فزیکل تے ایموشنل بائونڈریز

کجھ دن پہلاں سوشل میڈیا اتے اک دلچسپ واقعہ نظراں توں لنگھیا جہدے وچ اک بہترین سبق لُکیا اے

قاسم علی شاہ

کجھ دن پہلاں سوشل میڈیا اتے اک دلچسپ واقعہ نظراں توں لنگھیا جہدے وچ اک بہترین سبق لُکیا اے۔ کسے محفل وچ موجود اک صاحب مسلسل قہوہ پی جا رہے سن۔اک کپ ختم ہوندا‘ اوہ تھوڑا جیا وقفہ لیندے تے کول پئے تھرماس توں اک ہور کپ بھر کے اوہدے توں لطف اندوز ہونا شروع ہو جاندے۔ اک ہور شخص بڑی دیر توں اوہناں نوں نوٹ کر رہیا سی۔ اوہ اپنی بے چینی نوں ہور برقرار نہیں رکھ سکیا تے قہوہ پین والے کولوں پچھ بیٹھیا۔ جناب! تسیں اینا بوہتا قہوہ کیوں پی رہے او؟ قہوہ پین والے نے اک نظر اوہنوں ویکھیا تے فیر بولیا: تہانوں پتہ اے کہ میرے والد صاحب دی عمر 105 سال اے تے اوہ اجے تک صحت مند نیں؟ تے کیہ اوہ وی بوہتا قہوہ پیندے نیں؟ سوال کرن والے نے اک ہور سوال کر دتا۔ نہیں! اوہ دُوجیاں دے معالیاں وچ لَت نہیں پھساندے۔
میں اپنے معاشرے نوں ایس لحاظ توں خوش قسمت سمجھنا واں کہ ایتھے ہمدردی تے ایثار دی اک مضبوط فضا قائم اے۔ جے کسی بندے اتے کوئی مصیبت آندی اے تے اوہدا پورا خاندان اخلاقی تے مالی طور تے اوہدی مدد کرن لئی پہنچ جاندا اے۔ اوہدے نال کھڑا ہوندا اے تے اوہنوں تنہائی دا احساس نہیں ہون دیندا مگر ایس جذبہ ہمدردی وچ اک مقام اتے آ کے اسیں تھوڑے جئے بھٹک گئے۔ دُوجیاں دے نال غمگساری دے احساسات جتاندے جتاندے اسیں اوہناں دے ایسے معاملیاں وچ وی دخل دینا شروع کر دِتا جہڑے کہ خالصتاً ذاتی نوعیت دے سن تے ایس بے جا دخل اندازی توں اوس انسان نوں تکلیف ہون لگی۔ جی ہاں! میں ذاتی حدود (Personal Space) دی گل کر رہیا واں۔ بدقسمتی نال جہدا ساڈے معاشرے وچ بری طرحاں استحصال کیتا جاندا اے۔
ساڈے وچوں ہر شخص دے کول کجھ نہ کجھ آسائشاںموجود نیں جیویں کہ گڈی‘ بائیک‘ سمارٹ فون‘ لیپ ٹاپ تے جیب وچ کجھ نہ کجھ پیسے‘ ایہناں ساری شیواں نوں اسیں اپنی ملکیت سمجھنے آں تے ایہدے اتے خوش وی ہونے آں لیکن میں سمجھنا واں کہ ایہناں ساری شیواں دے علاوہ وی اک شے اے جہڑی انسان دی ملکیت اے تے اوہناں ساریاں توں ودھ کے اے۔ ایہہ اوہدی پرسنل سپیس اے جہدے اتے اوہ پورا حق رکھدا اے۔
سی سلیا ایہرن اک مقبول آئرش ناول نگار نیں۔ اوہناں دے ناول دنیا بھر وچ 25ملین توں ودھ دی گنتی وچ چھپ چکے نیں۔ اوہ اپنے پرسنل سپیس بارے کہندیاں نیں کہ میرے بوکس بیڈ روم وچ صرف اک بستر تے اک الماری سما سکدی اے لیکن ایہہ میری پوری کائنات اے۔ ایہہ اوہ تھاں اے جتھے میں سوچنی آں‘ سفنے ویکھنی آں‘ روندی آں‘ ہسدی آں تے انتظار کرنی آں۔
ہر انسان جدوں پیدا ہو کے ایس دنیا وچ آندا اے تے اوہ اپنی اک شناخت لے کے آندا اے۔ ایہہ شناخت دراصل اوہدی پرسنل سپیس اے۔ ایہہ اوہ ریاست اے جہدے وچ اوہ صرف اپنی حکمرانی چاہندا اے۔ ایہہ اوہ مقام اے جتھے اوہ کسے ہور شخص دی دخل اندازی برداشت نہیں کر سکدا۔ ہر انسان نوں روزمرہ زندگی دے ہر کم وچ پرسنل سپیس دی لوڑ ہوندی اے تے کسے انسان دی ایہہ لوڑ جے پوری نہیں ہو رہی ہووے تے کول کتنی ای آسائشاں تے پرتعیش زندگی کیوں نہ ہووے‘ اوس سارے دے باوجود اوہ بے چینی تے بے سکونی دا شکار ہووے گا۔
