اک بیدار مغز ڈاکٹر راحت اندوری

تحریر:صدام ساگر

انسان نوں خدا نے بوہت ساری اہم صلاحیتاں نال نوازیا اے۔ اوہ غور و فکر وی کردا اے تے محسوس وی۔ پہلی قوت دا ناں اے ادراک تے دوجی دا احساس۔ شاعری وچ ایہناں دونواں دی کارفرمائی نظر آندی اے۔ اعلیٰ درجے دی شاعری وچ فکر و ادراک تے جذبہ و احساس گھل مل کے اک ہو جاندے نیں کیوں جے وڈا شاعر زندگی دیاں حقیقتاں اُتے غور کردا اے تے ایہناں نوں شعر وچ پیش کرن توں پہلے جذبہ و احساس دی شکل دے دیندا اے۔ 20 ویں صدی وچ دیگر شعرا دے علاوہ راحت اندوری نے وی ایہہ فرض بڑی ہنر مندی نال ادا کیتا ایہناں دے اشعار نوں پڑھدے تے سندے ہوئے ’’ادراک ‘‘ تے ’’احساس‘‘ جہی دونواں قوتاں نوں شدت نال محسوس کیتا جاندا۔ اوہ یکم جنوری 1950ء وچ بھارت دے شہر اندور وچ رفعت اللہ قریشی تے مقبول النساء بیگم دے کول پیدا ہوئے۔ ایہناں دے والدین اندور وچ اک کپڑے دی مل وچ ملازم سن۔ ابتدائی تعلیم اوہناں نے نوتن ہائر سیکنڈری سکول توں مکمل کیتی۔ 1973ء وچ اوہناں نے اسلامیہ کریمیہ کالج اندور توں گریجوکیشن کیتی جد کہ 1975 ء وچ برکت اللہ یونیورسٹی بھوپال (مدھیہ پردیش) توں اردو ادب وچ ماسٹر کیتا۔ 1985ء وچ بھوج یونیورسٹی مدھیہ پردیش توں اردو مشاعرے اُتے مقالہ لکھن اُتے ایہناں نوں اردو ادب وچ پی ایچ ڈی دی ڈگری دتی گئی۔ ملازمت دا آغاز اوہناں نے اندور شہر دے اک کالج وچ اردو ادب پڑھان توں کیتا۔
راحت اندوری نے شعر و ادب دا آغاز کالج دے دور توں ای شروع کر دتا سی اودوں ایہناں دی عمر 19 ورہے سی۔جد کہ مشاعریاں وچ شرکت دا ذوق شوق شروع توں ای ایہناں دے اندر موجود سی۔ جس دی وجہ نال اوہ ملک دے مایہ ناز شاعر دے طور اُتے مقبول ہو گئے۔ ادب دے نال نال اوہ فٹ بال تے ہاکی کھیڈن دے وی بوہت شوقین سن۔ اوہ سکول تے کالج لیول دی فٹ بال تے ہاکی ٹیم دے کیپٹن وی رہے پر ایہناں دی پہلی ترجیح اردو ادب سی۔ ایہناں دے شعریاں وچ تازگی تے نیاپن شروع ای توں سی۔ ایس حوالے نال محمود اختر خان لکھدے نیں کہ ’’ڈاکٹر راحت اندوری زیرک اخباع، وسیع المطالعہ تے بیدار مغز شاعر سن ، اوہ بوہت سوچ سمجھ کے شاعری کردے سن ایہو وجہ اے کہ ایہناں دے کلام دا اک زمانہ معترف ہوندا جا رہیا سی۔ نویں نسل تے ایہناں دی شاعری دی دیوانی سی جیہڑی اوہناں ہر ویلے انٹرنیٹ اُتے سندی تے فیس بُک اُتے ویکھدی رہندی ۔ راحت اندوری دے بے شمار اشعار سینہ بہ سینہ سفر کر رہے نیں تے ضرب المثل دی صورت اختیار کردے جا رہے نیں۔ راحت اندوری توں توں صاحب اقتدار اختیار ہمیشہ خائف رہندے سن کہ کدوں راحت اندوری ایہناں دے خلاف شعر کہہ دیوے۔ اوہ غریب عوام دی حمایت تے ظالم و سفاک لوکاں دے خلاف شعر کہندے سن، ایسے پاروں اہل ادب وچ ایہناں دی دقعت تے عوام وچ ایہناں دی شہرت ودھدی جا رہی سی۔
