سید وارث شاہؒ ہوراں نوں یاد کردیاں ” چوتھی آن لائن ادبی بیٹھک”

رپورٹ: محمد اشفاق ایاز

پہلی تن ”آن لائن ادبی بیٹھکاں” دی کامیابی، سلاہنا تے بھرپور مقبولیت توں بعدورلڈ پنجابی فورم،روزن ادبی فورم ، جگت پنجابی سبھا،ایس بی آئی نیوزچینل،روزانہ بھلیکھا،بھلیکھا ٹی وی تے محکمہ اطلاعات وثقافت(پنجاب)دی سانجھ نال ‘ ‘روزن ادبی فورم” تے ”ورلڈپنجابی فورم ” دے صدر تے جگت پنجابی سبھا دے سیکرٹری محمد افضل راز دی مجمانی وچ چوتھی ”آن لائن ادبی بیٹھک” دا پربندھ کیتا گیا ۔ جس وچ پنجابی زبان دے مہان کلاسیکل شاعرپنجابی زبان دی شان، جان ،پچھان تے آن سید وارث شاہ جی دی شخصیت تے اوہناں دی پنجابی زبان وچ لازوال لکھت ”ہیر” دے حوالے نال گل بات کیتی گئی۔
ایس چوتھی ”آن لائن ادبی بیٹھک” وچ لاہور کالج فار وومین یونیورسٹی، لہور لاہور دی ڈاکٹر صائمہ بتول، مہان پنجابی ایکٹیوسٹ الیاس گھمن، گوجرانوالہ توں سپیشل ایجوکیشن دے ماہرڈاکٹر انوار احمد اعجاز، گورنمنٹ کالج گوجرانوالہ وچ شعبہ پنجابی دے سربراہ ڈاکٹر احسان اللہ طاہر، بہاولنگر توں پنجابی سیوک ڈاکٹر سید غضنفر بخاری، وائس آف جلالپور دے ایڈیٹر پنجابی سیوک محمد اشفاق ایاز، جہلم توں پنجابی سیوک قاضی فاروق تے شیخوپورہ توںپنجابی سیوک تے شاعر ندیم افضل ندیم نے رلت کیتی ۔ اوہناں نیں سید وارث شاہ تے اوہناں دی لکھت ”ہیر” بارے اپنے اپنے وچار سانجھے کیتے۔
مجمان محمد افضل راز ہوراں چوتھی ”آن لائن ادبی بیٹھک” وچ سارے رلت کرن والیاں نوں جی آیاں نوں آکھیا تے ایس شعر نال گل بات دا مڈھ بنیا کہ”وارث شاہ سخن دا وارث، نندے کون اوہناں نوں”۔ ایس توں بعدرلت کرن والیاں نے اپنے گوڑھے وچار سانجھے کیتے۔
ڈاکٹر صائمہ بتول نے پیروارث شاہ تے اوہناں دی تخلیق ہیر رانجھا دے حوالے نال چوتھی آن لائن ادبی بیٹھک وچ اپنے وچار سانجے کردیاں ہویاں آکھیا کہ ساڈی پنجابی ادب دی تاریخ وارث شاہ توں بغیر نامکمل رہندی اے۔ سید وارث شاہ تے اوہناں دی ہیر دا ذکر نہ کیتا جائے تے فیر ساڈی پنجابی شاعری ادھوری رہ جاندی اے۔ سید وارث شاہ دی ہیرپڑھدے ہویاں اے راز کھل دا اے کہ او صرف شاعر ای نئیں سن ۔ بلکہ ماہر نباتات، صوفی، درویش، تاریخ دان، قانون دان، ماہر طب ، ماہر لسانیات، تے فلسفی وی سن ۔ اوہناں نے ہور آکھیا کہ پیر وارث شاہ نوں پورا سماجی شعور سی تے اوہناں نیں اپنی تخلیق ہیر رانجھا وچ اوس دور دی رہتل تے میل جول دی بھرپور عکاسی کیتی۔ انج لگدا اے کہ اوہناں نیں منج دی رسی وچ موتی پروئے نیں۔ایہناں وچ ساہنوں پنجاب دا ہر رنگ مل دا اے ۔ اوہناں نے اپنے شعراں وچ تھاں تھاں علم تے حکمت دے موتی کھلارے ہوئے نیں۔ وارث شاہ نے دنیاوی علوم توں ای نئیں بلکہ اپنی لکھت وچ قرآن تے حدیث توں وی استفادہ کیتا اے۔ اوس دور دی چھوٹی توں چھوٹی گل نوں وی تفصیل نال بیان کیتا اے۔ اوہناں دے کلام دی سب توں وڈی خوبی ایہہ وے کہ اوہناں دی ہیر رانجھا صرف لائبریریوں دی زینت نہیں بنی بلکہ ساڈے پنڈاں دے مجھاں چران والیاں نوں وی زبانی یاد اے۔