رابرٹ فراسٹ اپنے ویلے دا اک مقبول ترین شاعر لنگھیا اے۔ اوہدی خصوصیت ایہہ سی کہ اوہ اپنی شاعری وچ حیاتی نوں بہت خوبصورت انداز وچ پیش کردا سی۔ اوہدا اک جملہ مینوں بہت پسند اے۔ اوہ کہندا اے: چنگی باڑ‘ چنگے ہمسائے پیدا کردی اے۔
جے تسیں لندن گئے ہوو تے تسیں ویکھیا ہووے گا کہ اوتھے دو گھراں وچ اُچی دیوار نہیں ہوندی بلکہ پودیاں نال بنی اک باڑ ہوندی اے جہڑی ایس گل دا تعین کردی اے کہ ایس توں اَگے دُوجے فرد دا مکان شروع ہو رہیا اے۔ ہن جے ایس باڑ دی باقاعدگی نال تراش خراش ہوندی اے تے اوہنوں دلکش بنایا جاندا اے تے ایہدا مطلب ایہہ اے کہ دونویں پاسے رہن والے لوک نفیس نیں لیکن اوہدے نال نال ایہدا اک مطلب ہور وی اے کہ دونویں پڑوسیاں نے اپنی حدود نوں مضبوطی نال متعین کیتا ہویا اے۔ اوہناں نوں پتہ اے کہ اک حد توں اَگے اوہناں دا کنٹرول نہیں بلکہ اوہ پڑوسی دا دائرہ اختیار اے تے ایسے وجہ نال دونوواں وچ کوئی تنازعہ کھڑا نہیں ہوندا۔ کوئی لڑائی نہیں ہوندی تے نہ ای دِلاں وچ کوئی رنجش پیدا ہوندی اے۔
ایہدے الٹ جے دو گھراں وچ باڑ نہ لگی ہووے یا اوہ خستہ حالت وچ ہووے تے عین ممکن اے کہ اک شخص اپنی حدود توں تجاوز کر جاوے تے دوجے دی حدود وچ اپنا سامان رکھ دیوے جہدے توں تُوتُومیں میں ہو سکدی اے تے ایہہ چیز وَڈے جھگڑے دا کارن بن سکدی اے جہدا سب توں وڈا نقصان ایہہ ہووے گا کہ اوہناں دے دلاں وچ اک دوجے لئی نفرت پیدا ہو جاوے گی تے ہمسائے ہوندے ہوئے وی اوہ اک دُوجے کولوں خوف محسوس کرن گے۔
ایہو مثال ذاتی حدود دی وی اے۔ تسیں جہنی مضبوطی نال اپنی حدود متعین کیتی ہووے اوہنی تہاڈی زندگی وی پرسکون ہووے گی۔ تسیں اج ای عدالت وچ جا کے جائزہ لوو تہانوں سارے کیساں دی بنیادی وجہ ایہو لبھے گی کہ لوکاں نے اپنی حدود متعین نہیں کیتیاں ہوندیاں تے دُوجا شخص اوہناں حدود وچ وَڑ جاندا اے۔جہدے توں پہلاں تے زبانی کلامی جھگڑا ہوندا اے تے کجھ دیر مگروں نوبت ہاتھا پائی تک پہنچ جاندی اے۔ ذاتی حدود نوں مضبوط نہ رکھن نال لوک تہاڈے ایسے معاملیاں وچ وی دخل اندازی کرن گے جہناں دا تعلق صرف تہاڈی ذات نال اے۔ تسیں بس وچ بیٹھ کے سفر کر رہے ہوو گے تے کول بیٹھن والا شخص تہاڈے کولوں پچھے گا‘ کنے بچے نیں تہاڈے؟ مہینے دا کنا کما لیندے او؟ تسیں فون اتے اپنے والد صاحب نال گل کر رہے ہوو گے تے نال بیٹھا شخص کہے گا‘ میرا سلام وی دینا تے تسیں دل ای دل وچ اوہنوں کوس رہے ہوو گے کہ میرے والد نال تیرا کیہ تعلق؟ خواہ مخواہ رشتہ داری ودھا رہیا اے۔
انسان دی ذاتی حدود دو طرحاں دیاں ہوندیاں نیں۔ فزیکل (جسمانی) تے ایموشنل (جذباتی)
فزیکل بائونڈری