راحت اندوری دی شاعری دا سرمایہ غزل اے تے غزل وی اوہ جس وچ سلامت تے نغمگی کُٹ کُٹ کے بھری ہوئی اے۔ شعریاں وچ لفظاں دی دروبست ایہناں وچ سلیقہ مندی تے برجستگی پیدا کردیندی اے تے ایہناں وچ موسیقیت دی فضا قائم کر دیندی اے۔ ایہناں دے بارے وچ دلیپ کمار دا لکھیا ہویا بوہت خوبصورت جملہ یاد آ رہیا اے کہ ایہناں دے کلام وچ برجستگی تے معنی آفرینی تے دور حاضر دا عکس اے۔ غزل دے علاوہ اوہناں نے بوہت سارا حمدیہ تے نعتیہ کلام وی لکھیا، جنہاں نوں اوہ ہندوستان وچ ہون والی دیگر محفلاں وچ بڑی عقیدت و احترام دے نال جھوم جھوم کے انج دے سناندے کہ جویں کوئی صدیاں توں درِ مصطفی دے درد دا سودائی ہوئے۔
اگر نصیب قریبِ درِ نبیؐ ہو جائے
مری حیات مری عمر سے بڑی ہو جائے
گُزرتا کیسے ایک پل مدینے میں
اگر سنانے پر آئو تو اک صدی ہو جائے
ایس توں علاوہ غم و اندوہ دی مختلف کیفیات راحت اندوری نوں افسردہ ملول تے کردی اے پر اوہ ناامید تے مایوس نہیں ہوندے۔ بلکے چنگے دناں دی آس دا دامن تھامے پریشان لوکاں دا دکھ سمیٹ دے ہوئے اگے ودھدے نیں۔ اوہ اک ہمہ جہت شخصیت دے مالک سن۔ اوہ کسے پیڑ دیاں شاخاں توں پتیاں دے ڈگن اُتے ہنیری نال انج مخاطب ہوندے ۔
شاخوں سے ٹوٹ جائیں وہ پتے نہیں ہیں ہم
آندھی سے کوئی کہہ دے کہ اوقات میں رہے
راحت اندوری دی غزل جدید ہون دے باوجود روایت توں مربوط اے۔ ایہو وجہ اے کہ سانوں ایہناں دے کول انج دے ضرب المثل اشعار کثرت نال ملدے نیں جیہڑے پڑھدے ای زبان توں دل اُتے وار کردے ہوئے روح نوں گھائل کر دیندے نیں۔ انج دے ای ایہناں دے چند اشعار ملاحظہ فرمائو۔
اب تو ہر ہاتھ کا پتھر ہمیں پہچانتا ہے
عمر گزری ہے ترے شہر میں آتے جاتے
٭
سُلا چکی تھی یہ دنیا تھپک تھپک کے مجھے
جگا دیا تیری پازیب نے کھنک کے مجھے
٭
میں نے اپنی خشک آنکھوں سے لہو چھلکا دیا
اک سمندر کہہ رہا تھا مجھ کو پانی چاہیے
٭
لوگ ہر موڑ پہ رُک رُک کے چلتے کیوں ہیں
اتنا ڈرتے ہیں تو پھر گھر سے نکلتے کیوں ہیں
٭
روز تاروں کو نمائش میں خلل پڑتا ہے
چاند پاگل ہے اندھیرے میں نکل پڑتا ہے
٭
یہ حادثہ تو کسی دن گزرنے والا تھا
میں بچ بھی جاتا تو اک روز مرنے والا تھا
راحت اندوری اک صاف گو بندے سن اوہ حق سچ دی گل کہندے سن۔ اردو غزل وچ پہلی وار بوہت توانائی دے نال حکمراناں، سیاست داناں، صاحب اختیار تے صاحب اقتدار دے سیاہ تے سفاک کماں نوں بے نقاب کیتا اوہ ہندوستان دے ہر شہر وچ ایس جرات دا مظاہرہ بڑی بے باکی دے نال کردے۔ ایہناں دی مشہور زمانہ غزل دے اشعار ویکھو کہ :
