کتھوں لبھیے پنڈ دی رہتل!

لکھت:فضل حسین اعوان

کسے نے فیس بک اُتے کھراس دی ویڈیو لائی سی۔ بیل کھیراس کھچ رہے نیں۔ ایس نال کھوہ وی یاد آ گیا۔ کھوہ توں وی بیلاں دے ذریعے پانی زمین توں کھچ کے فصلاں نوںلایا جاندا سی۔ کھوہ دے چوہے دی ٹک ٹک دی اواز وچ وی سُر ہوندا۔ سائیکل دے کتیاں وانگوں کھوہ دا چوہا وی اہمیت رکھدا اے۔ کھراس تے ہن وی کدھرے نہ کدھرے ہون گے کھوہ مُک چکے نیں۔ گڑ شکر بنان والے بیلاں دے ذریعے چلن والے بیلنے وی قصہ ماضی بن رہے نیں۔
کنک، گاہنے، والے، پھلے تے ہن بالکل ای مفقود ہو گئے نیں۔ ہوش سنبھالیا تے زنانیاں نوں ہتھ نال چلان والی چکی توں کنک پیسدے وی ویکھیا۔ اک ویلنا کپاس توں روئی تے بنولے وکھرا رکرن والا وی ہویا کردا سی۔ سویاں بنان والی مشین ، گھوڑی ہن نظر نہیں آندی۔ چرخہ کھڈیا ں وی پرانا قصہ ہو گئیاں۔ چرخہ نہ ویکھن والے روٹی دی پونی تے دھاگے دی ’’اَٹی‘‘ توں وی ناوقف ہون گے دمکڑہ تے تکلا وی چرخے دے پارٹس نیں۔ بڑیاں بنان دا رواج وی مُک گیا۔ کنک پیسن تے چاول چھڑن دیاں مشیناں خال خال سن۔ زنانیاں گھراں وچ جتھے نکی جہی چکی اُتے آٹا پیسدیاں اوتھے چاول چھڑن لئی لکڑی دا چٹھو، ہوندا جس وچ اک کلو تیکر مونجی پا کے لکڑی دے چار پنج فٹ دے موٹے ڈنڈے، مولھے، نال اک ڈنگ دے چاول چھڑ لیے جاندے۔ چٹھو دا کم زمین وچ نکا جہیا سوراخ کڈ کے وی لیا جاندا۔ چٹھو اوکھلی تے موہلا موکھلی اکھواندا اے۔ کسے اک گھر وچ ماچس ہوندی تے شام نوں اگ اک گھر توں دوجے گھراں تیکر اپڑائی جاندی۔ جنگل دی اگ وانگوں نہیں بلکے ہانڈی روٹی پکان لئی۔ ددھ نوں جمن، جاگ، یا سمین لان لئی لسی وی دوجے گھر توں زنانیاں لے لیندیاں۔ پنڈ وچ اک ادھ سر پھرے، لڑاکے، ڈھیلے پیچاں والے، مست ملنگ، چوریا نیم چور، پہلوان، حکیم نیم حکیم، گویے تے دو چار ویہلوں دا ہونا وی کلچر دا قدرتی حصہ اے۔ سوادِ اعظم قبرستان وچ گھٹو گھٹ اک دربار نہ ہوئے انج ممکن نہیں۔ ساڈے پنڈاں وچ ورہے و دو میلے تے اک عرس ہویا کردا سی۔ برائے نام میلا تے ہن وی ہوندا اے پر ایس طرح دی رونق نہیں ہوندی۔ ہاڑ تے پوہ دے ابتدائی دناں یعنی فصلاں گھر آن اُتے میلے وچ بھنڈاں، نقلیاں دے ’’سٹیج شو‘ ہویا کردے۔ ایس اُتے تسیں لاحول یا سبحان اللہ جہو چاہو کہہ لوئو۔ زنانیاں منتاں منگدیاں تے چورما لے جا کے ونڈیاں۔ گرمیاں وچ ہاڑ دی داہ تریخ نوں عرس والس صاحب اپنے مرشد پیر نیاز حسین شاہ دے سدھو پورہ فیصل آباد توں آن اُتے کراندے۔ عرس اُتے قوالی ہوندی، ‘ مہرعلی‘ شیر علی خاندانی قوال کمالیہ توں آندے۔ گرمیاں دیاں راتاں نوں وی کھیس اوڑھ کے سوندے ساں۔ عرس دا سلسلہ پیر صاحب دیاں ساہواں دی ڈور ٹٹن دے نال ای ٹٹ گیا۔ محفل سماع وچ پیر صاحب دے نال ایہناں دے مرشد خانے دے نوجوان پیر الطاف حسین بیٹھدے سن۔ ایہناں دا وڈے پیر صاحب نال اصرار ہوندا کہ عرس اُتے ’’عارفانہ کلام‘‘ تے دھمال لئی نچن والیاں بلائیاں جان۔ انج دی تجویز اُتے پیر نیاز حسین صرف مسکرا دیندے سن۔
