30ویں پارے دا خلاصہ

مولانا محمد الیاس گھمن

قیامت دے دن اللہ تعالیٰ جانوراں نوں وی میدان وچ جمع کر کے ظالم جانور توں مظلوم جانور دابدلہ دلوا کے اوہناں نوں مٹی کر دین گے

سورۃ النبا
نباء خبر نوں کہندے نیں۔ ایہہ لفظ دوجی آیت وچ موجود اے۔ ایسے مناسبت نال ایس دا ناں ” نباء ”اے۔ شروع وچ منکرین قیامت دیاں گلاں دا تذکرہ ہو رہیا اے۔ ”نباء عظیم ”توں مراد قیامت اے۔ کفار بطور مذاق قیامت دے متعلق فضول قسم دے سوال کردے سن ایس نال اوہناں دا مقصد آخرت نوں مننا نہیں سی۔ فیر اللہ تعالیٰ نے آن والی آیتاں وچ کائنات وچ ودھی ہوئیاں بے شمار نعمتاں دا ذکر کیتا جنہاں نعمتاں نوں ایہہ کفار وی تسلیم کردے سن گویا اللہ تعالیٰ دی قدرت نوں من دے سن پر قیامت نوں نہیں من دے سن۔ ایتھے اوہناں نوں سمجھایا جا رہیا اے کہ جس طرح اللہ تعالیٰ ہور نعمتاں نوں بنان اُتے قادر اے ایسے طرح مرن دے بعد انساناں نوں دوبارہ زندہ کرن اُتے وی قادر اے۔شروع والی آیتاں وچ منکرین قیامت تے آخرت دے حالات تے عذاب دا ذکرسی۔ ہن ایتھے اوہناں دے مقابلے وچ منن والے متقین لئی جنت دی نعمتاں دا ذکر اے۔ متقین لئی اوس دن جت ہوئے گی۔ باغات، انگور تے ہم عمر نوخیز بیویاں ہون گیاں۔ آخر وچ قیامت دے دن دی منظر کشی کیتی جا رہی اے کہ آخرت وچ کوئی انسان یا فرشتہ کسے دی سفارش کرن لئی اللہ تعالیٰ دے ساہمنے گل نہیں کر سکے گا ہاں جس نوں اللہ تعالیٰ اجازت دین گے اوہ وی صرف درست گل کرے گا۔ قیامت دے دن اللہ تعالیٰ جانوراں نوں وی میدان وچ جمع کر کے ظالم جانور توں مظلوم جانور دابدلہ دلوا کے اوہناں نوں مٹی کر دین گے۔ اوس ویلے کفار عذاب دا منظر ویکھ کے تمنا کرن گے کہ کاش اسیں وی مٹی ہو جائیے۔
سورۃ النازعات
نازعات دا معنی کھچن دا اے۔ ایہہ لفظ ایس سورۃ دی پہلی آیت وچ موجود اے۔ ایسے مناسبت توں ایس دا ناں ”نازعات ”اے۔ ایتھے فرشتیاں دی قسماں کھائیاں نیں کہ قسم اے اوہناں فرشتیاں دی جیہڑے کافراں دی روحواں نوں سختی توں کھچدے نیں، مومناں دی روحاں نوں نرمی توں کڈدے نیں تے اللہ تعالیٰ ولوں اوہناں روحواں لئی جیہڑا اوہناں نوں حکم ملدااے ایس دا انتظام کر دیندے نیں۔ ایہہ قسماں کھا کے اللہ تعالیٰ دسنا چاہندے نیں کہ اوہناں نوں فرشتیاں دے ذریعے اسیں صور پھنکوا کے اوہناں ای انساناں نوں دوبارہ زندہ کر دیواں گے۔ ساڈے لئی ایہہ کم کوئی مشکل نہیں۔ ایس دے بعد حضرت موسیٰ علیہ السلام دا قصہ بیان کیتا حضرت موسیٰ علیہ السلام نوں اللہ تعالیٰ نے نبوت عطا کر کے فرمایا کہ فرعون دے کول جائیے اوہ سرکش ہو چکیا اے۔ فرعون نشانیاں ویکھ کے نہ منیا بلکہ مقابلے اُتے اتر آیا تے اپنے بارے وچ کہیا کہ میں تہاڈا اعلیٰ درجے دا پروردگار واں۔ اللہ تعالیٰ نے دنیا وچ غرق ہون دی صورت وچ عذاب دتا تے آخرت وچ جہنم دی اگ ہوئے گی۔ فیر اللہ تعالیٰ نے اپنی قدرت دی عظیم نشانیاں اسمان، زمین، رات، دن تے پہاڑاں دا ذکر فرما کے آخرت دی منظر کشی کیتی اے۔ کفار بار بار نبی اکرم ﷺ توں قیامت دے بارے وچ پچھدے سن کہ کدوں آئے گی؟ ایتھے اوہناں نوں جواب دتا کہ قیامت دا علم تے صرف اللہ تعالیٰ دے کول اے۔ کفار جدوں آخرت وچ اپڑ جان گے تے اوہناں نوں عالم دنیا یا عالم برزخ دا زمانہ اک شام یا اک سویر جنہا معلوم ہوئے گا۔