ہمارے منہ سے جو نکلے وہی صداقت ہے
ہمارے منہ میں تمہاری زبان تھوڑی ہے
لگے گی آگ تو آئیں گے گھر کئی زد میں
یہاں پہ صرف ہمارا مکان تھوڑی ہے
راحت اندوری ایس دور وچ سب توں زیادہ مقبول ہون والے شاعر سن۔ اوہناں نے شعر و سخن دی دنیا وچ اوہ مقام بنا لیا سی کہ اک عرصے تیکر ایہناں نوں مشاعریاں دی کامیابی دی ضمانت سمجھیا جان لگیا۔ ایہناں دی شرکت کسے وی مشاعرے دے وقار معیار وچ وادھا دا باعث ہوندی کیوں جے ایہناں دی گرج دار اواز تے مخصوص انداز بیاں ایہناں دی شاعری وانگوں منفرد سی۔ ایس مضمون دے دوران مینوں اعتبار ساجد دسدے نیں کہ اوہ اپنے شہر وچ اوہ اپنی شاعری دے سحر وچ سامعین نوں جکڑ لیندے سن۔ میں ویکھیا کہ جدوں اوہ اسٹیج اُتے جاندے سن تے ایہناں دی چال بلکل نارمل ہوندی سی پر جدوں شعر سناندے سن اندر دا اداکار تے صدا کار وی جاگ اٹھدا سی۔ پوری دنیا وچ ایہناں دی منگ بوہت زیادہ سی افسوس اک انج دا شاعر دنیا توں چلا گیا جیہڑا دنیائے ادب نوں بوہت کجھ دے سکدا سی۔
اوہ شعر سناندے ویلے درمیان وچ جیہڑی گل بات کردے سن اوہ وی شاعرانہ ہوندی۔ اوہناں نے بوہت ساری انڈین فلماں لئی گیت لکھے۔ جنہاں وچ آشیاں، سر، جنم، خوددار، مرڈر، منا بھائی ایم بی بی ایس، مشن کشمیر، فریب تے عشق وغیرہ شامل نیں۔ ایہناں دی شاعری دے حوالے نال کتاباں وچ روپ روپ، پانجواں درویش، ناراض، لمحے لمحے وغیرہ شامل نیں۔ ایہناں دی غزلیات اُتے مبنی اک مجموعہ ’’کلام ‘‘ دے ناں توں کراچی دے معروف اشاعتی ادارے رنگ ادب نے شائع کیتا۔ جس دے ناشر شاعر علی شاعر اپنی رائے وچ لکھدے نیں کہ ’’راحت اندوری اُردو غزل دے مشہور و معروف تے مشاعریاں دے مقبول ترین شاعر سن۔‘‘
اوہناں نے ساری حیاتی اردو زبان تے ادب دی خدمت وچ لنگھایا۔ ایہناں دی ادبی خدمات دے اعتراف وچ ایہناں نوں بے شمار اعزازات نال نوازیا گیا تے ایہناں نوں بوہت سارے ادبی ایوارڈ دتے گئے۔
اگست 2020 نوں کرونا وائرس تے دل دا دورہ پین نال بھارت دے شہر اندور دے اربند ہسپتال وچ 70 ورھے دی عمر وچ وفات پا گئے۔ ایہناں دی وفات نال اردو ادب دے حلقیاں وچ رنج و غم دی لہر دوڑ گئی۔ ایس خبر نال اکھاں ہجے وی نم دیدہ تے دل افسردہ نیں۔
افواہ تھی کہ میری طعبیت خراب ہے
لوگوں نے پوچھ پوچھ کے بیمار کر دیا
دو گز سہی مگر یہ مری ملکیت تو ہے
اے موت تونے مجھ کو زمیندار کر دیا
آخر وچ ایہو کہندا چلاں کہ راحت اندوری اردو ادب دے اُفق اُتے انج دا روشن چن سی، جس نے بوہت سارے ستاریاں نوں روشنی دی اج اسیں انج دے چن توں محروم ہو گئے آں جس نے پوری حیاتی وحشت دا نہیں محبت دا پیغام دتا۔
جنازے پہ مرے لکھ دینا یارو
محبت کرنے والا جا رہا ہے
٭٭٭٭