جدید ترین،تیز ترین جے10 سی

دی پاکستان ائیر فورس وچ شمولیت
چینی ساختہ طیاریاں دی فضائی بیڑے وچ شمولیت نال وطن عزیز دی دفاعی صلاحیت مضبوط ہوئی اے

حفیظ ظفر

پاکستان دی مسلح افواج نے وطن عزیز دے دفاع لئی جہڑے اقدامات کیتے اوہدی مثال دنیا وچ نہیں ملدی۔ پاکستان کلا اسلامی ایٹمی ملک اے تے اللہ دا بے پناہ شکر اے اوہ دشمن دے کسے وی حملے دا مقابلہ کرن دی بے پناہ صلاحیت رکھدا اے۔گیارہ مارچ نوں جدید لڑاکا طیارے جے ٹین سی دی پاک فضائیہ وچ شمولیت یقینی طور تے اک خوشی دی گل اے۔ ایسے لئی پوری قوم نوں مبارکباد اے کہ کسے نے پاکستان نوں میلی اکھ نال ویکھیا تے بڑا نقصان اٹھانا پووے گا۔ ائیر فورس وچ ایہناں جدید طیاریاں دی شمولیت نال پاکستان دی دفاعی صلاحیت مضبوط ہووے گی۔ ٹیکنالوجی‘ جدید ہتھیاراں تے دوجے دفاعی شعبیاں وچ چین دی پاکستان لئی معاونت قابل تعریف اے تے بالاکوٹ حملیاں مگروں پوری دنیا نے ویکھیا کہ پاکستان اپنا دفاع بخوبی کر سکدا اے۔چیف آف ائیر سٹاف ائیر مارشل ظہیر احمد سدھودا ایس موقع تے آکھنا سی کہ ایہناں طیاریاں دی فضائی بیڑے وچ شمولیت نال پاکستان خطے وچ اسلحے دی دوڑ شروع نہیں کرنا چاہندا بلکہ اپنی حفاظت نوں یقینی بنانا چاہندا اے جد کہ پاکستان فضائیہ دے ترجمان دا آکھنا اے کہ ایہناں طیاریاں نوں چین دے نال جون 2021وچ ہون والے معاہدے دے تحت خریدیا گیا اے۔ایہہ حقیقت اے کہ پاکستان نے اپنی دفاعی صلاحیت نوں مضبوط کرن وچ اک لما سفر طے کیتا اے۔ جاننے آں ایہدا پس منظر۔
پس منظر: 1980دے شروع دا دور سی۔ وطن عزیز اندرونی تے بیرونی طور تے بہت سارے چیلنجاں دا سامنا کر رہیا سی۔ اندرونی سیاسی حالات تے بیرونی جنگی خطریاں دے بدل منڈلا رہے سن۔ جہڑے ہمسائے وچ ای برسے لیکن اثرات ایتھوں تک وی سن۔ اثرات توں بچن لئی ہر ممکن کوشش کیتی جا رہی سی۔ ایس کوشش دے نتیجے وچ بہت ساری طاقتاں ناراض سن۔ پاکستان نوں اپنی سلامتی تے حفاظت دا سامان وی تیار رکھنا سی جہدے لئی مالی تے تکنیکی امداد تے معاونت دی بہت لوڑ سی۔ اک لمے بارڈر شیئر کرن والا دشمن ہر لحاظ نال طاقتور ہون دی کوشش وچ سی۔
