نوبیل انعام یافتہ ڈاکٹر محمد امجد ثاقب ملک نال اُچیچی گل بات

اخوت … غربت دے خاتمہ دی محض اک حکمت عملی اے

انٹرویو: حفیظ ظفر

ڈاکٹر محمد امجد ثاقب ملک دی منی پرمنی شخصیت نیں جہناں نوں پچھلے دناں امن نوبیل انعام لئی نامزد کیتا گیا۔ وطن عزیز ایس ویلے جہناں مسئلیاں نال دوچار اے ‘ ڈاکٹر امجد ثاقب دا ایس انعام لئی نامزد ہونا یقینی طور تے ہوا دا خوشوار جھونکا اے تے پوری قوم ایہہ اعزاز ملن تے خوشی نال نہال اے۔ ڈاکٹر محمد امجد ثاقب 1985 وچ سول سروس دے ڈسٹرکٹ مینجمنٹ گروپ لئی منتخب ہوئے۔ امریکہ توں پبلک ایڈمنسٹریشن تے انٹرنیشنل ڈویلپمنٹ وچ ماسٹرز ڈگری حاصل کیتی۔ متعدد اہم سرکاری عہدیاں اتے فائز رہے۔ مگروں سرکاری ملازمت توں مستعفی ہو کے اخوت فائونڈیشن دا آغاز کیتا جہڑا دنیا وچ قرض حسن دا سب توں وڈا پروگرام اے۔ اوہناں دی خدمات دے اعتراف دے طور تے صدر مملکت ولوں 2010وچ ستارہ امتیاز پیش کیتا گیا۔ ڈاکٹر امجد ثاقب دی خدمات دی فہرست بہت لمی اے۔ ایسے بارے جانن لئی اوہناں توں انٹرویوز دی اک سیریز شروع کیتی اے جہدا پہلا حصہ قارئین دی نذر اے۔
اک مفلوک الحال زنانی اوہناں دے فتر وچ آئی۔ اوہدی اکھاں وچ اتھروواں دی جھڑی سی۔ آکھن لگی خاوند دا انتقال ہو گیا اے‘ مفلسی دا شکار آں تے تہاڈی مدددرکار اے۔اوہ پوچھن لگے کہ میں تہاڈی کیہ مدد کر سکنا واں؟ اوہ آکھن لگی میں اک عزت دار گھرانے نال تعلق رکھدی آں‘ مینوں بھیک نہیں چاہیدی کیوں جے ایہہ عزت نفس اتے بوجھ ہوندا ا ے‘ کجھ قرض چاہیدا اے‘ قرض حسنہ۔ مینوں ایہہ قرضہ سود اتے وی نہیں چاہیدا کہ میری دینی تے اخلاقی اقدار ایہدی اجازت نہیں دیندیاں‘ اوہ زنانی قرض چاہندی سی تے اپنی شرطاں اتے۔ اوہناں نے اک دوست نوں آکھیا تے اوہنوں دس ہزار روپے قرض دے دتا تے اوہدے مگروں ایہہ واقعہ بھل گئے۔ چھ مہینے مگروں اوہو زنانی دوبارہ اوہناں دے دفتر وچ آئی۔ ایس واری اوس زنانی دی اکھاں وچ اتھرو نہیں سن بلکہ چہرے اتے اعتماد سی۔ اوہنے دس ہزار روپے سامنے پئی میز اتے رکھ دتے۔ اوہ اوہنوں حیرت نال ویکھ رہے سن۔ اوس زنانی نے بہت شکرگزار لہجے وچ آکھیا: تہاڈے دس ہزار دے قرض حسنہ توں میں دو سلائی مشیناں خریدیاں‘ اوہدے توں اپنے اہلخانہ دی زندگی دا آغاز کیتاتے اللہ دا شکر اے ہن بہت چنگی گزراوقات ہو رہی اے۔ایہہ اوہناں لئی اک بہت وڈا لمحہ سی‘ اک تریخی لمحہ۔ اوہناں دی اکھاں وچ ستارے جھلملان لگے۔ گویا بارش دا پہلا قطرہ سی جہنے اوہناں دے اندر جل تھل اک کر دتا۔ اوہ سوچن لگے ایسے دس ہزار روپیاں نال اسیں بہت سارے لوکاں دی مدد کر سکنے آں۔ فیر اوہ اک کچی بستی وچ گئے تے اوتھے دے غریب لوکاں نوں پچھیا کیہ تسیں غربت نوں شکست دینا چاہندے او‘ اوہ آکھن لگے ہاں۔ اوہناں نے آکھیا اسیں تہاڈی کجھ مدد کرنا چاہنے آں۔ ایتھوں اک سفر دی شروعات ہوئی تے خدا دا ایہہ بندہ اوہدی مخلوق دی خدمت دے سفر اتے چل پیا۔غربت تے افلاس دے خاتمے لئی کمربستہ ہو گیا۔ اوہدا خیال اے کہ ہر انسان نوں عزت تے وقار دے نال جین دا حق اے۔ سانوں ساریاں نوں اپنی ذات دے حصار توں نکل کے سوچنا چاہیدا اے۔ ایہدا عزم صمیم اے کہ خدا دی ذات اتے یقین رکھن نال زندگی آسان ہو جاندی اے۔ جہڑے لوک اوہدے بندیاں دے کم کردے نیں اللہ اوہناں دے کم کردا اے۔
