کتاب اُتےتبصرہ

لکھت :۔ پروفیسر حکیم شفیق کھوکھر

ڈاکٹر اے آر خالد، نال میرا تعارف کافی پرانا اے۔ غالبا! ایہناں دناں دا جدوں میں ایف۔ ایس۔ سی دا طالب علم سی تے کالج توں فارغ ہو کے اپنے سینئر دوست تے صحافتی راہنما محمد علی چراغ نال ملن پنجاب یونیورسٹی دے شعبہ صحافت جایا کردا سی۔ ایس توں بعد راشد امین حجازی نال ملن وی جاندا رہیا۔ فیر بی اے کرن توں بعد آپ وی ایم اے جرنلزم وچ داخلے لئی کئی وار کوشش کیتی پر ہر وار کوئی نہ کوئی وجہ آڑے آندی گئی تے میں ایم اے اردو تے تے ایم اے پنجابی کرن توں بعد روزنامے نوائے وقت وچ کم کرن لگیا فیر جدوں اسیں علامہ اقبال ٹائون لہور منتقل ہو گئے تے اوتھے ڈاکٹر صاحب دا گھر ساڈے توں نیڑے ای سی۔ جتھے ایہناں نال ملاقات ہوندی رہی۔ ایہہ سلسلا کجھ زیادہ اگے نہ ودھ سکیا کیوں جے میں نوائے وقت چھڈ کے گجرات ٹُر گیا تے ڈاکٹر صاحب مختلف یونیورسٹیاں تے اداریاں وچ اپنے فرض انجام دین پاروں اینے فارغ نہیں سن کہ ایہناں نال ملنا اسان تصور کیتا جاندا۔
کجھ عرصے پہلاں پتا چلیا کہ ڈاکٹر صاحب علامہ اقبال ٹائون توںترک سکونت اختیار کر گئے نیں تے کجھ اہم دینی کتاباں تحریر کر رہے نیں جویں کہ ایس توں پہلاں محترم رفیق ڈوگر تے ظہور بٹ مرحوم کر رہے سن۔ میں اپنی طبی تے روحانی مصروفیت دی بنا اُتے ایہناں دے کم دے بارے وچ نہ جان سکیا۔ اینوں میری کمزوری جانو کہ بدقسمتی، فیصلا میں تہاڈے اُتے چھڈنا واں۔ پہلے ڈاکٹر انور سدید مرحوم دی وساطت نال مینوں نویں کتاباں تے ادبی رسالیاں دے بارے وچ معلومات تے ایہناں تیکر رسائی مل جاندی سی۔ ایہناں دی تے افتخار مجاز دی وفات توں بعد ایہہ سلسلا تقریباً رُک گیا سی۔ پر علامہ عبدالستار عاصم نے ایس صورت حال نوں جان کے ایہہ کم اپنے ذمے لے کے میری مشکل نوں آسان کر دتا اے۔ ہن ایہناں دے توسط نال تے محمد الیاس کھوکھر دے توسط نال کتاباں دی فراہمی دا سلسلا جاری اے تے ایہناں اُتے حسب توفیق تبصرہ وی ہو جاندا اے تبصرہ کتب دے سلسلے وچ مرحوم ڈاکٹر انور سدید میری کافی تربیت کر گئے نیں۔
علامہ عبدالستار عاصم صاحب کئی دناں توں کہہ رہے سن کہ تہاڈے لئی کتاباں رکھیاں نیں ایہناں اُتے تبصرہ کرنا ہوئے گا۔ میں ایہناں دناں نبی کریم ﷺ اُتے درود شریف پڑھن وچ مصروف واں، پر جدوں اوہناں نے ڈاکٹر اے آر خالد صاحب دی کتاب عجمی دا مطالعہ قرآن، تبصرے لئی پیش کیتی تے میں دو وجہ توں انکار نہ کر سکیا اک ایہہ کہ ایہہ ڈاکٹر صاحب دی کتاب سی دوجا ایہہ کہ ایہہ قرآن مجید دے بارے وچ اہم امور ول اشارہ کرن دی اوہ کوشش سی جیہڑی ہر مسلمان دا فرض اے۔
