ٹیکنالوجی دی دنیا داانقلاب
10توں 20ورھیاں وچ ٹیکنالوجی ایس قدر ترقی کر چکی ہووے گی کہ
ہر گھر وچ تبدیلیاں واضح طور تے نظر آن لگن گئیاں
خاور نیازی
جہڑی تیزی نال ٹیکنالوجی دی دنیا وچ انقلاب آندا جا رہیا اے۔ اوہنوں ویکھدے ہوئے ہن سائنسدان ایہہ دعویٰ کر رہے نیں کہ 10توں 20ورھیاں وچ ٹیکنالوجی ایس قدر ترقی کر چکی ہووے گی کہ ہر گھر وچ تبدیلیاں واضح طور تے نظر آن لگن گئیاں۔ایہدی وضاحت سائنسدان انج بیان کردے نیں کہ ٹی وی کاغذ توں وی پتلے ہون گے تے فرش ایس ٹیکنالوجی دی مدد نال خود بخود صاف ہو جایا کرن گے۔ایس ٹیکنالوجی پاروں شیواں انتہائی مضبوط تے دیر پا مگر وزن وچ انتہائی گھٹ ہویا کرن گئیاں۔ پاورفل کمپیوٹر قیمت توں گھٹ تے سائز وچ انتہائی سمارٹ تے چھوٹے ہویا کرن گے۔ گھر وچ موجود شیواں ساڈے موڈ تے لوڑ دے مطابق بہت تھوڑے ویلے وچ تبدیل ہو جایا کرن گئیاں۔
بادی النظر وچ ایہہ دعوے اگرچہ سفنے لگدے نیں لیکن ٹیکنالوجی دی دوڑ وچ جے ماضی وچ جھانکیا تے شک دی کوئی گنجائش باقی نہیں رہندی۔ جہڑی تیزی نال دنیا بدلی اے تے کجھ سالاں وچ ایس ٹیکنالوجی نے جہڑے حیرت انگیز نتائج دتے نیں اوہناں دے چانن وچ ایہہ اندازہ کر لین وچ کوئی شک نہیں ہونا چاہیدا اے کہ آن والا ویلا ایسے ٹیکنالوجی دا ہووے گا۔ بالکل ایویں جیویں پچھلی صدی نوں ’’انفارمیشن ٹیکنالوجی دی صدی‘‘ آکھیا جاندا سی۔ ذرا غور کرو جدوں لگ بھگ ادھی صدی پہلے کمپیوٹر پاکستان وچ متعارف ہویا تے ایہہ بھاری بھرکم وڈی وڈی الماریاں دے سائز دے ہویا کردے سن۔
اج چار پنج انچ دی سکرین دے نال موبائل فون دی شکل وچ کمپیوٹر ہر ویلے ہر کسے دی جیب وچ میرے نال رہندا اے۔ ایہو حال ٹی وی دا سی جہڑا لگ بھگ ڈھائی فٹ لمبائی تے کم و بیش اینی ای موٹائی دے نال اک مخصو ص ٹیبل اتے رکھیا جاندا سی جد کہ اج کل مشکل نال اک انچ موٹائی دے نال ٹیبل دے بجائے دیوار نال چپکیا نظر آندا اے۔ ایس توں پہلے کہ اسیں ایس جدید ٹیکنالوجی دی تفصیل وچ جائیے ایس گل دا کھوج لانے آں کہ ٹیکنالوجی دا آغاز زمانہ قدیم وچ کدوں تے کیویں ہویا سی۔
ٹیکنالوجی دا آغاز: زمانہ قدیم وچ غاراں توں نکل کے جدوں انسان نے آہستہ آہستہ مل جل کے رہنا شروع کیتا تے اک معاشرہ تشکیل پایا۔ معاشرے دی تشکیل دے نال نال انسانی ضرورتاں ودھدی چلی گئیاں تے انسان نے اپنی ضروریات دے مطابق ایجاداں نوں رواج دتا تے شاید ایسے ای کسے موقعے تے محاورہ ’’ضرورت ایجاد کی ماں ہے‘‘ دا ظہور ہویا ہووے گا۔ تریخ دے مطالعے توں جہڑے شواہد سامنے آئے نیں اوہناں دے مطابق غاراں توں نکل کے انسان دا نزدیک ترین جہڑا پہلا سامنا ہویا اوہ درختاں توں ہویا۔ اگے چل کے اوہناں درختاں نے انسان نوں جسم ڈھانپن سر لکان تے کھان پین دی شیواں مہیا کیتیاں۔