ایہہ نیں ڈاکٹر امجد ثاقب‘ جہڑے اخوت فائونڈیشن دے چیئرمین نیں۔ ایہناں نوں پچھلے دناںنوبیل امن انعام لئی نامزد کیتا گیا جہنے پوری قوم دا سر فخر نال بلند کر دتا۔ ایس توں پہلاں 31اگست 2021 نوں ریمون میگ سائے سائے فائونڈیشن نے غربت دے خاتمے‘ انسانی وقار دی بحالی تے بلاسود قرضیاں دے ماڈل دی بنیاد رکھن تے ایوارڈ نال نوازیا۔ ایہہ ایوارڈ ایشیا دا نوبیل پرائز تصور کیتا جاندا اے۔ دبئی دے پرنس شیخ احمدان بن محمد بن راشدال مخدوم نے “Global Islamic Economy summit 2018” دی تقریب وچ The Islamic Economy Award ایوارڈ پیش کیتا۔ ورلڈ اکنامک فورم تے شواب فائونڈیشن ولوں “Enterpreneur of the year 2018” پیش کیتا گیا۔ ملکہ برطانیہ ولوں “Common Wealth`s point of Light” دا اعزاز ملیا۔ Abu Dabi Islamic Bank (ADIB) ولوں 2014 وچ لائف ٹائم اچیومنٹ ایوارڈ ملیا۔
ڈاکٹر امجد ثاقب نے ایف ایس سی گورنمنٹ کالج لاہور توں کیتی۔ اوہدے مگروں کنگ ایڈورڈ میڈیکل کالج توں ایم بی بی ایس کیتا۔ مگروں سی ایس ایس دا امتحان دتا تے کم و بیش 17سال تک سول سرونٹ دے طور تے کم کیتا۔ فیر اک دن اوہناں نے سرکاری ملازمت توں استعفیٰ دے دتا کہ اوہناں دی اکھاں وچ کجھ ہور ای سفنے سن۔ اوہ کیہ سفنے سن اوہناں اتے گل کرن لئی اسیں اوہناں نال رابطہ کیتا تے اوہناں نال کیتے گئے انٹرویو دی تفصیلات قارئین دی نذر نیں۔
س:ڈاکٹر صاحب!سب توں پہلاں نوبیل انعام لئی نامزدگی اتے بہت مبارکباد ‘ کیہ تاثرات نیں تہاڈے؟
ج:جی بہت شکریہ‘ میں ایس نامزدگی اتے بہت خوش آں۔ دنیاوی اعزاز ملن یا نہ ملن اسیں اپنے حصے دا دِیوا بالنا اے۔ بس یاد رکھو سانوں نیکی دا حکم دتا گیا اے تے اوہ ہر صورت کرنی اے۔
س:ڈاکٹر صاحب! ساڈا سب توں پہلا سوال ایہہ ہے کہ اخوت دا فلسفہ کیہ اے؟
ج:اخوت دراصل اک عظیم اسلامی روایت دی پیروی دا نام اے۔ ایس روایت دی بنیاد چودہ سو سال پہلاں ساڈے پیارے نبی حضرت محمدﷺ نے رکھی۔ ایہدا آغاز اوس ویلے ہویا جدوں مسلماناں نوں مکہ توں ہجرت کر کے مدینہ آنا پیا۔ اہل مدینہ نے ایس موقعے اتے مہاجراں نوں اک باوقار زندگی گزارن لئی تعاون دی پیشکش کیتی۔ تریخ نے قربانی دے ایس منظر نوں ہمیشہ لئی اپنے ورقیاں وچ محفوظ کر لیا۔ آکھیا جاندا اے کہ ایہناں مہاجراں وچوں کجھ دا تعلق دولت مند تے خوشحال گھرانیاں نال سی لیکن مکہ توں اچانک نکلن دی وجہ نال اوہ لوک اپنے نال کجھ نہیں لیا سکے۔ ایہو وجہ سی کہ آپﷺ نے انصار مدینہ نوں اپنے کول بلایا تے آکھیا کہ ہجرت کر کے ایتھے پہنچن والے اج توں تہاڈے بھرانیں۔ ایہہ سن کے انصار اوہناں مہاجراں نوں اپنے اپنے گھر لے گئے تے آکھن لگے کہ ایس گھر وچ جو کجھ اے‘ ادھا تہاڈاتے ادھا ساڈا اے۔