سورۃ عبس
عبس دا معنی اے ناخوش ہونا۔ ایہہ لفظ پہلی آیت وچ موجود اے ایس لئی ایس سورۃ دا ناں ”عبس”اے۔ شروع سورۃ وچ شانِ نزول ول اشارا اے اک وار نبی مکرم ﷺ قریش دے وڈے وڈے سرداراں نوں تبلیغ کرن وچ مصروف سن۔ حضرت عبداللہ بن ام مکتوم رضی اللہ عنہ آئے جیہڑے کہ نابینا سن تے آپ ﷺ توں کجھ سکھن دی درخواست کیتی۔ نابینا ہون دی وجہ نال اوہناں نوں پتہ نہ چلیا کہ آپ ﷺ کس کم وچ مصروف نیں۔ حضرت پاک ﷺ نوں ایہہ گل پسند نہ آئی۔ نبی پاک ﷺ دا ایہہ طرز اللہ تعالیٰ نوں پسند نہ آیا، جدوں کفار چلے گئے تے اوس ویلے ایہہ سورۃ نازل ہوئی۔ ایس واقعے توں ساہنوں ایہہ تعلیم ملدی اے کہ جیہڑا سچا، مخلص، طالب تے اپنا ہوئے اوہنوں ویلا دینا تے اوہدی طلب نوں پورا کرنا، ایہہ اوس دا حق اے۔ پچھلی آیتاں وچ کائنات وچ انساناں دے فائدے لئی بے شمار نعمتاں دا ذکر سی۔ ہن آخرت دی منظر کشی کیتی جا رہی اے کہ جدوں کن پھاڑن والی اواز (صور ) آ جائے گی۔ ایس توں مراد فیصلے دا دن اے تے اوہ دن اینا سخت ہوئے گا کہ کوئی کسے دا نہیں ہوئے گا حتیٰ کہ آدمی اپنے بھرا توں نسے گا، ماں پیو توں، بیوی بچیاں توں نسے گا، اک اک نیکی منگدے پھرن گے پر کوئی کسے نوں اک نیکی دین لئی تیار نہ ہوئے گا۔ ایس نال سانوں ایہہ سبق ملدا اے کہ موت توں پہلے سچی توبہ کر کے اپنے رب نوں راضی کر لیئے تے آخرت لئی نیکیاں جمع کر لیئے تاں جے اوتھے کسے توں منگنی نہ پوے۔
سورۃالتکویر
تکویر دا معنی اے لپیٹنا۔ جدوں قیامت ہوئے گی تے سورج نوں لپیٹ دتا جائے گا۔ ایسے مناسبت نال ایس دا ناں ’’تکویر ‘‘ اے۔ سورۃ دے شروع توں لے کے آیت نمبر 14 تیکر قیامت دامنظر پیش کیتا گیا اے۔ سورج نوں لپیٹ کے بے نور کر دتا جائے گا۔ ستارے ٹُٹ جان گے۔ پہاڑ ساڑ دتے جان گے۔ انج دا ہولناک منظر ہوئے گا کہ 10 مہینے دی گابھن اونٹنی دی وی کوئی پرواہ نہیں کرے گا۔
عرب دے کول انج دی اونٹنی بوہت قیمتی ہوندی سی پر اوس ویلے ایہہ بے کار چھڈ دتی جائے گی۔ سارے جانور خوف دے مارے اکٹھے ہو جان گے۔ زندہ درگور کیتی ہوئی بچی نوں لیایا جائے گا تے ایس توں پچھیا جائے گا کہ تینوں کس جرم وچ مٹی وچ دبایا گیا سی۔ ایس توں مقصود مجرمین نوں سزا دینا ہوئے گا۔ فیر حضرت جبرائیل علیہ السلام دا ذکر فرمایا جو نبی پاک ﷺ دے کول قرآن کریم دی وحی لیایا کردے سن۔ اگے نبی کریم ﷺ دے متعلق فرمایا کہ اوہناں نوں جیہڑی غیب دیاں گلاں اللہ تعالیٰ ولوں دسیاں جاندیاں نیں اوہ کاہناں وانگوں ایس دے دسن وچ نہ تے بخل نال کم لیندے نیں تے نہ اوہناں دے دسن اُتے پیسے لیندے نیں۔ قرآن کریم تے ہے ای لوکاں لئی نصیحت پر ایس توں فائدہ چکدے نیں جنہاں نوں اللہ تعالیٰ فائدہ دیناچاہندے نیں۔