ایہہ کتاب لکھ کے اوہناں نے ہر ایس انسان تے مسلمان نوں جھنجوڑیا اے کہ ذرا غور کرو! قرآن مجید کیہ فرما رہیا اے تے اسیں مسلمان ایس دے برعکس کیہ کر رہے آں۔ ایہہ اوہ کتاب اے جیہڑی سانوں ایس کتاب ول متوجہ کردی اے جس دے بارے وچ اللہ پاک نے فرمایا اے کہ ایہہ اوہ کتاب اے جس وچ کوئی شک نہیں، ہدایت اے متقیاں دے لئی، اک ہور تھاں فرمایا اے کہ اسیں ایس وچ کوئی کجی نہیں رکھی، ڈاکٹر صاحب دا ایہہ کہنا بالکل بجا اے کہ جد کہ اسیں ایس کتاب اُتے ایمان رکھن دا دعویٰ وی کرنے آں تے ایس اُتے عمل کرن گریز وی ساڈا وتیرہ بن گیا اے۔ ایس وچ سب توں وڈی گل سودی نظام معیشت اے جیہڑا ساڈی ملکی معیشت نوں کھاکھلا کر رہیا اے تے اسیں ایہہ جان دے ہوئے وی کہ ایس نوں اپنانا، اللہ تے ایس دے پیارے رسول ﷺ دے خلاف جنگ اے اسیں ایس نال چمڑے ہوئے آں۔ تے اپنی آن والی نسلاں لئی سودی قرضیاں دے روڑے ای کھڑے نہیں کر رہے بلکے پہاڑ کھڑے کر رہے آں۔ ساڈے حکمران جیہڑا کجھ کر گزرے نیں تے جو کجھ کر رہے نیں ایہہ کسے توں لُکی چھپی گل نہیں۔ ایس نے ڈاکٹر صاحب نوں جس کرب وچ مبتلا کر دتا اے۔ ایس کتاب دا اک اک لفظ ایس دا گواہ اے۔
ڈاکٹر صاحب نے اپنی ایس کتاب وچ اک اہم قومی تے دینی مسئلے اُتے قلم چکیا اے تے پوری قوم ای نہیں حکمراناں نوں وی جھنجھوڑیا اے کہ تسیں کدھر جا رہے او؟ رمضان المبارک وچ شب قدر وچ قرآن و سنت دے نفاذ دا عہد کر کے حاصل کرن والے ملک وچ اسیں کیہڑی راہ اختیار کر رہے آں؟ ساڈے توں بعد آزاد ہون والے ملک ترقی دیاں منزلاں طے کر کے دنیا وچ سرخرو ہو رہے نیں تے اسیں ’’ ہم خوار ہوئے تارک قرآں ہو کر‘‘ توں اگے نہیں ودھے۔
ڈاکٹر صاحب نے رمضان المبارک دے آخری عشرے دی برکات، تے ایس دوران اللہ تعالیٰ دے انعامات تے ایس دے بعد مسلماناں دی حالت دا جیہڑا ذکر کیتا اے میں ایہناں توں بذات خود لنگھیا واں تے ایس گل اُتے شرمندہ وی واں کہ میں ایس سلسلے وچ اپنے فرائض ادا نہیں کر سکیا جس انداز وچ محترم ڈاکٹر اے۔ آر، خالد صاحب نے ادا کر دتے نیں۔ البتہ ایس بارے وچ کجھ گزارشات روزنامہ جرات لہور وچ لُکی اے۔ اللہ توں دعا اے کہ اللہ ایہناں کوششاں نوں قبول فرمائے۔ آمین۔ اللہ تعالیٰ نال ایہہ وی دعا اے کہ اوہ ایس قوم نوں تے ایس دے حکمراناں نوں ہدایت تے توفیق عطا فرمائے کہ اوہ ایس کتاب دا سچے دل نال مطالعہ کرن تے جس طرح ڈاکٹر صاحب نے قرآن مجید نوں پڑھیا تے سمجھیا اے اوہ وی ایہناں دے نقش قدم اُتے چلدے ہوئے ایس کتاب تے قرآن مجید نوں پڑھن تے ایس دی روشنی وچ ایس قوم دی راہنمائی کرن فیر ایہہ ملک معاشی مفلسی دا نمونہ نہیں معاشی ترقی دا شاہکار بنے گا ایس دا اشارہ ڈاکٹر علامہ محمد اقبال، پروفیسر غلام صادق مرحوم، پروفیسر ڈاکٹر وحید عشرت مرحوم تے ڈاکٹر رضوی نے وی اپنے اپنے مقالات وچ دتا اے۔
ویلے دا تقاضا اے کہ ایس کتاب نوں نہ صرف ایم اے اسلامیات دے کورس وچ شامل کیتا جائے بلکہ سارے تعلیمی اداریاں دی لائبرریاں وچ وی وکھی جائے تاکے نویں نسل ایس کتاب تے قرآن مجید دی اہمیت توں آگاہ ہو کے اینوں راہ نجات جان کے قرآن پاک نوں پڑھن تے ایس اُتے عمل پیرا ہون وچ فخر محسوس کرے تے اسیں علامہ اقبال مرحوم دی اسلام دی نشاۃ ثانیہ دے خاب نوں تعبیر دے کے دین تے دنیا وچ سرخرو ہو سکیے۔ جے اسیں ایس کتاب دے ذریعے دتے گئے ڈاکٹر صاحب دے مخلصانہ پیغام نوں نظر انداز کیتا تے ہو سکدا اے کہ کل قیامت ای نہیں دنیا وچ وی ساڈے گریباناں نوں کھچ کے سانوں ذلیل تے رسوا کیتا جائے۔