زمینی راستہ ہووے‘ سمندر دی موجاں ہون یا فیر نیلگوں آسمان ہووے‘ اوہ پاکستان اتے ہر لحاظ نال سبقت حاصل کرن دی کوشش وچ سی۔ پاکستان اک پاسے تے اپنی سلامتی تے بقا لئی دوجیاں دی جنگ لڑ رہیا سی تے دوجے پاسے ازلی دشمن بھارت نوں ہر میدان وچ دھول چٹان دی کوشش وچ سی۔ ایس دوران بھارت ایٹمی طاقت بنن دی راہ اتے گامزن سی۔ ایہدا تدارک ایس دیس دے ہر باسی نوں سی۔ قصہ مختصر پاکستان جہڑا ایس توں پہلے ای ایس منصوبے اتے کم کر رہیا سی۔ پوری قوم نے ٹھان لئی کہ پاکستان دے وجود نوں طاقت دے نال قائم رکھن لئی ایٹمی پاور بننا ضروری اے۔ ایس توں پہلے ایتھوں تک آکھیا گیا کہ گھاس کھا لواں گے لیکن ایٹمی پاور ہر حال وچ بننا اے۔ ایہدے مگروں مقتدر حلقیاں نے ایہہ فیصلہ کیتا کہ جدید ٹیکنالوجی ای ملکی ترقی دی ضامن اے۔ ایس توں پہلاں پاکستان نوں 1965 تے 1971 دی جنگ دا تجربہ سی۔ نیو کلیئر پروگرام دی خبراں عالمی میڈیا وچ زیر گردش ہون دی وجہ نال پاکستان اتے مغربی ملکاں دا دبائو وی ودھ رہیا سی۔ ایہناں سارے حالات دا مقابلہ کرن لئی سب توں پہلاں ایس وطن دے محافظاں نوں ہر لحاظ نال مضبوط کرن دا پلان بنیا۔ پلان دے مطابق تن مسلح فوجی یونٹ‘ بری‘ بحری تے ہوائی فوج وچ ہر لحاظ نال جدت لیانی اے۔
دوجے فوجی یونٹ وانگوں پاکستان ائیر فورس نے وی پلان کیتا کہ اوہ اپنے سسٹم نوں ہر لحاظ نال موڈرنائیز کرے گا۔ پی اے ایف نے پلان کیتا کہ اوہ اپنے جنگی طیاریاں وچ تبدیلی کرے گا۔ فائٹر جیٹس وچ جدید ٹیکنالوجی نوں انسٹال کرے گا۔نیو میزائل‘ ریڈار‘ رفتار تے دوجے فیچرز اتے کم ہووے گا۔ پاکستان ایس توں پہلاں F6, FT5, A5, F7P, F7PG, K8 جہاز استعمال کر رہیا سی جہڑے چینی ساختہ سن۔ پاکستان دے کول امریکن ایف سولہ تے فرنچ معراج جہاز وی سن۔ پاکستان‘ امریکہ تے چین دے درمیان اک کنٹریکٹ ہویا کہ اک لائٹ ویب کمبیٹ ائیرکرافٹ بنایا جاوے گا جہدے ڈیزائن‘ کوڈیولیپ تے کوپروڈیوس کیتا جاوے گا۔ ایہدا بنیادی مقصد پاکستان وچ نویں انڈسٹری دی بنیاد رکھنا‘ سستا جہاز بنانا تے پاک فضائیہ دی آپریشنل ضروریات نوں پورا کرنا سی۔ پاکستان ائیر فورس نے ایہہ پلان کر لیتا سی کہ اوہ اپنے ایف سکس جہاز نوں ریٹائر کر دیوے گا کیوں جے اوہ بہت ای پرانا جہاز سی تے ٹیکنالوجی وی بہت پرانی سی۔
ہن اہم گل ایہہ سی کہ نواں جہاز کہڑا ہووے گا۔ پی اے ایف نے پلان کیتاکہ ایف سیون دے ائیر فریم نوں امپروو کرنا اے۔ ایہدے لئی 1987 وچ گرومن ائیروسپیس کمپنی نوں اک کنٹریکٹ دتا گیا جہنے رپورٹ تیار کرنا سی کہ جہاز دے ائیر فریم نوں کیویں بہتر کیتا جا سکدا اے لیکن اک اہم پہلو ایہہ سی کہ جہاز دے ائیر فریم تے ٹیکنالوجی نوں تبدیل کیتا جاوے تے اوہ ایف سولہ توں وی مہنگا پووے گا۔ اوس ویلے ایف سولہ دی بیسک پرائس تیرہ ملین ڈالر توں گھٹ سی۔پرفارمنس وی ایف سولہ توں گھٹ سی۔ سروس لائف وی گھٹ سی۔ ایہدے مگروں ایہہ منصوبہ ٹھپ ہو گیا۔ چین وچ ہون والے جون 1989 دے واقعہ مگروں امریکہ تے چین دے حالات خراب ہو گئے۔ا مریکہ نے پابندیاں لا دتیاں۔ا یہناں حالات مگروں رپورٹ مرتب کرن والی کمپنی وی امریکی دبائو وچ آ گئی۔سوویت یونین ٹٹ چکیا سی۔ امریکہ نوں پاکستان دی خاص لوڑ نہیں رہی سی۔ امریکہ نے نیوکلیئر پروگرام بند نہ کرن دا بہانہ بنا کے پاکستان اتے وی پابندیاں لا دتیاں۔ امریکہ نے پاکستان نوں اوس ویلے دتے گئے ایف سولہ جہاز دے سپیئر پارٹس دین توں وی انکار کردتا تے انج رہی سہی آس وی دم توڑ گئی۔
1992دا سنہری دور: جدوں سارے بوہے بند ہوئے تے امید دا اک بوہا کھلیا سی۔ چینی کمپنی نے اپنے ملکی حالات بہتر ہون مگروں پاکستان نوں اک واری فیر آفر کیتی کہ دوبارہ ایس پراجیکٹ اتے کم شروع کریے لیکن نال ای اک شرط رکھ دتی کہ پاکستان تے چین دونویں برابر دے شراکت دار تے انویسٹر ہون گے۔ نفع نقصان برابر ہووے گا تے انج جی ایف 17تھنڈر ول اک نواں سفر شروع ہو گیا۔ پی اے ایف نے اپنا اے ایس آر (ائیر سٹاف ریکوائرمنٹڈ اکیومنٹ) دتاجہدے مطابق جہاز بنانا اے۔ 1995وچ ایم اویو سائن ہویا‘ ائیر وائس مارشل سعید انور چیف پراجیکٹ ڈائریکٹر بنے۔ 1996وچ اے ایس آر فائنل ہو گیا۔ایہہ معاہدہ ہن حکومتی سطح اتے وی ہو گیا سی۔پرودکشن فیلسٹی پی ایسی کامرہ وچ سیٹ ہو گئی۔ دوجے پاسے بھارت نے فرانس توں معراج دو ہزار خریدے تے ایس یو 30دا معاہدہ کر لیتا۔ بھارت تقریباً 300جہاز بنان جا رہیا سی۔
کارگل وار: 1999وچ کارگل وار دی وجہ نال امریکہ تے یورپ نے ہور پابندیاں لا دتیاں۔پلان دے مطابق پاکستان نے نیویا یویانکس امریکہ تے یورپ کولوں لینی سی جو ممکن نہ ہو سکیا۔ چین نے پاکستان نوں اپنے جہاز جے ٹین دی ٹیکنالوجی آفر کیتی جہڑی پاکستان نے معیار دے مطابق نہ ہون دی وجہ نال قبول نہیں کیتی۔
ٹرننگ پوائنٹ 2000: سن 2000 وچ مصحف علی میر پی اے ایف دے چیف بنے۔ اوہناں نے رسک لیتا تے چین نوں آکھیا کہ تسیں ائیر فریم اتے کم جاری رکھو‘ ٹیسٹنگ دے عمل نوں پورا کرو۔ پاکستان ایویانکس خریدن وچ کامیاب ہو جاوے گا یا کوئی نہ کوئی حل نکل آوے گا۔ ایس سٹیج تے ایس پراجیکٹ دا ناں سپرسیون سی لیکن چین نے ایہنوں ایفسی 1دا ناں دتا ہویا سی۔