چنانچہ ایہناں درختاں نوں وڈن تے اپنی لوڑ دے مطابق ڈھالن لئی ایہنوں پہلے پتھراں تے فیر دھاتاں دا استعمال کرنا پیا۔د ھاتاں توں انسان نے جہڑا کلہاڑی نما اوزار ایجاد کیتا دراصل ایس روئے زمین اتے انسان دی ایہہ پہلی ایجاد سی جنہوں اسیں اپنے زمانے دی پہلی ٹیکنالوجی دا ناں دے سکنے آں۔
ویلے دے نال نال ایجاداں دا سلسلہ ودھدا چلا گیاتے ایہہ سلسلہ ہن تک جاری اے۔ایتھوں تک کہ کل تک ناممکن نظر آن والا کم اگلے دن حقیقت دا روپ دھار چکیا ہوند اے۔ پچھلی صدی وچ جدوں انفارمیشن ٹیکنالوجی نے حیرت انگیز ترقی کر لیتی تے ماہراں نے بڑے فخر نال ایہنوںانفارمیشن ٹیکنالوجی دی صدی آکھیا۔ ایہدے وچ تے کوئی دو رائے نہیں کہ انسان نے انفارمیشن ٹیکنالوجی وچ اوتھوںتک رسائی حاصل کر لیتی اے جتھوں تک پہنچن دا انسان تصور وی نہیں کر سکدا سی۔ ہن سائنسدان ایس ٹیکنالوجی نوں ’’قصۂ پارینہ‘‘ تصور کردے ہوئے بڑے فخر نال آن والے دورنوں ’’نیٹو ٹیکنالوجی‘‘ دا دورہ آکھ رہے نیں تے بڑے فخر نال برملا آکھدے نیں جیویں 20ویں صدی انفارمیشن ٹیکنالوجی دی صدی سی۔ ایسے طرح 21ویں صدی نیٹو ٹیکنالوجی دی صدی ہووے گی۔ ساڈے وچوں بہت سارے لوکاں نے شاید نیٹو ٹیکنالوجی دا ناں وی نہیں سنیا ہووے گا تے جے ناں سن وی رکھیا ہووے تے شاید ایس ٹیکنالوجی بارے بوہتی معلومات وی اوہناں دے کول نہ ہون۔
نیٹو ٹیکنالوجی ہے کیہ؟: نینودے لفظی معنی بریک ترین تے مختصر ترین شیواں دے نیں۔ نینو شیواں دے سائز دا اندازہ ایتھوں لایا جا سکدا اے کہ نینو شیواں اک سوئی دی نوک توں دس لکھ گنا چھوٹی ہوندیاں نیں۔ سائنسی طور تے نینو سکیل وچ پیمائش دی اکائی نوں ’’نینو میٹر‘‘ دا ناں دتا گیا اے۔ ایہدی ساخت دا اندازہ ایس امر توں لایا جا سکدا اے کہ اک نینو میٹر اک روایتی میٹر دا اک اربواں حصہ ہوندا اے۔ جے نینومیٹر دے سائز دا موازنہ عملی طورتے کرنا مقصود ہووے تے ذہن وچ رہوے کہ انسانی جسم دے وال دا قطر 80000 نینو میٹر ہوندا اے۔ اک اخبار دی شیٹ اک لکھ نینومیٹر موٹی جد کہ اک انسانی ناخن اک دن وچ لگ بھگ 86000 نینومیٹر ودھدا اے۔
نینو ٹیکنالوجی دا مطلب ایسی ایجاداں دا احاطہ اے جنہوں فعال رہن لئی ہر ویلے ہر ایٹم دی موجودگی دا مقررہ مقام اتے موجود ہونا لازم ہووے۔ ایس تکنیک نوں نینو ٹیکنالوجی آکھدے نیں۔ بالفاظ دیگر تسیں ایہہ وی آکھ سکدے او کہ نینو سکیل اتے ایٹماں تے مالیکیولز دے جوڑ توڑ نوں اک خاص ڈیوائس دی لوڑ پیندی اے جہنوں ’’سکیننگ ٹنلنگ مائیکروسکوپ‘‘ آکھیا جاندا اے۔ دراصل ایہناں مائیکرو سکوپس دے ذریعہ ای سائنسدان ایہہ جان سکدے نیں کہ نینو سکیل سطح اتے مواد نوں آپس وچ کیویںجوڑنا اے۔