ایہدا مطلب ایہہ اے کہ کیہڑا شخص کنی حد تک تہاڈے کول آ سکدا اے۔یاد رکھو کہ تہاڈے جسم دے آسے پاسے 1.5 ملی میٹر تک تہاڈا پرسنل سپیس اے جہدے وچ تہاڈی اجازت دے بغیر کوئی وی شخص نہیں آ سکدا۔ ایہہ تہاڈا حق اے کہ تسیں اپنے فزیکل بائونڈری وچ کسے نوں وی آن توں روکو۔ کئی واری کسے راہ جاندے شخص نال تہاڈا واسطہ پیا ہووے گا جہڑا سلام کرن لئی زبردستی تہاڈے گلے لگ جاندا اے۔ حالانکہ اوس شخص نال ساڈا تعلق اینا ڈُونگھا نہیں ہوندا۔ اسیں اوہدے نال صرف ہتھ ملانا چاہنے آں لیکن اوہ ساڈی فزیکل بائونڈری نوں کراس کرد یندا اے جہدے توں سانوں بڑی کوفت ہوندی اے ایس لئی بہتر ایہو اے کہ تسیں پہلے توں ای ایسے شخص وَل ہتھ ودھا لوو تے نرمی نال اپنے درمیان فاصلے نوں برقرار رکھو۔
ایموشنل بائونڈری
ایہہ اوہ حد ہوندی اے جہدے وچ تسیں اپنے جذبات تے احساسات نوں محفوظ رکھنا چاہندے او۔ کیوں جے جذبات انسان دی اک انتہائی ذاتی چیز ہوندی اے۔ ایہہ دل دیاں گلاں نیں جہڑیاں تسیں کسے ایسے شخص نال ہر گز نہیں رکنا چاہو گے جہنوں تسیں چنگی طرح جاندے نہیں تے جہدے اتے تہاڈا اعتماد نہیں۔ ایموشنل بائونڈری تہانوں ایہہ اختیار وی دیندی اے کہ تسیں کسے شخص دے کسے وی رویے نوں قبول کرو یا فیر رَد۔ ایس لئی جے کوئی شخص تہاڈی ایموشنل بائونڈری نوں کراس کرے تے تسیں مروت وچ آ کے اوہنوں اپنے دل دی گل نہ دَسو بلکہ اپنی حدود نوں مضبوط بنائو تے اوہدے اتے واضح کرو کہ ایہہ گلاں ہر انسان دے نال شیئر نہیں ہو سکدیاں۔
فائنانشل بائونڈری
جذبات تے احساسات وانگوں آمدن وی تہاڈی اک ذاتی نوعیت دی چیز اے۔ ایہنوں فائنانشل بائونڈری کہیا جاندا اے۔ ساڈے معاشرے وچ آمدن بارے سوال تقریباً ہر جگہ پچھیا جاندا اے تے فیر دُوجے لوکاں دے سامنے ایہدا پرچار وی کیتا جاندا اے۔ جے آمدن توقع توں ودھ ہووے تے ہر کوئی کہندا اے کہ اوہ تے نوٹ اتے نوٹ چھاپ رہیا اے تے جے آمدن گھٹ ہووے تے فیر وی اوہدی جان نہیں چھُٹدی تے ایہدے بارے ایہو تبصرہ ہوندا اے کہ کولہو دا بیل بن کے وی مہینے وچ کجھ ہزار ای کماندا اے۔ سانوں ایس گل دا احساس رکھنا چاہیدا اے کہ ہر شخص دی اپنی زندگی اے۔ اپنے مسئلے نیں تے اوہ اپنی استطاعت دے مطابق زور لا کے اپنے لئی پیسے کماندا اے۔ ایس لئی اوہدی اجازت دے بغیر اوہدی فائنانشل بائونڈری وچ وَڑنا اخلاقیات دے منافی اے۔ سانوں ایس رویے نوں چھڈنا چاہیدا اے۔
ٹائم اینڈانرجی بائونڈری
ایہدے نال نال اک بائونڈری ہور وی اے جہنوں ٹائم اینڈ انرجی بائونڈری کہیا جاندا اے۔ ایہدے وچ تہاڈے کول اختیار ہوندا اے کہ تسیں اپنے ویلے تے توانائی نوں جتھے تے جیویں چاہو استعمال کرو۔ ایہہ دونویں چیزاں اللہ نے تہانوں عطا کیتیاں نیں۔ جہدے بارے تہاڈے توں ای جواب دہی کیتی جاوے گی تے ایہو وجہ اے کہ ایہناں دونواں دے استعمال دا اختیار وی صرف تہاڈے ای کول اے۔ لہٰذا کوئی شخص جے تہاڈے ویلے تے انرجی نوں اپنی مرضی نال چلانا چاہندا اے تے اوہ تہاڈی ٹائم اینڈ انرجی بائونڈری دی خلاف ورزی کر رہیا اے جہنوں روکنا تہاڈا حق اے۔
