن مگروں یہودیوں نوں نسلی بنیاد اتے خودمختار کرنا خطے وچ بدامنی نوں ہوا دین دے مترادف ہووے گا جو انسانی حقوق دی تنظیماں وچ خوف و ہراس پیدا کرن دا کارن اے تے اوہ اقوام عالم نوں سنجیدہ اقدامات دا مطالبہ کرن ولوں آئیاں نیں۔ حال ای وچ امریکی ناپسندیدگی دے باوجود یو این او دی انسانی حقوق کونسل نے مقبوضہ مغربی کنارے وچ غیر قنونی بستیاں دے نال تجارت کرن والی 112کمپنیاں نوں بلیک لسٹ کیتا جہناں وچوں 94دا تعلق اسرائیل جد کہ 18 دا دوجے ملکاں نال اے۔ ذہن وچ رہوے کہ عالمی تنظیماں تے یو این او دی قرارداداں نوں حکومت پہلے وی جوتے دی نوک اتے رکھدی رہی لہٰذا آئندہ وی انج ای ہوندا رہوے گا۔
نویں سخت گیر حکومت بنن نال اسرائیلی آباد کاراں نوں اشتعال انگیز حرکاں دی ترغیب ملی اے تے اوہ فوج دے محاصرے وچ مسجد اقصیٰ دے تقدس نوں پامال کرن لئی بوہتے پرجوش تے پرعزم ہوئے نیں۔ یہودی آبادکاراں ولوں مذہبی رسومات دی ادائیگی دی آڑ وچ مسلم کمیونٹی دے جذبات نوں ٹھیس پہنچان دے دوران قابض فوج صوتی بم برسان تے آنسو گیس دی شیلنگ نال مدد کردی اے جو عرب اسرائیل تنازع بھلے گھٹ ہووے خطے وچ امن و سکون مستقل طور تے ناپید رہن ول اشارہ اے۔ جدوں ملک دی پارلیمنٹ اک متنازعہ قنون محض ایس بنا تے منظور کر لووے کہ یاہو وزیراعظم بن سکن تے عام قنون اتے عملدرآمد دی صورتحال کیویں بہتر ہو سکدی اے؟ چیتا رہوے نویں قنون دے تحت جرم ثابت ہون دے باوجود جہنوں سزا دتی گئی ہووے اوہ شخص ملک دا وزیراعظم بن سکدا اے۔ ایس قنون سازی نال کئی دوجی اتحادی اراکین لئی وی کابینہ وچ جگہ بنیا ے۔ نویں قنون دی منظوری نال ای صدر آئزک ہرزوگ انتہائی دائیں بازو دے نظریات رکھن والے سیاستداناں نوں حکومت بنان ول آئے۔ایہہ کہنا کہ نویں حکومت بوہتی سخت گیر اے جد کہ پچھلے حکمران لبرل سن ایہدے وچ کوئی صداقت نہیں بلکہ لبرل ہووے یا دائیں بازو دا قدامت پسند‘ ہر اسرائیلی حکمران جارحانہ عزائم تے توسیع پسندانہ پالیسیاں اتے یقین رکھدا اے۔ حال ای وچ سبکدوش ہون والے وزیر دفاع بینی گینز ایرانی فوجی تنصیبات نوں نشانہ بنان دی تیاریاں نوں ہور بہتر بنان دی گل کردیاں ہوئیاں کہہ چکے کہ کسی ویلے وی اسرائیلی فضائیہ نوں ایران اتے حملے دا حکم دتا جا سکدا اے۔ نیز اگلے دو تن سال دے دوران ایرانی جوہری تنصیبات اتے حملہ کر سکدے نیں۔ کجھ ماہرین کہندے نیں ایہہ محض بڑھک اے لیکن نیتن یاہو مقبوضہ مغربی کنارے دی بستیاں نوں ضم کرن دے معاہدے توں پچھے ہٹ کے سعودی عرب نال سفارتی تعلقات قائم کرن دا غیر متوقع اعلان کر سکدے نیں۔ ایسے بنا تے ایران نوں دتی جانو الی دھمکیاں نوں سعودیہ دا دل جتن دی کاوشاں دا حصہ سمجھیا جاندا اے۔
عبرانی روزنامہ Aharonot Yediot نے اپنی اک رپورٹ وچ امریکہ‘ اسرائیل تے سعودی عرب وچ جاری گل بات دا انکشاف کیتا اے جہدی تکمیل نال صدر ٹرمپ دے 2020معاہدے ابراہیم دے تحت اسرائیل نوں تسلیم کرن تے تعلقات قائم کرن والا سعودی عرب خطے دا پنجواں عرب ملک بن جاوے گا مگر ایہہ کہنا جنا آسان اے عملدرآمد آسان نہیں ہووے گا کیوں جے ایسے کسی وی فیصلے نال مسلم حلقے خفا ہون گے جو ملک وچ سیاسی عدم استحکام دی نویں لہر جنم دین دا کارن بن سکدا اے۔