سائنسداناں دا دعویٰ اے کہ جیویں انفارمیشن ٹیکنالوجی نے 20وی صدی وچ انقلاب بپا کر کے انسان دا رہن سہن ای بدل دتا سی بالکل انج ای 21وی صدی نینو ٹیکنالوجی دی صدی ہووے گی جہدے پاروں انسانی زندگی وچ اک نقابل یقین انقلاب رونما ہون جا رہیا اے۔ اک ایسا انقلاب جہدا اجے تک تصور وی نہیں کیتا جا سکدا۔
نینو ٹیکنالوجی دا اطلاق: نینو ٹیکنالوجی دا اطلاق میڈیسن‘ فزکس‘ مکینکس‘ کیمسٹری‘ بائیالوجی‘ انجینئرنگ‘ الیکٹرانکس‘ توانائی‘ ماحولیات‘ نقل و حمل تے مینو فیکچرنگ سنے روزمرہ زندگی دے ان گنت شعبہ ہائے زندگی اتے پئے گا۔ غرضیکہ ایس ٹیکنالوجی دا اطلاق قومی سلامتی دے شعبیاں توں لے کے معاشی میدان تک فعال تے ترقی کردا نظر آندا اے۔ سکیورٹی دے میدان وچ مائیکرو سینسرز دی مدد نال ایس ٹیکنالوجی دا اطلاق نہایت موثرانداز وچ کیتا جا رہیا اے۔ جے ایس ٹیکنالوجی دا آسان لفظاں وچ احاطہ کرنا مقصود ہووے تے آکھیا جا سکدا اے کہ ایہہ ٹیکنالوجی چیزاں نوں سمجھن ویکھن تے محسوس کرن وچ ساڈی روزمرہ زندگی دے انداز تے اطوار طریقیاں نوں یکسر بدل دیوے گی۔ایہہ ٹیکنالوجی ایس قدر سمارٹ تے بریک اے جنہوں انسانی اکھ براہ راست ویکھن توں قاصر اے بلکہ ایہدے اجزاء دا مشاہدہ کرن لئی مختلف آلات جنہاں وچ انتہائی حساس مائیکرو سکوپ شامل اے۔
مائیکروسکوپ جدید ٹیکنالوجی دے ذریعہ نینو پارٹیکلز دا مشاہدہ کردا اے کیوں جے نینو پارٹیکلز نوں استعمال وچ لیان لئی مائیکرو سکوپ دے بغیر ویکھنا ممکن ای نہیں اے۔ خوش آئند گل ایہہ ہے کہ نینو ٹیکنالوجی ساڈی روزمرہ زندگی وچ ہن استعمال ہونا شروع ہو چکی اے۔ ماہراں دا آکھنا اے کہ ایس ٹیکنالوجی دا گہرا اثر لوکاں دی روزمرہ زندگی‘ ‘صحت‘ دولت تے رویاں اتے پئے گاجہدے نال معاشرے وچ مثبت تبدیلیاں دی توقع کیتی جا سکدی اے۔
مستقبل وچ کیہ ہون جا رہیا اے؟: ماہرین تے سائنسدان نینو ٹیکنالوجی دے مستقبل توں پرامید وی نیں تے پرعزم وی۔ماہرآکھدے نیں کہ ایس ٹیکنالوجی پاروں تن چار دن چلن والی روایتی بیٹریاں قصۂ پارینہ بن جان گئیاں تے کئی کئی سال تک استعمال کیتی جان والی بیٹریاں تے ای لوکاں دا انحصار ہووے گا۔ ماہراں دا آکھنا اے کہ ہن بوہتے لمے عرصہ دی گل نہیں اے بلکہ کجھ ای سالاں وچ ’’مالیکیو کرالیکٹرونکس‘‘ دے ذریعے بہت ای چھوٹے کمپیوٹر سرکٹس تے سینئرز بننا شروع ہو جان گے جنہاں دے ذریعے انتہائی چھوٹے مگر کئی گنا زیادہ کارکردگی والے یونٹ متعارف ہو جان گے جہڑے موجودہ قیمت توں بہت گھٹ وی ہون گے۔
