پنجابی شاعر دے مسئلے
اعجاز
اجوکے پنجابی ساہت دے تنقیدی پِڑ ول اِک سرسری جھات ماریے تاں کجھ اِک پنجابی پارکھاں توں وکھ جہناں دی گنتی اِک ہتھ دیاں انگلاں تے وی پوری نہیں آوندی باقی سبھ نقاد، شاعری نوں گِنے مِتھے، گھڑے گھڑائے، چالو اتے پرانے سچیاں وِچ اِی ڈھال کے ویکھدے نیں۔ یاد رہوئے پئی ایس قلم قبیلے وِچ کجھ اوہ لوک وِی شامل ہن جہڑے نویں لکھن والیاں دی حوصلا افزائی یاں ہلاشیری نوں اِک کبیرا گناہ سمجھدے نیں۔ اوہ اپنی فضول جہی نکتا چینی دے قیاسی گھوڑیاں دے سماں ہیٹھ نویں لکھن والیاں دیاں لکھتاں نوں اِنج لتاڑدے ہن کہ اوہناں دے ایس رویے پاروں کئی نویں لکھن والے پنجابی لکھاری یاں شاعرپارکھ دی ہر شے چوں مکھیاں کڈھن دی عادت پاروں ڈِس ہارٹ ہوکے اِک نا اِک دن لِکھنا پڑھنا اِی چھڈ دیندے نیں۔ ساڈے ایتھے اِک ہور بیماری وِی اے پئی اسیں کسے لکھاری نوں اوہدے قد بت، رنگ نسل، معاشی حیثیت اتے ادبی جتھا بندیاں دے گٹھ جوڑ دی مناسبت نال جاندے آں نہ کہ اوہدے بھرویں کم کرکے۔ ساڈے ایتھے کسے وی لکھاری نوں اوس دی ادبی جتھا بندیاں نال اٹھک بیٹھک اتے آپسی ملی بھگت پاروں اِی جانیا پچھانیا جاندااے۔
اج سانوں جے بہتی پنجابی شاعری پڑھیجی یاں سنیجی ہوئی جاپدی اے تاں اوس دے کئی بنیادی کارن ہن جہناں وِچوں سبھ توں وڈی وجھا سٹیجی اتے کتابی شاعری دی ونڈ دی اے۔ اج ساڈے کِنے پنجابی شاعر اجہے ہن جہناں دے سِر تے کئی پبلشنگ ادارے، ادبی تنظیماں، رسالے یاں اخبار تے چھپدے نیں، پر جدوں اوہناں دی کوئی اپنی تخلیقی رچنا چھپ کے ساہویں آندی اے تے اوہ سبھ مونہ لکاندے پھردے نیں۔ساڈی جاچے سٹیجی شاعری دو منٹاں دی واہ واہ اکٹھی کرن لئی،کسے وی ماٹھے جہے شاعر نوں انبراں تیک تاں اپڑا سکدی اے۔
اوس دی بے مقصد اتے فضول قسم دی بے معنی تے لایعنی جہی قافیا پیمائی توں اوس نوں پل دی پل کسے محفل دا صدر تے بنوا سکدی اے۔پر پنجابی شاعری دے قد بت تے اوس دی ترقی وِچ کوئی کردار ادا نہیں کرسکدی۔ اج پنجاب وچ کِنے شاعر اجہے ہن جہناں نوں پنجابی یاں اردو وِچ غزل نہ لِکھن پاروں شاعر اِی نہیں منیا جاندا۔ نِری قافیا پیمائی دے انھے ہڑ وِچ پنجابی دے رجحان ساز شاعر وِی پنجابی شاعری دے سچل قاری ارنبھن وِچ بری طرحاں ناکام رہے نیں۔ایس حوالیوں اپنی اِک لکھت وِچ امرجیت چندن ہوراں بڑی پتے دی گل کیتی اے:
پنجابی ترقی پسند ساہت، لوکاں بارے لکھیا ساہت ہے، لوکاں واسطے نہیں مشاعریاں تے سیاسی جلسیاں وِچ پڑھی جاندی لوکاں واسطے لکھی کوتا دا ادبی مل کوئی نہیں تے ادبی مل والی کوتا دا لوکائی لئی کوئی مطلب نہیں۔