فائٹر چائینہ ون: 25 اگست 2003نوں پی اے ایف دے سربراہ کلیم سعادت مصحف علی میر دی شہادت مگروں نویں چیف بنے تے پہلی فلائٹ ویکھن گئے۔ ایہدے مگروں پاکستان نے ایہدا ناں سپر سیون توں جے ایف 17تھنڈر رکھ دتا۔ 17ایس لئی رکھیا کیوں جے عظیم فضائیہ ایہہ سمجھدی سی کہ اک دن ایہہ ایف سولہ توں اگے جاوے گا۔ہن منزل کول سی۔ جہڑی منزل اتے پہنچن لئی تقریباً 20ورھے لگے‘ بہت ساری مشکلاں مگروں منزل کول آن لگی۔ 2003مگروں دوجے جہاز پی ٹی۔ تھری نے 9اپریل 2004نوں فلائٹ لیتی۔ پی ٹی ٹو جہاز گرائونڈ ٹیسٹنگ لئی سی۔ 2006دے اخیر تک پاکستان دے کول چار فلائینگ تے ٹوٹائپس سن۔ کل چھ جہاز ہو گئے سن۔ پی ٹی ون تے پی ٹی تھری صرف فلائینگ لئی سی۔ اوہناں وچ ایوی انکس نہیں سی۔ پی ٹی فور تے پی ٹی سکس وچ چائنیز ایوی انکس لگی ہوئی سی۔ ایہہ اوہ ویلا سی جدوں پاک فضائیہ اپنے میراج طیاریاں‘ ایف سیون پی جی تے ایف سیون وچ گرفوریڈار استعمال کر رہیا سی۔ ایس ریڈار دی پرفارمنس نال پاک فضائیہ کافی مطمئن سی۔ پاکستان ائیر فورس ایس ریڈار نوں جے ایف 17تھنڈر دے اندر استعمال کرنا چاہندی سی۔
ایس جی۔ تین میزائل: پاک فضائیہ نے جے ایف 17تھنڈر لئی جہڑے Beyond Visual Range Missile دا انتخاب کیتا سی اوہ ایس جی ٹین میزائل سی۔ ایس میزائل دا گرفوریڈار نال مطابقت ہونا بہت ضروری سی تے ایہہ میزائل ائیر فورس دی اہم آپریشنل لوڑ سی۔ ہن اک ایسے ریڈار دی لوڑ سی جہڑا بی وی آر میزائل نال مطابقت رکھدا ہووے۔ پاک فضائیہ نے اٹھ جہازاں دا آرڈر دتا۔ ایہہ بنیادی طور تے سال پیج پروڈکشن دے جہاز سن۔ ایس آرڈر دا ابتدائی مقصد پراپر پروڈکشن لائن نوں سٹارٹ کرنا سی۔ ایہناں طیاریاں وچ چائنیز ایویانکس استعمال ہو رہی سی۔ پاکستان تے چین دے درمیان اک دے بعد اک مسئلہ پیدا ہویا۔ چائینہ سیل پرپز دی وجہ نال جہاز نوں گھٹ بجٹ رکھنا تے اینالوگ دا کپٹ انسٹال کرنا چاہندا سی۔ پاکستان ائیرفورس گلاس کاکپت تے اک پاور فل مشن کمپیوٹر انسٹال کرنا چاہندا سی جہڑا چین دے جے 10سی ایکسپورٹ ورژن جہاز وچ مشن کمپیوٹر لگیا اے‘ ایہہ مطالبہ مگروں من لیتا گیا۔
روسی صدر دا دورہ بھارت: روسی صدر پیوٹن نے 2007 وچ بھارت دا دورہ کیتا جتھے بھارت نے روسی صدر نوں دوٹوک آکھیا کہ اوہ چائینہ آرڈی 93۔انجن چین نوں نہ دیوے۔ ایہہ انجن جے ایف یونٹین تھنڈر وچ استعمال ہوندے سن۔ روسی صدر نے آکھیا کہ چین ساڈا بہت وڈا خریدار اے اسیں انج نہیں کر سکدے۔ جہدے توں بھارت نوں عالمی سطح اتے سبکی دا سامنا کرنا پیا۔