اج پنڈ کافی ماڈرن ہو چکے نیں۔ حیا تی وچ جدتاں آ گئیاں نیں تاں ہن وی کجھ روشن تے تریک روایا ت موجود نیں۔ لڑائیاں، جھگڑے، دشمنیاں شرارتاں مقدمے کینہ پروریاں تھانے کچہریاں تے ہر دور وچ موجود رہے۔ تاں یگانگت و یکجہتی دیہی کلچر دی شان تے طرہ ہویا کردا سی تے اج وی ایہناں دی جھلک موجود اے۔پنڈاں وچ جدت دی ضرورت دے نال بوہت زیادہ گنجائش وی اے۔ ساڈے کول ہمیشہ توں روایتی فصلاں کاشت ہوندیاں آئیاں نیں۔ کنک، چاول، گنا تے کپاہ دی عموماً کاشت ہوندی اے۔ سبزیاں جیہڑی وی علاقائی ہون بوئیاں جاندیاں نیں۔ تمباکو، تِل، السی، لہسن، پیاز، سرسوں، چنے، دالاں ضرورت تے اُتے دے خرچے پورے کرن وچ معاون ہوندیاں نیں۔ کدی کنک تے چاول دی فی ایکڑ پیداوار داہ بارہ من ہوندی ہن جدید ذرائع، بیج، کھاداں تے دوائیاں دے استعمال نال ایہو پیداوار پجاہ سٹھ من تیکر ہو جاندی اے۔ بھارت وچ 80 توں 90 من اے۔ ساڈے کول باغات لان دا رحجان گھٹ اے۔
پیپلز پارٹی دے آخری دور وچ سی این جی سیکٹر نے بڑا عروج پایا۔ جس دا اک پمپ سی ایس نے داہ بنا لئے۔ ایس سیکٹر دا زوال ایسے دور وچ سپریم کورٹ ولوں نوٹس لین، قیمتاں گھٹ کرن نال شروع ہو گیا۔ مسلم لیگ دی حکومت دے دوران سی این جی سیکٹر پستیاں دی گہرائی وچ ٹُر گیا۔ ہن جے کدھرے سی این جی پمپ اے تے لُٹی دِلی دی تصویر بنیا ہویا اے۔
اج شوگر سیکٹر تے حکومت دے وچکار یدھ وکھائی آ رہیا اے۔ حکومت ناکام ٹھہری تے چینی ساشیاں، پڑیاں وچ وکیا کرے گی۔ حکومت نے ایس سیکٹر دے اجارہ داراں دی وڈی بے ضابطگیاں پھڑیاں نیں۔ ایہہ لوک حکومت دے خلاف بلا امتیاز اوہ حکومت وچ نیں، اپوزیشن وچ یا غیر سیاسی، سب یک جہت ہو گئے نیں۔ جے حکومت کامیاب ہوندی اے تے شوگر سیکٹر دی حالت وی ماضی دی محصول چونگیاں، جی ٹی ایس تے سی این جی سیکٹر جہی ہو سکدی اے۔ شوگر ملاں سی این جی سٹیشن، کھراس، کھوہ تے بیلن وانگوں ہزار کوس اُتے کدھرے وکھائی آیا کرن گیاں۔ شوگر ملاں عوام نوں سستی یا لاگت دے مطابق چینی دین نوں تیار نہیں۔ باہر توں سستی درآمد ہو سکدی اے، اوہ وی نہیں آن دیندے۔ چینی برآمد لئی کوئی پالیسی لیانی چاہیدی اے۔ جے کاشتکاراں نوں چینی آپ بنان دی حوصلہ افزائی کرے تے چینی دے بحران دا مستقل حل نکل سکدا اے اج چینی 80 نوے جد کہ گُڑ شکر ڈیڑھ سو روپئے کلو اے۔ گنے دی متبادل فصلاں دا کساناں نوں ہجے توں تعین کر لینا چاہیدا اے۔
دو مہینے پہلاں پنڈ گیا تے غیر روایتی طور تے اک ای تھاں بارہ ایکڑ مکئی دی فصل لہلہا رہی سی۔ کسے ٹانڈے، نوں دو کسے نوںتن چھلیاں یعنی بھُٹے لگے سن۔ اگلی وار گیا تے نذر حسین نے دسیا کہ فی ایکٹر پیداوار 85 من نکلی، قیمت کنک دے تقریباً برابر اے۔ کنک توں توڑی وانگوں چھلی دے گُل ایندھن تے گتا بنان دے کم وی آندے نیں جد کہ ایس دے ٹانڈے خشک چارے دے طور تے استعمال ہوندے نیں۔ ایس نال سائیلیج وی تیار کیتا جا سکدا اے تے سب توں ودھ کے مکئی دی فصل تن مہینے وچ تیار ہو جاندی اے۔ لائیو سٹاک تے ددھ دے جانوراں دے منافع بخش کاروبار دی وی بڑی گنجائش اے۔ ساڈے کول انج انج دے درخت تے فصلاں نیں جنہاں دے ناں وی اسیں نہیں سنے، ویکھنا تے دور دی گل اے۔ دوستاں وچ چاول دی گل ہو رہی سی تے اک نے پچھیا ایہہ کس طرح دی جنس اے کنج پیدا ہوندی اے۔ زمین دے تھلے ہوندی اے ، اُتے یا درخت نوں لگدی اے۔ سانوں آپ کئی اجناس دا علم نہیں کنیاں نوں چونگ، چیکو، کچچنار، چلغوزے، ماڑو انجیر، زیتون دے بارے پتا اے۔ بہر حال سیاحت تے مطالعے نال علم تے معلومات وسیع ہوندی اے۔