ادبی مل والی شاعری نوں لوکائی نال جوڑن دی راہ وِچ کئی تکنیکی، اسلوبی اتے ہیئتی اڑچناں ہن۔ پنجابی شاعری تے بولی دا اِک اپنا وکھرا مزاج اے، تے ایس نوں اسیں کسے وی اوبھڑ بولی یاں ساہت دے سچیاں وِچ ڈھال کے نہیں ویکھ سکدے۔ شاید ایس پاروں جدوں کوئی پنجابی شاعرادبی مل والی شاعری نوں لوکائی نال جوڑن دی کوشش کردااے تے اوس نوں پنجابی شاعری دے روایتی چوکھٹیاں دا سہارا لینا پیندااے تے ایس دوران اوس نوں اوہ ڈکشن وی ورتوں وِچ لیانی پیندی اے جہڑی اجوکے سمے تائیں اپڑدیاں اپڑدیاں کلیشے بن گئی ہوندی اے۔ اِنج شاعر دی اپنی آواز کدھرے دب کے رہ جاندی اے تے اوس دی بہتی شاعری ریتل جگالی تے وِکھالا سہی ہوندی اے۔ تے ایس دوران جے کوئی پنجابی شاعر ایہناں سبھناں گلاں توں ہٹ کے اپنی توانا آواز، معیاری تخلیق یاں فیر نظریاتی سوچ پاروں اپنا نام پیدا کرن وِچ سپھل ہو وِی جاندااے تے ایہ اوس دی اپنی خش قسمتی ہے۔ باقی جے اوہ کسے پنجابی نقاد توں چنگے دی امید رکھدااے تے ایہ اوس دی بھل اے۔ کیوں جے اجوکا پنجابی پارکھ کدے وی اوس نوں اوہدے اصل کپڑیاں وِچ ویکھن دی بجائے، جدوں وی کوئی چھال مار ے گا، اوہ جھبدے اِی اوہنوں کسے ہور زبان دے کسے وڈے شاعر نال میل کے اوس دی وڈیائی بیان کردیاں ہویاں،ا وس دی اپنی شخصیت اتے فن دا ستیاناس ماردوے گا۔
پنجابی شاعری وِچ ساڈے پاسے آزاد نظم دا ایڈا رواج نہیں نیں۔۔ جِنا چڑھدے ونے۔ اردو یاں ہندی زبان و ادب وِچ ہوررہے تجربیاں ولوں وی اسیں اجے تک بے خبر آں۔ ساڈے پاسے زیادا تر پنجابی غزل دی چوکھی گج وج اے۔ایس لئی کئی حساس دماغ تے دل رکھن والے ساڈے شاعر ایس فضول پنے دا شکار ہوکے اپنیاں ساریاں تخلیقی توانائیاں نوں ضائع کربہندے نیں۔ تے ایہناں وِچوں کئی اجہے ہن جہڑے ایس دے نال نال وکھ وکھ ادبی، لسانی تے فضول جھیڑیاں نوں جنم دیندے نیں۔ ایہ اوہ اِی لوک ہن جہڑے پنجابی دی املا، مختلف لہجیاں دی بِنااتے پنجاب دی سیاسی ونڈ اتے اجہے ہور انیک مسئلیاں وِچ سرکھپاندے، اپنا قیمتی ویلا اتے سرمایا خرچدے نہیں تھکدے۔ ہن تے پنجاب بھر وِچ اڈ و اڈ پنجابی تنظیماں دے آگوواں نے ہر سال پنجابی شاعراں دیاں مفتو مفت نویاں کتاباں اکٹھیاں کرن لئی ورھے وار انعامی مقابلے کروان دی کھیڈ وِی رچائی ہوئی اے۔ ایہناں لوکاں وِچ کئی جتھا بند لوک اپنی اپنی پارٹی دے حامی شاعراں نوں وڈیاون تے ستکارن دا بھرواں وِکھالا کردے نیں۔ اِنج مناسب تے معیاری تخلیق دی تھاویں گھٹیا اتے کوجھیاں لکھتاں نوں سنمائے جاون پاروں جینوین لکھاریاں دی کِرت نوں پچھے سٹ دِتا جاندااے۔ ایہناں ادبی جتھا بندیاں تے ساہتک ٹولیاں ہتھوں جِنا پنجابی ساہت دا نقصان ہویا اے شاید اونا کسے وِی ہور علاقائی بولی دے سلیکھ دا نہیں ہویا۔ شاید ایسے پاروں ایہدے ڈھڈ وِچ پہلے پہل شاہ مکھی تے گرمکھی رسم لخط دا خنجر گھونپیا گیا۔ فیر بعدوں گرمکھی نوں غیر مذہبی لِپی آکھ کے نہ صرف بھنڈیا گیا سگوں خاہ مخاہ اوس دی اِینی نندیا کیتی گئی کہ اوس نوں پڑھنا لکھنا وِی کبیرا گناہ دے مترادف سمجھیا گیا۔ اِنج نہ صرف دوہاں پاسے دی پنجابی بولی وِچ لفظالی دا پاڑ پیا، بلکہ دوہاں پاسے لکھیا جاون والا ساہت اک دوجے لئی اجنبیت تے اوپرے پن دا شکار ہوکے رہ گیا۔ اتے پنجابی لفظالی دے بھرے بھنڈار دی تھاں سنسکرتائی اتے فارسیائی پنجابی نے لے لئی۔ اِنج نہ پنجابی بولی دے نرول اتے دیسی مہاندرے نوں ڈھا لگی بلکہ دوہاں پاسے دے پنجابی اِک دوجے دی گل سمجھن بجھن توں عاری ہوکے بِہ گئے۔٭