س:یعنی مواخات دا رشتہ قائم کیتا؟
ج:جی ہاں! مواخات دا ایہہ رشتہ بظاہر اک عارضی لوڑ دے تحت قائم کیتا گیا لیکن درحقیقت ایہہ اک عظیم الشان روایت دا آغاز سی۔ چودہ سو سال پہلاں اخوت دے نام اتے قائم کیتا گیا ایہہ رشتہ سانوں پیغام دیندا اے کہ جے مدینہ دے باسی مہاجرین مکہ نوں اپنے مال و دولت وچ شریک کر سکدے سن تے سانوں اج ایس عمل توں کون روکدا اے۔اج وی اک امیر گھرانہ اک غریب گھرانے دے نال اخوت دا رشتہ جوڑ سکدا اے۔ اسیں ایس ادارے دے ذریعے مواخات دا اوہو اصول دہرانا چاہنے آں۔ اسیں چاہنے آں کہ اسیں ہر دکھ تے سکھ وچ اک دوجے دے ساتھی بنیئے۔ ساڈی دسترس وچ جے دو چپاتیاں نیں تے اک یا ادھی چپاتی اوس بندے نوں دے دیے جہڑا ایس توں وی محروم اے۔ ایس عمل وچ بھیک دا جذبہ نہیں بلکہ فرض تے ذمہ واری دا احساس موجزن اے۔ اسیں سمجھنے آں کہ انسانیت خیرات دی نہیں‘ اخوت دی طلبگار اے۔ ایہو سوچ اخوت دے قیام دی بنیاد اے۔ ایہو ایہدے نام دی وجہ تے ایہو ایہدا فلسفہ اے۔
س:ایس فلسفہ نوںتسی قرض حسنہ نال کس طرح جوڑیا؟
ج: مواخات مدینہ تے اخوت دے فلسفہ نوں سمجھن مگروں ایہہ سوال ابھریا کہ عہد حاضر وچ اخوت دی عملی صورت کیہ ہو سکدی اے۔ بہت سوچ وچار مگروں اسیں ایس نتیجہ اتے پہنچے کہ جے اک صاحب حیثیت شخص‘ مالی طور تے کسے کمزور خاندان نوں مدد فراہم کرے تے ایہہ وی اخوت دا مظاہرہ ہو سکدا اے۔ بظاہر ایہہ مدد خیرات دی صورت وچ وی ہو سکدی اے تے قرض دی صورت وچ وی لیکن خیرات دے نقصاناں توں اسیں سارے خوب واقف آں۔ ایس لئی نظر انتخاب قرض ول گئی۔ اوتھوں اسیں قرض حسنہ ول راغب ہوئے۔ گویا قرض حسنہ جذبہ مواخات دا مظہر ہو سکدا اے۔
ایہہ گل تے تسیں جاندے ای او کہ قرض حسنہ اسلام تے اسلام دے علاوہ ہر وڈے مذہب وچ اک پسندیدہ روایت رہی اے۔ قرض حسنہ توں مراد ایسا قرض اے جہڑا حسن سلوک یا نیکی دی بنیاد اتے دتا جاوے تے اوہدے اتے کسے طرح دے سود یا منافع دی شرط عائد نہ ہووے۔ قرض حسنہ دی اہمیت دا اندازہ نبی اکرمﷺ دے ایس فرمان توں وی ہوندا اے کہ صدقہ دی دس نیکیاں نیں جد کہ قرض حسنہ دی اٹھارہ نیکیاں نیں۔ ایس ارشاد دے پچھے جہڑی حکمت نظر آندی اے اوہ ایہو اے کہ قرض حسنہ نال کسی شخص دی عزت نوں کوئی ٹھیس نہیں لگدی۔اسیں اخوت دے ذریعے قرض حسنہ دے ایسے تصور نوں مائیکرو فنانس دے جدید اصولاں دے نال جوڑ کے اک نظام وضع کیتا اے بلکہ ایہہ آکھنا شاید ٹھیک ہو ئے کہ مائیکروفنانس نوں قرض حسنہ دے اسلامی اصولاں تے روایتاں دی چھلنی وچوں لنگھن دا موقع دتا گیا۔ سود سنے جہڑی آلائشاں سن اوہ وکھری ہو گئیاں تے جہڑا نظام سامنے آیا اوہ عین اوہ نظام سی جہنوں قرض حسنہ دا نام دتا جا سکدا اے۔
س:اخوت نے اپنے کم دا آغاز کیویں کیتا؟
