استاد”معلم “اک روحانی باپ

لكهت:اختر سردار چودھری

اللہ تعالیٰ نے قرآن پاک وچ حضور ﷺکو نوں بحیثیت معلم بیان کیتا تے نبی ایہناں (لوکاں) نوں کتاب و حکمت (سنت) دی تعلیم دیندے نیں تے ایہناں دا تزکیہ و تربیت کردے نیں۔ سورۃ البقرۃ تےآپ نبی کریم ﷺنے وی ارشاد فرمایا کہ، مینوں معلم بنا کے گھلیا گیا اے، امیر المومنین حضر ت عمر ؓتوں پچھیا گیا کہ اینی وڈی اسلامی مملکت دے خلیفہ ہون دے باوجو دایہناں دے دل وچ کوئی حسرت ہے تے آپ ؓنے فرمایا کہ ’’کاش میں اک معلم ہوندا ‘‘۔ حضرت علی ؓدا قول اے کہ ، جس بندے نے مینوں اک لفظ سکھایا میں ایس دا غلام آں، ہن ایس دی مرضی مینوں ویچے، آزاد کرے یا غلام بنائے رکھے، دین اسلام نے استاد نوں’’روحانی باپ ‘‘قرار دتا اے۔
قوم نوں تعلیم دے زیور توں آراستہ کرن والی ایس عظیم ہستی دا ناں ، استاد اے۔ استاد توں مراد ہر اوہ انسان اے جس نے سانوں کجھ سکھایا یا پڑھایا ہوئے جس نال اسیں آپ کجھ سکھیا، اوہ ہنر ہوئے یا علم جیہڑا وی ہوئے۔ ایس وچ انج دے استاد وی نیں جیہڑے شاگرد نوں نہیں جان دے اسیں ایہناں نوں پڑھیا تے ایہناں توں بوہت کجھ سکھیا۔ ایہہ بالکل غلط گل اے کہ اسیں صرف ایہنوں استاد کہنے آں، جس نے سکول تے کالج یا مدرسے وچ پڑھایا ہوئے۔ ایس دیہاڑ (عالمی یوم اساتذہ) سانوں چاہیدا اے کہ اپنے استاداں نوں خراج تحسین پیش کریئے۔ میں ماضی وچ ویکھنا واں انج دے بوہت سارے استاد نیں جیہڑے یاد آندے نیں جنہاں دی بدولت، ایہناں دے پیار محبت نے ساڈے وچ علم حاصل کرن دا جذبہ، لگن تے شوق پیدا کیتا۔ استاداں نے ساڈی تعلیم و تربیت کیتی ، ساڈی کردار سازی کیتی تے اپنا فرض نبھاندے ہوئے نہ صرف پڑھایا لکھایا،ساڈی ایس طرح تربیت کیتی ہر لحاظ نال سانوں اک مضبوط تعلیم یافتہ انسان بنایا۔ 5 اکتوبر اساتذہ دی تکریم دے احساس دا دیہاڑ اے۔
اساتذہ دا عالمی دن م،ہرسال 5 اکتوبرنوں پاکستان سنے پوری دنیا وچ منایا جاندا اے۔ پاکستان وچ وی ورلڈ ٹیچرز ڈے، نوں سلام ٹیچرز دے عنوان توں 2007ء توں منایا جا رہیا اے جد کہ اقوام متحدہ نے 1995ء توں اساتذہ دا عالمی دیہاڑ منان دا فیصلہ کیتا سی، ایس دیہاڑ اساتذہ نوں ایہناں دی اہمیت، ذمے داری، ایہناں دے مسائل، دا سانوں ساریاں  نوں تے خاص کر حکومت نوں احساس دلوایا جائے تے ایہو ساڈی کامیاب اے تے ایہو ایس عالمی دیہاڑ نوں منان دا مقصد اے۔
قرآن مجید دی پہلی وحی دی ابتداء ’’اقراء‘‘ یعنی پڑھ توں ہوئی تے ایس کائنات دے سب توں پہلے انسان تے نبی حضرت آدم ؑ نوں تعلیم اللہ ت عالیٰ نے آپ دتی۔ ارشاد باری تعالیٰ اے ، تے اللہ نے آدم ؑ نوں سب شیواں دے ناں سکھائے فیر ایہناں شیواں نوں فرشتیاں دے ساہمنے پیش کیتا فیر ف رمایا مینوں ایہناں دے ناں دسو جے تسیں سچے او۔ (سورۃ البقرہ 31)۔