ہر اوہ شخص جہڑا اپنی زندگی وچ ذاتی حدود نوں واضح انداز وچ متعین کر لووے اوہ بوہتا پرسکون ہوندا اے۔ میں اوہناں رشتیاں نوں تادیر چنگا چلدے ویکھیا اے جہدے وچ حدود متعین ہون تے ہر شخص دُوجے دی حدود دا خیال رکھدا ہووے لیکن حدود کمزور ہون تے فیر ایہہ بہت سارے مسئلیاں دا کارن بن سکدی اے۔ سب توں پہلاں ایہہ چیز تہاڈی ذات اتے اثرانداز ہوندی اے۔ کوئی وی شخص کسے وی ویلے تہاڈی حدود وچ وڑ کے تہانوں فزیکلی یا ایموشنلی ڈسٹرب کر سکدا اے جہدے توں تسیں ذہنی طور تے پریشان ہو جائو گے۔ تسیں جہڑے ذہنی بہائو وچ چل رہے ہوندے او اوہ ٹُٹ جاندا اے جہڑا تہانوں چڑچڑا بنا دیندا اے۔ تہاڈے اتے سٹریس سوار ہو جاندا اے تے اگلے کئی گھنٹے تہاڈے ایسے اذیت وچ لنگھ سکدے نیں جہدے توں یقینی طور تے تہاڈے معمولات زندگی خراب ہون گے۔ دُوجے نمبر تے ایہہ چیز تہاڈے رشتیاں نوں متاثر کردی اے۔ جے تسیں رشتیاں وچ اپنی حدود مضبوط نہ رکھیاں ہون ہووے تے عین ممکن اے کہ تہاڈا کوئی دوست یا رشتہ دار ایسی حرکت کر دیوے جہدی وجہ نال تہانوں اوہدے اتے غصہ آ جاوے۔ اوہدے نال بحث وی ہوسکدی اے ‘ لڑائی جھگڑا وی ہوسکدا اے تے انج اک چنگا بھلا رشتہ ٹُٹ جاندا اے۔
اسیں چونکہ اجتماعیت والے معاشرے نال تعلق رکھنے آں تے ایتھے اک چنگا انسان اوہنوں تصور کیتا جاندا اے جہڑا اپنے خاندان‘ قبیلے تے قوم نال جڑیا ہویا ہووے تے ایس وجہ نال ساڈے معاشرے وچ انفرادیت نوں بوہتی اہمیت نہیں دتی جاندی تے جے کوئی شخص اپنے لئی سوچدا اے تے اوہنوں خود غرض تصور کیتا جاندا اے۔ حالانکہ جیویں قوم قبیلے نال جڑے رہنا ضروری اے اوسے طرحاں اپنے بارے سوچنا وی ضروری اے۔ ایہنوں خودغرضی کہنا مناسب نہیں کیوں جے انسان اتے سب توں پہلا حق اوہدی اپنی جان دا اے تے ایہو چیز اوہنوں اجازت دیندی اے کہ اوہ اپنے بارے سوچے‘ اپنا فیصلہ خود کرے تے اپنی حدود وی متعین کرے۔
اک عقل مند انسان جدوں وی اپنے بارے سوچدا اے تے سب توں پہلاں اپنی زندگی دا مقصد لبھدا اے۔ اوہ اپنے لئی کجھ اہداف مقرر کردا اے تے اوہناں تک پہنچن دی کوشش کردا اے۔ ایس منصوبے بندی وچ اینی طاقت ہوندی اے کہ فیر اوہنوں معمولی چیزاں اپنے وَل متوجہ نہیں کردیاں تے نہ ای کوئی وی شخص اوہدی زندگی وچ دخل دے سکدا اے۔ اوہ مکمل توجہ دے نال اپنی منزل وَل وَدھدا اے لیکن جہڑے انسان دی زندگی وچ مقصدیت نہ ہووے تے اوہدی حدود وی متعین نہیں ہوندیاں تے ایسے وجہ نال کوئی وی شخص کسے وی ویلے اوہدی فزیکل یا ایموشنل بائونڈریز نوں توڑ دیندا اے تے اوہنوں ذہنی اذیت وچ مبتلا کر دیندا اے۔
لہٰذا پہلے اپنی زندگی نوں بامقصد بنائو تے اوہدے نال نال اپنی ذاتی حدود نوں وی چنگی طرحاں متعین کر کے مضبوط کرو۔ تسیں دُوجیاں دی حدود دا خیال رکھو تے کسے دوجے نوں اپنی حدود وچ وَڑن نہ دیو۔ مٹھے لفظاں دے نال اوہنوں سمجھائو۔ اوہدے توں نہ صرف تہاڈی زندگی پرسکون ہووے گی بلکہ تہاڈے رشتے وی پائیدار بن جان گے۔