ج:اخوت دا آغاز بہت دلچسپ انداز وچ ہویا‘ میں اوس ویلے پنجاب رورل سپورٹ پروگرام نال جڑیا سی۔اک واری میں کجھ قریبی دوستاں نوں لے کے لہور دے نواح وچ واقع جیابگانامی اک پنڈ وچ گیا تے اوتھے اوہناں نوںاوہناں لوکاں نال ملوایا جہڑے چھوٹے قرضیاں دے ذریعے اپنا کاروبار شروع کر چکے سن۔ اوہناں وچ اک غریب زنانی وی سی۔ ساڈے دوست ڈاکٹر کامران شمس جہڑے ہن اخوت دے بورڈ آف ڈائریکٹرز دے رکن وی نیں ‘ نے اوس زنانی کولوں پچھیا کہ ایس قرضے پاروں اوہدی زندگی وچ کیہ تبدیلی آئی۔ اوہنے بے ساختگی نال آکھیا ایس توں پہلاں اوہ تے اوہدے بچے ادھی روٹی کھاندے سن ہن اوہ پوری روٹی کھان لگے نیں۔ ایس جواب نے سارے پروہنیاں نوں بہت متاثر کیتا۔ جیابگا توں واپسی تے اسیں سارے لوک لہور جم خانہ کلب وچ اکٹھے ہوئے تے مائیکرو فنانس دی افادیت اتے گل بات ہون لگی۔ سارے لوک ایس امر اتے متفق سن کہ چھوٹے قرضے غربت دے خاتمے دا اہم ذریعہ بن سکدے نیں تاہم ایہناں بندیاں نوں قرضیاں اتے عائد ہون والے بھاری سود تے سروس چارجز اتے اعتراض سی۔ میں اوہناں نوں مائیکروفنانس اتے اٹھن والے اخراجات دی تفصیل تے اوہناں دے جواز وچ دتے جان والے دلائل توں آگاہ کیتا تے ایہہ پیشکش کیتی کہ جے اوہ بلاسود بنیاداں اتے سرمایہ کار بندوبست کر دین تے میں ایہنوں بلاسود بنیاداں اتے لوکاں تک پہچان دی ذمہ واری لینا واں۔ ایتھوں اخوت دے بارے وچ باقاعدہ سوچ وچار دا آغاز ہویا تے اک ادارے دے خدوخال واضح ہون لگے۔
س: ایہناں خدوخال نے کدوں حتمی شکل اختیار کیتی تے اخوت دا پہلا قرضہ کہنوں ملیا؟
ج:اخوت دا سب توں پہلا قرضہ لاہور جنرل ہسپتال دے پچھے واقع رسول پارک نامی کچی بستی دی رہائشی اک بیوہ زنانی نوں دتا گیا۔اوس زنانی دا آکھنا سی کہ خاوند دی وفات مگروں گھر دی ساری ذمہ داریاں اوہدے موہنڈھیاں اتے نیں۔ اوہ ایہناں ذمہ واریاں توں عہدہ برآ ہونا چاہندی سی لیکن اوہنوں بھیک یا خیرات دا رستہ منظور نہیں سی۔ اوہنے سانوں آکھیا کہ جے اوہنوں قرض حسنہ دے طور تے دس ہزار روپے مل جان تے اوہ تے اوہدا گھرانہ اپنے پیراں اتے کھڑا ہو سکدا اے۔ اوہدی خواہش دے مطابق اوہنوں دس ہزار روپے پیش کر دتے گئے۔ ایہہ یکم محرم الحرام ‘ مارچ 2001 دی گل اے۔ اوس زنانی نے اوس رقم توں کپڑا سین دی دو جدید مشیناں خریدیاں۔ گھر دے کول واقع اک سکول توں بچیاں دی یونیفارم بنان دا آرڈر اوہنوں پہلے ای مل چکیا سی۔ اوس بہادر زنانی تے اوہدی دھیاں نے دن رات محنت کیتی۔ چھ مہینے دے عرصہ دے دوران گھردا خرچ وی نکلیا۔ اک بچی دا ویاہ کیتا تے قرضہ وی واپس کر دتا۔ اوس گھرانے دے اوس کارنامے نے ساڈی اکھاں کھول دتیاں۔ اپنی عزت‘ اپنے وقار دا سودا کیتے بغیر تے پیشانی اتے گداگری دا داغ لگن توں پہلاں اوس زنانی نے اک بہترین رستے دا انتخاب کر لیتا سی۔ ایہہ قرضہ بارش دا پہلا قطرہ سی۔ اوس قرضے دی کامیاب واپسی نے ایس احساس نوں ہور گہرا کر دتا کہ ہزاراں باعزت گھرانیاں دی ایس طرح مدد کیتی جا سکدی اے۔
س:کیہ ایہہ قرضے بلاضمانت دتے جاندے نیں؟