پنجابی ایکٹیوسٹ الیاس گھمن نے گل بات وچ حصہ لیندیاں آکھیا کہ وارث شاہ نے اپنی دھرتی تے ماں بولی دا حق ادا کر دتا اے۔ او پنجاب دی دھرتی تے قبضہ کرن والے غاصباں دے سخت خلاف سن۔ اوہناں اپنی تخلیق ہیر رانجھا وچ پنجاب تے پنجابی دی گل کیتی اے۔ وارث شاہ دا رانجھا صرف اک کردارای نئیں بلکہ ایہدے وچ پنجاب دا ہر نوجوان اے۔ وارث شاہ ساڈے ہر ساہ دے نال ساڈے اندر موجود اے۔ اوہناں نے جس نویکلے انداز نال گل کیتی اے اوس نیں ساڈی ماں بولی پنجابی تے ساڈی ثقافت نوں ہمیش لئی زندہ کر دتااے۔ وارث شاہ دی شاعری نے نہ صرف اوس دور دے شاعراں نوں متاثر کیتا بلکہ او اپنے بعد آون والے ہر دور تے وی اثر انداز ہووے گی۔
بہاولنگرتوں پنجابی سیوک ڈاکٹر سید غضنفر بخاری نے اپنے وچار سانجھے کردے ہویاں آکھیا کہ پیر وارث شاہ اک سکول آف تھاٹ دا ناں اے ۔ جس دا بنیادی مقصد پیارتے محبت دی گل کرنا سی ۔ ایسے سچائی دا سبق اوہناں نیں اپنے شاگرداں نوں دتا اے۔ ہر لکھاری کول لفظاں نوں ورتن دا اک خاص ڈھنگ ہوندا اے۔ ہیر وارث شاہ پڑھ دے ہویاں انج لگدا اے کہ وارث شاہ نے پہلاں خود آب حیات پیتا، فیر اپنے ہر لفظ نوں آب حیات پلایا تے فیر اپنی ہیرنوں پلایا جس دے نال خود وارث شاہ، اوس دا کلام تے اوس دی تخلیق ہیر پنجابی ادب وچ امر ہو گئے۔
گوجرانوالہ توں سپیشل ایجوکیشن دے ڈاکٹر انوار احمد اعجازنے آکھیا کہ وارث شاہ نے اپنی ہیر وچ پنجابی زبان، پنجابی محاورے ، پنجابی ثقافت تے انمول جذبیاں دا خوبصورتی نال اظہار کیتا اے۔ اس دے اک اک مصرعے وچ ساڈی ماں بولی نکھر کے سامنے آؤندی اے ۔ ایس دے ہر مصرعے وچ ازلی حقیقتاں دا اظہار نظر آؤندا اے۔ وارث شاہ نے اپنے کرداراں راہیں پنجاب دا مہاندرہ ساڈے سامنے رکھیااے۔ تے ایہو اوس دی ہیر رانجھا دی خوبی اے جس نے ایہنوں آئندہ نسلاں لئی زندہ جاوید کر دتا اے۔
گورنمنٹ کالج گوجرانوالہ وچ شعبہ پنجابی دے سربراہ ڈاکٹر احسان اللہ طاہر ہوراں اپنے وچاراں وچ آکھیا کہ دنیا دی ہر زبان وچ اک لکھاری ہوندا اے جس تے اوس زبان تے اوس دے بولن والیاں نوں مان ہوندا اے۔ ایس اک قصے نوں پڑھن والا کئی قصے پڑھ دا اے۔ ایہہ اوس پھُل وانگ اے جس دی ہر پنکھڑی اپنے اندرنویں تے نویکلی خوشبو نال ہوندی اے ۔ وارث شاہ اپنے ایس قصے وچ اوس دوردی سماجیات، معاشرت، رہتل دے نال نال مذہب نوں وی نال لے کے چل دا اے۔ ایہو وجہ اے کہ ایہہ قصہ صدیاں لنگھ جان دے باوجود اج وی تروتازہ لگ دا اے۔
وائس آف جلالپوردے ایڈیٹر پنجابی سیوک محمد اشفاق ایازنے اپنے وچاراں وچ آکھیا کہ 2011 ء وچ ایس محفل دے مجمان تے پنجابی سیوک محمد افضل راز نے نو سو صفحیاں دا اپنے رسالے کانگاں دا وارث شاہ نمبر کڈھیا سی۔ جیہڑا بڑی تحقیق، محنت تے عقیدت نال کڈھیا گیا سی ۔ ایہہ خاص نمبر پنجابی ادب وچ اک حوالہ جاتی دستاویز دے طور تے یاد رکھیا جائے گا۔جتھوں تیک وارث شاہ تے اوس دی ہیر رانجھا دا تعلق اے۔ ایہہ صرف اک قصہ ای نئیں بلکہ ایس اندر پنجابی زبان دے نویکلے اکھر، تشبیہاں، استعارے تے بولیاں نیں ۔وارث شاہ نے اپنی ہیر رانجھا دے راہیں پنجابی ادب نوں لسانیات دے حوالے نال بھرواں تے سنگھناں کر دتا اے۔ایس دی زبان اج وی جدید لگ دی اے ۔ جیہڑی ہر آون والے پنجابی شاعر لئی اک مقدس کتاب دی حیثیت نال اوس دی رہنمائی کردی رہوے گی۔