تدریس پیغمبراں دا پیشہ اے تے ہن چوں کے قیامت تیکر کوئی نبی یا رسول نہیں آئے گا ایس لئی قوماں دی تعلیم و تربیت دی ذمے داری دا بوجھ اساتذہ اُتے اے، ایہہ ذمے داری اوہ بطور دینی تے دنیاوی معلم احسن انداز وچ نبھا رہے نیں۔ معلم (استاد) نوں جیہڑی عزت تے وقار آپ ﷺدی نسبت دی وجہ نال ملیا اے اوہ شاید پہلےکدی ممکن نہیں سی کیوں جے آپ ﷺنے فرمایا، مینوں معلم بنا کے گ ھلیا گیا اے۔ آپ ﷺنے وی معلم بن کے دین اسلام لوکاں نوں سکھایا۔ معلم علم دا سرچشمہ ہوندا اے تے ملک و قوم دی تعمیر و ترقی وچ اساتذہ دا کردار نہایت اہمیت دا حامل ہوندا اے۔
ساڈے ملک وچ اساتذہ بوہت ساری مشکلاں تے مسائل دا شکار نیں۔ میں سرکاری سکول دے اساتذہ دے بارے وچ نہیں کہہ رہیا بلکہ پرائیویٹ سکول و کالج دے استاداں دے بارے میں عرض کر رہیا واں۔ ایہناں نوں اپنے بچے پالن لئی ٹیوشن پڑھان دے علاوہ وی کئی پاپڑ ویلنے پیندے نیں۔ ایس لئی ہونا تے ایہہ چاہیدا اے کہ کوئی سرکاری ٹیچر اکیڈمی نہ بنا سکے تاں جے پرائیویٹ سکول و کالج دے استاد اپنے تے اپنے بالاں دا پیٹ پال سکن۔ پر جس طرح ساڈے ملک وچ ہر کم وچ الٹی گنگا وگدی اے، انج ای ایس تعلیم دے شعبے وچ وی اے کہ سرکاری سکول و کالج دے استاد اکیڈمی بناندے نیں جویں سرکاری ہسپتال دے ڈاکٹر پرائیویٹ کلینک بناندے نیں۔ ایس دے علاوہ اساتذہ نوں اوہ سماجی مرتبہ وی حاصل نہیں جیہڑا ایہناں دا حق اے۔
کسے ملک قوم دی ترقی لئی ایس دے باشندیاں دا تعلیم یافتہ ہونا بوہت ای ضروری اے۔ تعلیم نوں ساڈے ملک وچ بُری طرح نظر انداز کیتا گیا اے۔ تعلیمی نظام ناقص اے۔ اساتذہ نوں تنخواہواں گھٹ ملدیاں نیں۔ نصاب تعلیم فرسودہ اے، پرائیویٹ اسکولاں وچ اساتذہ دیاں تنخواہواں سرکاری سکولاں دے مقابلے وچ بوہت گھٹ نیں۔ یونیسکو تے عالمی ادارہ محنت نے سفارش کیتی اے کہ اساتذہ دی تنخواہواں ایہناں دی تعلیمی قابلیت دے لحاظ نال گھٹ توں گھٹ اینی ہونی چاہیدی اے کہ اوہ اپنے خاندان دی کفالت کر سکن۔
اساتذہ نظام تعلیم وچ ریڑھ دی ہڈی دی حیثیت رکھدے نیں۔ ایس لئی ایہناں دے مالی حالات جے خراب ہون گے تے اوہ ذہنی سکون نال تعلیم نہیں دے سکن گے۔ سرکاری سکول و کالج وچ اساتذہ دے بارے وچ اک شکایت عام پائی جاندی اے کہ اوہ استاد دے کم نوں ’’پیغمبری پیشہ‘‘ آکھدے تے ہین پر جنہی محنت نال اوہ نجی ٹیوشن سینٹرز تے کوچنگ سینٹرز اکیڈمیاں وچ بالاں نوں پڑھاندے نیں۔ اینی توجہ اوہ اپنی ڈیوٹی وچ نہیں دیندے ایسے وجہ نال پرائیویٹ سکول و کالج کامیاب ہوندے جا رہے نیں حالاں کے سرکاری اساتذہ نوں پہلے دی نسبت تنخواہ وی چنگی ملدی اے۔