ج:چھوٹے قرضیاں دے بارے وچ عام لوکاں وچ ایہہ تاثر پایا جاندا اے کہ ایہہ قرضے بلاضمانت فراہم کیتے جاندے نیں۔ ایہہ اک ایسی غلط فہمی اے جہنوں دور کرن دی لوڑ اے۔ قرضیاں دے حصول لئی ضمانت دے دو طریقے ہو سکدے نیں۔ جائیداد یا مختلف اثاثیاں تے زیورات دے ذریعے دتی گئی ضمانت‘ سماجی ضمانت جہڑی کسے شخص‘ گروپ یا تنظیم دے ذریعے فراہم کیتی جاندی اے۔
س:سماجی ضمانت توں کیہ مراد اے؟
ج:سماجی ضمانت توں مراد ایہہ ہے کہ کوئی وی شخص اپنے سماجی مقام یا رتبے نوں ضمانت بنا کے کجھ رقم بطور قرض لے سکدا اے۔ ضمانت دا ایہہ اندا ز اکثر اوقات پہلی قسم دی ضمانت توں توانا ثابت ہویا اے کیوں جے ہر شخص اپنے سماجی مقام نوں ہمیشہ محفوظ رکھنا چاہندا اے ۔جہڑے قرضے جائیداد نوں گروی رکھ کے دتے جاندے نیں اوہناں دی شرح وصولی بہت قابل رشک نہیں ہوندی جدکہ سماجی ضمانت دی بنا اتے دتے گئے قرضیاں وچ وصولی دی شرح 95فیصد توں وی ودھ اے۔ سماجی ضمانت پاروں جائیداد دی عدم موجودگی ہن قرضیاں دے حصول لئی کوئی کمزوری نہیں رہی۔ چھوٹے قرضے سماجی ضمانت دے ایسے اصول دے تحت دتے جاندے نیں تے اوہناں قرضیاں دے بارے وچ ایہہ خوف کہ بلاضمانت ہون دی بنیاد اتے ایہہ قرضے واپس نہیں ہون گے‘ قطعی طور تے بے جا ثابت ہو چکیا اے۔اخوت وی قرضیاں دی فراہمی لئی سماجی ضمانت دے اصول اتے عمل کردا اے۔
س:کیہ اخوت جیا ادارہ ہر معاشرے وچ کم کر سکدا اے؟اخوت لئی کس طرح دا ماحول درکار اے؟
ج:اخوت دا پورا تصور دو بنیادی مفروضیاں اتے تعمیر اے۔ پہلا مفروضہ ایہہ ہے کہ اسیں جہڑے معاشرے وچ رہنے آں اوتھے کجھ لوک غریباں دی مدد کرنا چاہندے نیں۔ دوجا مفروضہ ایہہ ہے کہ غریب تے نادار لوک اپنی زندگی بدلن دی صلاحیت رکھدے نیں بشرطیکہ اوہناں نوں سازگار ماحول میسر ہووے۔ ایہناں دونواں مفروضیاں دے امتزاج توں ایہہ گل سامنے آندی اے کہ جے کسے شخص نوں کدھروں کجھ وسائل مل جان تے اوہ محنت کرن لگے تے اوہنوں غربت توں نکلن دا رستہ مل سکدا اے۔ گویا ایہہ ادارہ اوسے معاشرے وچ کم کر سکدا اے جتھے اک پاسے مدد کرن والے موجود ہون تے دوجے پاسے ایسے لوک وی موجود ہون جہڑے خیرات لین دی بجائے خود اپنے پیراں اتے کھڑا ہون دی خواہش رکھن۔ جے کسے معاشرے وچ دوجیاں دی مدد کرن والے نہیں تے اوہ اک بے رحم معاشرہ اے۔ ایسے طرح جے کسی معاشرے وچ لوک اپنی زندگی بدلن دی خواہش نہیں رکھدے تے اوہ وی اک بے کار معاشرہ اے۔ ایسے معاشریاں وچ جتھے دونواں طرح دے لوک موجود نہ ہون‘ اخوت یا اخوت جئے ادارے کم نہیں کر سکدے۔ بیج اوتھے بویا جاندا اے جتھے مٹی زرخیز تے ماحول سازگار ہووے۔
س:اخوت شروع وچ صرف پندرہ توں 20ہزار وپے تک قرض حسنہ دیندا اے۔ سوال ایہہ اے کہ اینی قلیل رقم نال آخر کیہڑا کاروبار شروع کیتا جا سکدا اے؟