ایس آن لائن بیٹھ وچ جہلم توںپنجابی سیوک قاضی فاروق تے شیخوپورہ توں پنجابی سیوک تے شاعر ندیم افضل ندیم نے وارث شاہ نال اپنی عقیدت دا اظہار کردیاںہویاں اوہناں نوں منظوم خراج عقیدت پیش کیتا۔ندیم افضل ندیم دی نظم ونگی پڑھو جی۔
اج وارث ویکھ پنجاب نوں
اج وارث ویکھ پنجا ب نوں تے کر کوئی تدبیر
ایتھے کارے ہو گئے ڈاہڈڑے تیری لُٹی گئی جاگیر
کوئی کیدو نظراں لا گیا تیرا پُھٹ گیا پنجاب
اج رل کے وسنا لگ دا اک سُفنا تے اک خاب
سولاں دیاں ہون حفاظتاں ایتھے ساڑے جان گلاب
تیرے جنت دیس چہ وارثا سانوں پل پل ملن عذاب
ساڈے ہاسے کنہے کھو لیے ساڈی بدلی کس تقدیر
اج وارث ویکھ پنجا ب نوں تے کر کوئی تدبیر
ایتھے کارے ہو گئے ڈاہڈڑے تیری لُٹی گئی جاگیر
اج تک تے سہی توں واثا، تیرے بیلے سُنج مسان
نہ چوری ہیر لیاوندی، ایتھے رانجھے زہراں کھان
اج سبھے کھیڑے بن گئے نیں ویلے دے پردھان
تاں کوڈیوں سستے وکدے پئے بندیاں دے ایمان
سانوں ساری بُھل بھلا گئی جو لکھی اے توں تحریر
اج وارث ویکھ پنجا ب نوں تے کر کوئی تدبیر
ایتھیکارے ہو گئے ڈاہڈڑے تیری لُٹی گئی جاگیر
مُکے ٹِلے بالناتھ دے تے تھاں تھاں جُوے ہون
ویر ویراں دے مونہہ چوں پئے ٹُکر کھون
ماواں پال کے گھبرو پئیاں تقدیراں نوں رون
بس چور اچکے وارثا ایتھیسُکھ دی نیندے سون
ساڈے سُکھ سکون دے خاب وی ہو گئے نیں لیرو لیر
اج وارث ویکھ پنجاب نوں تے کر کوئی تدبیر
ایتھیکارے ہو گئے ڈاہڈڑے تیری لُٹی گئی جاگیر
سانوں اپنی بولی بھل گئی ہوئی اے بی سی نہ یاد
اسیں ادھ وچالے پھس گئے نہ وسدے نہ آباد
اسیں آپے اپنے چور ہاں ساڈی کون کرے امداد
ساڈے سر توں پگاں لتھیاں ساڈے پیراں وچ زنجیر
اج وارث ویکھ پنجاب نوں تے کر کوئی تدبیر
ایتھے کارے ہو گئے ڈاہڈڑے تیری لُٹی گئی جاگیر
سانوں علم قرآنی بُھلیا، دل روندا اے خون و خون
ساڈے بچے جا کے سکھدے پئے غیراں دے قانون
سانوں ودھے ودھیرے خطرے سانوں ملے نہ کِتے سکون
سانوں وچ مسیتے وارثا، پئے بمباں دے نال لوہن
اسیں سُفنے جو وی ویکھدے ہندی اُلٹی ہی تعبیر
اج وارث ویکھ پنجا ب نوں تے کر کوئی تدبیر
ایتھے کارے ہو گئے ڈاہڈڑے تیری لُٹی گئی جاگیر
اسیں لاغر تاہیوں جاپدے، سانوں ماریا ڈاہڈا بُھکھ
سانوں دسے نہ وارث وارثا، اسیں صحراواں دے رُکھ
ساڈے اندر زہراں رچیاں، تاں نیلے پیلے مُکھ
ایس جیون مر مُک جانے دا، تاں لاڑا بنیا دُکھ
ہُن سُرت سنبھال ندیم توں، ہو گئی اے انت اخیر
اج وارث ویکھ پنجاب نوں، تے کر کوئی تدبیر
ایتھے کارے ہو گئے ڈاہڈڑے تیری لُٹی گئی جاگیر
ندیم افضل ندیم
آخر وچ افضل راز ہوراں اپنے سارے رلتیاں دا شکریہ ادا کیتا تے ایس عزم دا اظہار کیتاکہ ایس طراں دیاں محفلاں سج دیاں رہن گیاں تے ایسے طراں ای پنجابی دے ودھا دیاں کوششاں کر دے رہواں گے ۔