ماضی وچ اساتذہ دی تنخواہواں گھٹ سن ایہناں دا حترام بوہت زیادہ کیتا جاندا سی تے اوہ محنت نال اپنی ذمے داری وی احسن طریقے نال پوری کردے سن ہن تنخواہواں وچ وی خاطر خواہ وادھا ہو چکیا اے پر احترام وچ کمی دے نال نال اساتذہ اپنی ذمے داریاں وی پوری نہیں کر رہے۔ ایسے وجہ نال شاید ماضی دی نسبت ہن ساڈے معاشرے وچ اساتذہ دی عزت، ادب و احترام اٹھ گیا اے۔ ساڈے بوہت ای محترم فطری شاعر جناب جبار واصف قوم دے معماراں تے اساتذہ دے پیار و محبت، خلوص و عظمت دا انج اظہار کردے نیں۔
ہماری درسگاہوں میں جو سب اُستاد ہوتے ہیں
حقیقت میں یہی تو قوم کی بنیاد ہوتے ہیں
سُنیں رُوداد ہم جب بھی کسی کی کامیابی کی
ہر اِک رُوداد میں یہ مرکزِ رُوداد ہوتے ہیں
یہی رکھتے ہیں شہرِ علم کی ہر راہ کو روشن
ہمیں منزل پہ پہنچا کر یہ کتنا شاد ہوتے ہیں
بَرَستے ہیں یہ ساوَن کی طرح پیاسی زمینوں پر
انہی کے فیض سے اُجڑے چمن آباد ہوتے ہیں
یہ پستی کو بلندی بخشتے ہیں اپنے کاندھوں کی
انہی کی کھوج سے سب ناموَر ایجاد ہوتے ہیں
جو کرتے ہیں ادَب اُستاد کا پاتے ہیں وہ رِفعَت
جو اِن کے بے ادَب ہوتے ہیں وہ برباد ہوتے ہیں
اگر رُوحانیّت سے باہمی رِشتہ جُڑے واصفؔ
توپھر شاگرد بھی استاد کی اولاد ہوتے ہیں
ماضی قریب دا اک واقعہ اے کہ مشہور ادیب مرحوم اشفاق احمد جدوں روم دی اک یونیورسٹی وچ پروفیسر تعینات سن تے اک وار ایہناں دا گڈی چلاندے ہوئے چلان ہو گیا، جدوں عدالت وچ ایہناں دی پیشی ہوئی، دوران گل بات جدوں جج صاحب نوں پتہ چلیا کہ اوہ اک ٹیچر وی نیں تے جج اپنی کرسی سائیڈ اُتے کر کے احتراماً کھلو گیا۔ یونیسکو، یونیسف تے تعلیم نال جڑے دیگر اداریاں دی طرفوں اساتذہ دے مسائل دا جائزہ وی لیا جاندا اے جیہڑے ایہناں نوں درپیش نیں۔ مثلاً پہلاں ایہہ کہ اساتذہ نوں تحفظ دین تے ایہناں دی کارکردگی نوں بہترین بنان لئی پالیسی بنائی جائے۔ دوجا ایہہ کہ ایس پیشے وچ انج دے لوکاں نوں ملازمتاں دتیاں جان جیہڑے تربیت یافتہ ہون۔ جنہاں وچ تدریس دا شوق ہوئے۔ تیجا ایہہ کہ جیہڑے لوک ایہہ پیشہ اختیار کرنا چاہن، ایہناں نوں درس و تدریس شروع کرن توں پہلے تربیت دتی جائے۔ چوتھا ایہہ کہ اساتذہ نوں ایہناں علاقیاں وچ گھلیا جائے جتھے ایہناں دی بوہت لوڑ اے۔پنجواں ایہہ کہ ملازمت دے دوران ایہناں نوں ہر طریقے نال سپورٹ کیتا جائے، چنگی کارکردگی نوں سراہیا جائے تے ایہناں دے معیار نوں جانچن دا طریقہ کار صاف و شفاف ہوئے، ایہناں نوں  بااختیار بنایا جائے۔ وغیرہ