ج:کجھ لوک ایس امر اتے یقین نہیں کردے کہ 20توں 30ہزار روپے دی معمولی رقم نال کوئی کاروبار شروع ہو سکدا اے۔ اخوت ولوں دتے گئے قرضیاں توں مختلف افراد نے جہڑے کاروبار شروع کیتے اوہناں وچ ڈیڑھ سو دے کول کول مختلف نوعیت دے کم شامل نیں۔ تسیں ایہہ فہرست ویکھو گے تے حیران رہ جائو گے کہ معمولی رقم نال کہنے کم ہو سکدے نیں۔ایہہ فہرست اوہناں لاتعداد کاروبار تے شعبیاں دی نشاندہی کردی اے جتھے لوکاں نے معمولی سرمایہ کاری پاروں اپنے لئی روزگار دا بندوبست کیتا۔ بعض کاروباراں وچ لوکاں نے قرض دی رقم دے علاوہ اپنا حصہ وی پایا۔ ایہہ سارے کاروبار ایس امر دی دلیل نیں کہ جے سرمایہ مل جاوے تے معاشی امکانات دی تلاش کوئی اوکھا مرحلہ نہیں۔ میں کئی ایسے لوکاں نوں جاننا واں جہڑے ہن وڈے وڈے اداریاں تے ٹیکسٹائل ملز دے مالک نیں لیکن اوہناں نے اپنی زندگی دا آغاز سائیکل اتے کپڑے دے تھان رکھ کے یا پھیری لا کے کیتا۔ اصل گل محنت‘ ذہانت تے سرمایہ دی دستیابی اے۔ ساڈا کم انٹر پرنیورز (Enterpreneurs) دی تلاش اے۔ اوہ لوک جہناں دے کول آئیڈیاز نیں لیکن سرمایہ نہیں۔ اوہناں نوں سرمایہ مل جاوے تے اوہ موقعے آپ لبھ لین گے۔
س: کیہ تسیں ضرورت منداں نوں قرض حسنہ دے استعمال دا طریقہ کار وی دسدے او؟ تے اوس قرض دی کل حد کنی اے؟
ج:اخوت نہ صرف لوکاں نوں کاروبار شروع کرن لئی بلاسود سرمایہ فراہم کردا اے بلکہ اوہناں دی سماجی‘ معاشرتی تے معاشی تربیت وی کردا اے۔ جے قرض خواہ نویں کاروبار دا آغاز کرنا چاہندا ہووے تے اوہنوں ادارہ ولوں جگہ دا انتخاب‘ کاروبار دی نوعیت تے متعلقہ کاروبار دے بارے ضروری معلومات وی فراہم کیتی جاندیاں نیں۔ ادارہ اخوت قرض خواہ نوں کاروبار شروع کرن یا پہلاں توں موجود کاروبار نوں وسعت دین لئی پہلی واری 15ہزار روپے قرض حسنہ فراہم کردا اے۔ دوجا قرضہ 20ہزار‘ تیجا قرضہ 25 ہزار تے چوتھا قرضہ 50 ہزار تک ہو سکدا اے۔ کوئی وی شخص ایس قدر ترقی کردا اے‘ اسیں اوہدے نال نال رہنے آں۔ اخوت ولوں دتے جان والے بلاسود قرضیاں دی رقم دی حتمی حد بعض صورتاں وچ 50ہزار تک اے۔
س:قرض لئی درخواست دین دا طریقہ کار‘ رقم دی ادائیگی تے واپسی دے مرحلے کیہ نیں‘ ضامن لئی کیہ اہلیت درکار ہوندی اے؟
ج‘کسی ضرورت مند تے مستحق شخص نوں جدوں قرض حسن دی لوڑ ہوندی اے تے اوہ اپنے علاقے وچ قائم اخوت دی برانچ نال رجوع کردا اے۔ جتھے اوہنوں معلومات تے اک سادہ درخواست فارم مہیا کیتا جاندا اے۔ ایس فارم نوں پر کرن مگروں اوہ برانچ وچ جمع کروا دیندا اے۔ درخواست وصول ہون مگروں ادارہ دا کارکن ایس ضرورت مند شخص دے گھر یا کاروبار دی جگہ دا معائنہ کردا اے تے قرض دے حصول دے مقصد تے کاروبار دے متعلق ضروری معلومات حاصل کردا اے۔ ایس موقعے تے اک ضامن وی دینا پیندا اے۔ کیس تیار ہون مگروں قرض خواہ تے اوہدے ضامن نوں ادارے نال جڑی مسجد وچ اک سادہ جئی تقریب وچ مدعوکیتاجاندا اے تے اوتھے اوہنوں مطلوبہ رقم دا چیک فراہم کیتا جاندا اے۔ قرض حاصل کرن مگروں قرض خواہ حاصل کیتی گئی رقم نوں آسان قسطاں دی صورت وچ دس مہینیاں توں لے کے پندرہ مہینیاں دے دوران واپس کردا اے۔ جے اوہنے قرض نوں درست مقصد لئی استعمال کیتا تے قسطاںویلے تے واپس کیتیاں تے اوہ دوجے قرضے دا مستحق ٹھہردا اے۔ ایہہ قرضہ پہلے قرضہ توں ودھ ہوندا اے۔ دوجے مگروں تیجا فیر چوتھا قرضہ وی مل سکدا اے۔ البتہ کاروبار وچ ترقی تے قسطاں دی ویلے تے واپسی لازمی شرطاں نیں۔