دنیا بھر وچ مختلف شعبیاں نال تعلق رکھن والی کمپنیاں نے نینو ٹیکنالوجی دے ذریعہ مختلف مصنوعات بنانا شروع کر دتیاں نیں۔ اجے کجھ عرصہ پہلے دنیا دی منی پرمنی کمپنی ’’انٹل‘‘ نے اپنے جدید ترین مائیکرو پروسیسر متعارف کرائے نیں جنہاں نوں ’’آئیوی برج‘‘ دا ناں دتا گیا اے۔ ایہناں مائیکرو چپس وچ پہلی واری 22نینو میٹر مینو فیکچرنگ پراسیس استعمال کیتا گیا اے جہدے تحت موجودہ 32نینو میٹرپراسیس دے مقابلے وچ زیادہ ٹرانسسٹر لائے جا سکدے نیں۔ انٹل کمپنی نے ایہہ دعویٰ وی کیتا اے کہ ایہناں تے اسیسرز وچ ٹرائی گیٹ تھری ٹرانسسٹرز لائے جان گے جنہاں نوں گھٹ طاقت درکار ہوندی اے۔ ایہدے نال نال انٹل دی حریف کاروباری کمپنیاں جنہاں وچ آئی بی ایم تے اے ڈی ایم شامل نیں‘ نے وی نینو ٹیکنالوجی دا استعمال باقاعدہ طور تے شروع کردتا اے۔
گھر دی ساری شیواں آہستہ آہستہ ’’مالیکیو کرمینوفیکچرنگ سسٹم‘‘ دے تحت بننا شروع ہوجان گئیاں جہدے ذریعہ کاراں تے گڈیاں وچ انسانی حفاظت دے متعدد اقدامات کیتے جا سکن گے۔
چنانچہ حفاظتی طور تے ہوا وچ معلق اک چھوٹی جئی مشین ہووے گی جہڑی دوران حادثہ تہاڈے آسے پاسے پھیل کے تہانوں اپنی حفاظت وچ لے لوے گی تے تسیں چوٹ لگن توں محفوظ رہوو گے۔ بلکہ دوران حادثہ کار اپنے آپ نوں فوری سنبھال وی لووے گی۔ایہدی اک منفردگل ایہہ وی ہووے گی کہ نینو ٹیکنالوجی نال چلتی گڈیاں نوں باہروں تیل یا گیس دی لوڑ ای نہیں ہووے گی بلکہ ایہہ گڈیاں اپنا ایندھن خود تیار کر لیا کرن گئیاں۔
امریکہ دی ایم آئی ٹی یونیورسٹی دے سائنسداناں نے نینو ٹیکنالوجی دی افادیت تے اک رپورٹ مرتب کیتی اے جہدے مطابق ایس ٹیکنالوجی پاروں امریکی فوجیاں لئی اک جگہ توں دوجی جگہ سامان منتقل کرنا اینا آسان ہووے گا جہدا اندازہ ایس گل توں لایا جا سکدا اے جتھے ایس ویلے اک فوجی نوں دس توں پندرہ کلو سامان چک کے چلنا پیندا اے اوتھے ایہہ وزن کجھ سال مگروں محض دس توں پندرہ گرام رہ جاوے گا۔ زراعت دے شعبہ وچ وی نینو مشیناں دا کردار اہم ہووے گا۔
ایہہ مشیناں ساڈی زراعت لئی انتہائی کارآمد ہون گئیاں کیوں جے ایہہ مشیناں فصلاں تے انسان دوست پودیاں نوں نقصان پہنچان والے کیڑیاں نوں کھا جان گئیاں۔ ایس ٹیکنالوجی دی مدد نال فضا نوں صاف کیتا جا سکے گا۔ بنجر تے ناکارہ زمیناں نوں قابل کاشت بنایا جا سکے گا۔
نینو ٹیکنالوجی وچ چیزاں بنان دا سب توں اہم ایٹم کار بن اے۔ چونکہ کاربن ڈائی آکسائیڈ وی کاربن نال بندا اے جہدا نتیجہ ’’گرین ہائوس افیکٹ‘‘ اے۔ چنانچہ نینو ٹیکنالوجی دی مدد نال آب و ہوا وچوں کاربن ڈآئی آکسائیڈ نوں مفید ہواوچ بدلیا جا سکے گا۔ مالیکیولر مینو فیکچرنگ چیزاں نوں بنان دے دوران ایٹماں نوں ترتیب دیندی اے۔ چنانچہ سائنسداناں دا خیال اے کہ بہت چھیتی اوہ ’’مائیکرو اسکاپک مشین‘‘ تیار کرن وچ کامیاب ہو جان گے جو انسانی جسم دے سیل دے برابر ہووے گی تے انسانی بدن دے اندر سفر کر کے ساڈی بیماریاں دا سراغ لا سکے گی جہدے ذریعے وائرس‘ بیکٹیریا تے کینسر سیل وغیرہ نوں باہر کڈیا جا سکے گا تے لوڑ پین تے مالیکیوکر سرجری دے ذریعہ اوہناں نوں درست وی کیتا جا سکے گا۔