تریخی دن‘ 2مارچ 2007 نوں پہلی واری جے ایف 17تھنڈر نے پاکستان دی ائیر سپیس وچ اڑان بھری۔ فیر کجھ ہفتیاں مگروں 23مارچ 2007 نوں پاکستان دے جھنڈے نال پینٹ ہوئے طیارے نے عوام دے سامنے پرفارم کیتا۔ 2008 دا سال تے بلاک ٹو 2008 پاک فضائیہ دی تریخ دا اوہ تریخی سال اے جدوں پہلی واری مناسب پروڈکشن شروع کر دتی گئی۔
ایف 17تھنڈر دا رول:جے ایف 17تھنڈر اتے جہڑا ریڈار لگیا سی اوہ سو کلومیٹر توں ودھ دور مار کر سکدا سی۔ 2009 وچ جے ایف 17تھنڈر بلاک ٹو اتے کم شروع کردتا گیا سی۔ بلاک ٹو وچ ائیر ٹو ائیر روفیولنگ‘ الیکٹرانک وار فیر‘ جدید ایوی انکس‘ لوڈ کیری کیپیسٹی تے ڈیٹالنک صلاحیت جدید میزائل ریڈار‘ جدید ڈیٹیکشن صلاحیت نوں انسٹال کرنا تے کارکردگی بہتر کرنا مقصد سی۔ جے ایف 17بلاک ٹو دے ائیر فریم نوں امپروو وی کیتا گیا۔ 2015 وچ بلاک ٹو نے پہلی واری فضا وچ اڑان بھری۔
جے ٹین سی بمقابلہ رافیل: بھارت دے فرانسیسی ساخت دے رفال دے مقابلے وچ جے ٹین سی نوں رلایا جا رہیا اے لیکن کجھ دفاعی تجزیہ کار آکھدے نیں کہ اوہناں دا مقابلہ انج ای اے جیویں سیب تے کیلے دا اے کیوں جے جے ٹین سی دا ریڈار تے پی ایل ۔ پندرہ میزائل دا کوئی جوڑ نہیں۔ کجھ اعدادوشمار توں وی تقابلی جائزہ لین گے۔ جے ٹین سی اس ویلے ایف 16بلاک 70,72 دے ہم پلہ نیں۔ پاکستان دے کول جہڑے ایف 16نیں اوہناں دا تعلق بلاک52پلس نال اے۔
جے ٹین سی 4.5 پلس پلس جنریشن طیارہ اے۔ ایہدا انجن چینی ساختہ اے جہدے وچ ڈبلیو ایس ٹین بی یا ڈبلیو ایس ٹین سی نصب ہووے گا۔ ایہدا ریڈار وچ 1400ٹی آر ایم نیں جد کہ رفال دے ریڈار آر بی ای ٹو وچ ایہہ 1200نیں۔ ایہدے وچ فضا توں فضا‘ فضا توں زمین تے فضا توں سمندر وچ مار کرن دی صلاحیت موجود اے۔ جے 10پیپلز لبریشن آرمی ائیر فورس چین دا حصہ 2004وچ بنیا سی ایہدا ناں جے ٹین اے سی۔ جے ٹین دے مختلف ویرئینٹ نیں جنہاں وچ جے 10اے‘ جے ٹین بی تے جے ٹین سی شامل نیں۔ جے ٹین نوں ویگرس ڈریگن وی آکھیا جاندا اے۔ پاکستان نوں ملن والے طیاریاں وچ اے ای ایس اے ریڈار نصب ہون گے۔ چین مگروں پاکستان اوہ دوجا ملک ہووے گا جہڑا ایس طیارے نوں استعمال کرے گا۔
پاکستانی جے ٹین سی ہندوستان دے رفال نوں ٹکر دیوے گا۔ پہلے مرحلے وچ دو سکوارڈرن پاکستان آ رہے نیں ایہدے مگروں دوجے جہاز وی خریدے جان گے۔ دفاعی تجزیہ نگاراں دے مطابق ایہدے وچ جدید ترین ریڈار نظام نصب اے اوہ بہت جدید ریڈار اے تے امریکی طیارے جے ایف 35 وچ بالکل انج دا ریڈار نصب اے۔ا یہدے نال ایہدے وچ پی ایل 15میزائل نصب اے جہدی رینج 200کلومیٹر اے ۔ پی اے ایف دی فرسٹ شاٹ صلاحیت رفال دے برابر ہو جاوے گی