س:اخوت دے ڈونر کون نیں۔ایہہ وی دسو کہ بیرون ممالک توں امداد لین دے حوالے نال تہاڈی پالیسی کیہ اے؟
ج:اخوت دے عطیات دا انحصار معاشرے اتے اے۔ تسیں جاندے او کہ پاکستان دے لوک بنیادی طور تے بہت فیاض نیں تے اللہ دی راہ وچ جی بھر کے دیندے نیں۔ سینکڑاں ایسے ادارے نیں جہڑے صرف تے صرف مخیر حضرات دے تعاون نال چل رہے نیں۔ میں ایثار دی ایہہ کہانیاں سناواں تے تسیں دنگ رہ جائو گے۔ ساڈے ڈونراں دا آکھنا اے کہ اوہناں دا ذکر کر کے اوہناں دے جذبیاں نوں رسوا نہ کیتا جاوے۔ اوہ اپنے رزق نوں امانت سمجھ کے لوکاں وچ ونڈدے رہندے نیں۔ نہ تے اوہناں نوں ستائش دی تمنا اے‘ نہ صلے دی پرواہ۔ بس اک ای دھن اے کہ اللہ راضی ہووے۔ بہت سارے نام نیں۔ چھوٹے وڈے‘ مشہور‘ غیر معروف‘ امیر‘ متوسط تے عام لوک‘ ہن تے غریب وی ساڈے ڈونر بن رہے نیں۔ جہڑا شخص سُکی روٹی کھان توں پہلاں اک روپیہ اخوت دے چندہ بکس وچ پاندا اے کیہ اوہ ڈونر نہیں۔ اسیں نام نہیں لیندے۔ نام لواں گے تے ایہہ سلسلہ لما ہوندا چلا جاوے گا۔ بیرون ملک توں وی جے کوئی عطیات دینا چاہوے تے ایہو پالیسی اے۔ پہلاں ساڈے ڈونر صرف مقامی سن ہن تے پاکستان توں باہر وسن والے تے بعض بیرونی ادارے وی تعاون کرنا چاہندے نیں۔ اسیں فیصلہ کیتا اے کہ اسیں ایس تعاون توں انکار نہیں کراں گے بشرطیکہ ایہہ تعاون ساڈے بنیادی اصولاں توں متصادم نہ ہووے۔
س:اخوت دی منزل کیہ اے؟
ج: اسیں اک ایسے معاشرے دی تشکیل چاہنے آں جتھے ہر شخص نوں ترقی دے موقعے ملن۔ ہر شخص نوں سماجی تے معاشی انصاف حاصل ہووے۔ ہر شخص نوں زندگی دی بنیادی سہولتاںمل سکن۔ کوئی شخص محض ایس لئی غربت دا شکار نہ ہووے کہ ا وہنوں اپنے پیراں اتے کھڑا ہون لئی معمولی سرمایہ میسر نہیں سی۔ اسیں ایثار‘ اخلاص تے قربانی دے نال نال باہمی تعاون تے اشتراک دا اک ایسا ماحول بنانا چاہنے آں جہدے وچ ہر شخص صرف اپنے لئی نہیںبلکہ اوراں لئی وی سوچدا ہووے۔ ہر شخص نوں عزت تے وقار دے نال جین دا حق ملے۔ بیمار نوں دوائی ملے‘ ایسا سورج لبھ رہے آں جہدی کرناں ہر گھر دے آنگن تک پہنچن۔
س:کیہ تسیں سمجھدے او کہ تسیں غربت نوں ختم کر سکدے او؟
ج:غربت‘ افلاس‘ محرومی‘ اسیں شاید ایہنوں ختم تے نہ کر سکیے لیکن ایہناں دی شدت نوں گھٹ کر سکنے آں۔ ایہہ ساڈایقین وی اے تے ایمان وی۔ جدوں اخوت نے پہلا قرضہ دتا تے سانوں پتہ نہیں سی کہ ایس قرضے دا نتیجہ کیہ نکلے گا لیکن اسیں ویکھیا کہ ایس قرضے پاروں اک پورا گھرانہ اپنے پیراں اتے کھڑا ہو گیا۔ زندگی دی بنیادی سہولتاں اوہناں دی پہنچ وچ سن۔ ساڈا ایہہ مائیکرو فنانس پروگرام جہڑا دنیا وچ قرض حسنہ دا سب توں وڈا پروگرام اے ایہدا آغاز 2001 وچ ہویا۔ ہن تک 162 ارب روپے دے بلاسود قرضیاں دی تقسیم ہو چکی اے۔ ہن تک ملک بھر وچ 52لکھ توں ودھ قرضے دتے جا چکے نیں۔ ایہناں قرضیاں توں مستفید افراد دی تعداد ڈھائی کروڑ (ہر گھر وچ پنج بندے) اے۔ الحمداللہ قرضیاں دی شرح ریکوری 99فیصد اے۔ اج لکھاں خاندان اخوت نال جڑے نیں۔ اوہناں دی زندگی وچ بہت وڈی تبدیلیاں آ چکیاں نیں۔ اسیں غربت نوں ختم نہ وی کر سکے تے ایہہ 52 لکھ لوک اک دن غربت نوں ضرور ختم کرن گے۔ انھیریاں وچ روشن کیتی گئی اک شمع وی کافی اے۔ اخوت نے تے ہزاراں دیوے بالے نیں۔ ایہہ دیوے امید دا پیغام نیں۔ پوری دنیا نوں بدلن دا دعویٰ نہیں کیتا جا سکدا لیکن کجھ لوکاں نوں بدلن دا دعویٰ ضرور کیتا جا سکدا اے تے فیر ایہو کجھ لوک تبدیلی دے کاررواں دا ہر اول دستہ بندے نیں۔ سماجی ترقی ناممکن توں ممکن دا سفر اے۔ چراغ نال چراغ سڑدا اے۔ میں سمجھنا واں کہ ایس سفر دا آغاز ای ایہدی کامیابی اے۔
س:اخوت دا اک اصول رضاکاریت وی اے۔ کیہ ایس عہد وچ رضاکار لبھنا اوکھا نہیں؟
ج:انسانیت دا درد ہر شخص دے دل وچ اے۔ خدمت دا جذبہ گھٹ یا بوہتا ہو سکدا اے لیکن ایسا نہیں کہ کوئی انسان ایس توں مکمل طور تے بے نیاز ہووے۔ جے کوئی شخص رستے وچ پیا ہویا پتھر یا کوئی کنڈا وی چک دیوے تے اوہ رضاکار اے۔ پاکستانی قوم نے رضاکاریت دی انتہائی بلند مثالاں پیش کیتیاں نیں۔ اخوت دے سینکڑاں ڈونرز اخوت دے رضاکار نیں۔ یونیورسٹی آف سنٹرل پنجاب دے پڑھاکو تے استاد ساڈے نال رل کے بلامعاوضہ خدمات سرانجام دیندے نیں۔ بہت سارے تے تعلیمی اداریاں وچ وی ایسے لوک نیں جہڑے بطور رضاکار اخوت نال جڑے نیں۔
س:اخوت دے تعلیمی پراجیکٹس دے متعلق کجھ دسو؟
ج:ادارہ اخوت اک ایسے معاشرے دی تکمیل دی کوشش وچ مصروف اے جتھے ہر شخص نوں بلاتفریق رنگ‘ نسل‘ مذہب ترقی دے موقعے ملن۔ اسیں ایثار‘ اخلاص تے قربانی دے نال نال باہمی تعاون تے اشتراک دا اک ایسا ماحول بنانا چاہنے آں جہدے وچ ہر شخص صرف اپنے لئی نہیں بلکہ ہوراں لئی وی سوچدا ہووے۔ اخوت دے چار کالج جہناں وچ اخوت کالج یونیورسٹی قصور‘ اخوت کالج فیصل آباد‘ اخوت کالج برائے خواتین‘ چکوال‘ اخوت این جے وی سکول‘ کراچی ایسے فلسفہ اتے قائم ہوئے جتھے صوبہ سندھ‘ بلوچستان‘ خیبر پختوانخوا‘ گلگت بلتستان‘ آزادکشمیر تے پنجاب دے بچے پڑھدے نیں۔
چار مختلف مذہباں نال تعلق رکھن والے اک ہزار توں ودھ بچے تے بچیاں انٹرمیڈیٹ سال اول‘ سال دوم‘ بی اے تے بی ایس پروگرامز وچ پڑھ رہے نیں۔ 48اضلاع نال تعلق رکھن والے ایہہ بچے بارہ زباناں بولدے نیں۔ ہن تک 650 توں ودھ طالبعلم اخوت کالج یونیورسٹی توں فارغ التحصیل ہو چکے نیں۔
س:ایس توں علاوہ وی کجھ منصوبے؟
ج:اخوت کلاتھ بینک‘ اخوت دا ای اک ذیلی ادارہ اے تے مواخات دے نظریہ اتے قائم کیتا گیا اے۔ اخوت دے کول ملک دا سب توں وڈا کلاتھ بینک نیٹ ورک موجود اے جتھے لوکاں کولوں عطیات دی شکل وچ اوہناں دے قابل استعمال کپڑے لے کے اوہناں نوں دھلوان‘ ڈرائی کلین کروان مگروں پیک کیتا جاندا اے۔ مگروں اوہناں نوں معاشرے دے پسماندہ افراد وچ نہایت عزت تے تکریم دے نال تقسیم کردتا جاند اے۔