نینو ٹیکنالوجسٹس دا آکھنا اے کہ اوہ دن دور نہیں جدوں ’’لائبریری آف کانگرس‘‘ دی ساری کتاباں انسانی بدن دے اک سیل دے برابر کمپیوٹر وچ رکھی جا سکن گئیاں۔ ایہہ کمپیوٹر انسانی دماغ وانگوں ہووے گا۔
توقعات تے تحفظات: نینو ٹیکنالوجی بارے جتھے سائنسداناں دے دعوے ہر آن والے دن دے نال ودھدے جا رہے نیں اوتھے ای دوجے پاسے ہن ایس ٹیکنالوجی بارے ہر پاسے سوالاں دا سلسلہ ودھدا جا رہیا اے۔ نال ای تحفظات دا سلسلہ وی طول پھڑدا جا رہیا اے۔
رائل سوسائٹی اینڈ رائل اکیڈمی آف انجینئرنگ دی اک رپورٹ وچ آکھیا گیا اے کہ ایہدے وچ کوئی دو رائے نہیں کہ ایہہ ٹیکنالوجی انسانیت دی فلاح تے بھلائی لئی انتہائی موثر ہو سکدی اے تاہم نال نال ایس گل توں خبردار وی کیتا گیا اے کہ ایہدے مضر اثرات توں چشم پوشی نہیں کیتی جا سکدی ۔ بالخصوص چھوٹے چھوٹے گرد دے اوہ ذرات جنہاں نوں نینو ٹیوب پارٹیکلز آکھدے نیں ۔ ساہ راہیں جسم دے اندر داخل ہو کے نقصان دا کارن بن سکدے نیں۔
اجے کجھ عرصہ پہلے برطانیہ دے ولی عہد پرنس چارلس نے نینو ٹیکنالوجی بارے خدشیاں دا اظہار کردے ہوئے آکھیا سی ۔ نینو پارٹیکلز تے نینو ٹیوبز نوں برطانوی تے یورپی قنون دے تحت نویں کیمیائی شیواں دا درجہ دتا جانا چاہیدا اے۔ ایسے رپورٹ وچ شہزادہ چارلس نے ایہہ وی آکھیا اے کہ نینو ٹیکنالوجی وچ استعمال ہون والی انتہائی چھوٹی تے بریک شیواں نوں روزمرہ استعمال ہون والی شیواں وچ شامل ہون توں پہلے اک سائنسی حفاظتی کمیٹی توں تصدیق دا پابند بنایا جاوے۔ دوجے پاسے ایس ٹیکنالوجی دے حامیاں دا موقف ایہ ہے کہ ایہہ طبی تے صنعتی تحقیق لئی نہایت کارآمد ثابت ہووے گی۔ ایہدے حق وچ دلائل دیندے ہوئے ایہدے حامی ہور آکھدے نیں کہ نہایت ای چھوٹے پیمانے تے شیواں دے غیر معمولی کردار نوں بہتر تے کارآمد مشیناں بنان لئی استعمال کیتا جا سکدا اے۔
چونکہ ایس ٹیکنالوجی بارے جہنے وڈے دعوے کیتے جا رہے نیں اوہنے ای خدشے وی زیر گردش نیں۔ ایس ٹیکنالوجی دے حامیاں دا دعویٰ اے کہ ایسا ردعمل انسانی فطرت اے کیوں جے اجے تک لوکاں نے عملی طور تے ایس ٹیکنالوجی نوں پرکھیا ای نہیں۔ ایس لئی ایس بارے غلط فہمیاں دا پیدا ہونا اک قدرتی فعل اے۔
ایہدے نال ای کجھ لوکاں دا خیال اے کہ ایس ٹیکنالوجی دے کارن وائرس توں وی چھوٹی مشیناں دنیا اتے قبضہ کر کے ایہدی تباہی دا کارن بن سکدیاں نیں جد کہ ماہرین ایس قیاس نوں یکسر مسترد کردے ہوئے آکھدے نیں کہ ایسی گلاں غلط تے خیالی نیں۔ تاہم ماہرین دامتفقہ موقف ایہہ ہے کہ نینو ٹیکنالوجی دے استعمال توں پہلے نویں قنون دا اجرا ویلے دی اہم لوڑ اے۔ جتھے اک پاسے ایہناں قنوناں دے اجرا توں ایس ٹیکنالوجی نوں صرف مثبت استعمال وچ ای بروئے کار لیایا جا سکے گا اوتھے اوہدے استعمال دے حوالے نال لوکاں دے اعتماد وچ وی وادھا ہووے گا۔