سورۃ الانفطار
ایس سورۃ دے شروع وچ وی اللہ تعالیٰ نے آخرت دی منظر کشی کیتی اے۔ مکی سورتاں وچ تھاں تھاں تے عقیدہ آخرت نوں دلائل نال مختلف پیرائے وچ بیان کیتا گیا اے۔ انسان نے جیہڑے اعمال دنیا وچ کر کے اگے گھلے سن اوہ اوہناں نوں وی جان لوے گا تے دنیا وچ جیہڑے اعمال کرنے چاہیدے سن پر نہ کر سکیا۔ اوہناں دا وی علم ہو جائے گا۔ فیر اللہ تعالیٰ نے کراماً کاتبین دا ذکر فرمایا۔ اوہناں دی ذمہ داری ایہہ وے کہ انسان دنیا وچ جیہڑے وی اعمال کرے بُرے یا چنگے اوہ اوہناں نوں ایس دے نامہ اعمال وچ لکھ دین تاں جے قیامت دے دن ہر انسان اپنے نامہ اعمال نوں خود ویکھ تے پڑھ لوے۔ فیر ایس دے متعلق فیصلہ جنت یا جہنم دا فیصلہ کیتا جائے۔ ایس نال سانوں ایہہ سبق مل رہیا اے کہ دنیا وچ رہندے ہوئے اپنے اقوال، افعال تے اعمال نوں تول تول کے کرنا چاہیدا اے کیوں جے ساڈا ہر قول و فعل لکھیا تے محفوظ کیتا جا رہیااے۔
سورۃ المطففین
مطففین دا معنی اے ناپ تول وچ کمی کرن والے۔ پہلی آیت وچ ایہہ لفظ موجود اے۔ ایسے مناسبت نال ایس سورۃ دا ناں ”مطففین”اے۔ سورۃ دی ابتدائی آیتاں وچ اوہناں لوکاں لئی ہلاکت دی سخت وعید سنائی گئی اے جیہڑے دوجے توں اپنا حق لیندے ویلے پورا پورا وصول کردے نیں پر اوہناں نوں اوہناں دا حق دیندے ویلے کمی بیشی کر کے دیندے نیں۔ کل قیامت دے دن، جتھے سب لوک کھڑے ہون گے، ایہہ اپنے پروردگار نوں کیہ منہ وکھان گے؟ ایس نال سانوں ایہہ سبق مل رہیا اے کہ حقوق العباد دی چنگے طریقے نال ادائیگی کرنی چاہیدی تے آخرت لئی چنگی تیار ی کرنی چاہیدی اے۔ فیر کئی آیتاں وچ کفار و فجار تے ابرارونیک لوکاں دا تذکرہ ہو رہیا اے۔ کفار و فجار دی جدوں روح نکلدی اے تے ایس دا ٹھکانہ سجین یعنی تھلے دا قید خانہ اے۔ جدوں ابرار لوکاں دی روح نکلدی اے تے ایس دا ٹھکانہ علیین یعنی اُتے دے بالا خانے نیں۔ ایسے طرح کفار دا نامہ اعمال اوہناں دی روحواں وانگوں سجین وچ ہوجدا اے جد کہ ابرار دا نامہ اعمال اوہناں دی روحواں وانگوں علیین وچ ہوندا اے۔ فیر اگے ابرار لوکاں لئی جنت دی نعمتاں دا ذکر ہو رہیا اے۔
سورۃ الانشقاق
ایس سورۃ دے شروع وچ وی دیگر سورتاں وانگوں قیامت دے حالات و واقعات بیان کیتے گئے نیں۔ زمین وچ انسان یا انسان دے علاوہ جو کجھ اے اوہ ایہنوں باہر کڈ دیوے گی۔ایس ویلے ہر انسان نوں اپنا انجام معلوم ہو جائے گا۔ اگے اللہ تعالیٰ نے فریقین دے حالات نوں بیان فرمایا کہ مومن دا حساب کتا ب دا معاملہ آسان ہوئے گا تے ایہنوں نامہ اعمال سَجّے ہتھ وچ ملے گا تے اوہ خوش خوش اپنے گھر والیاں ول پَرتے گا۔ جد کہ اوہ لوک جنہاں نوں اوہناں دا نامہ اعمال کھبّے ہتھ دتا جائے گا، اوہ ایس ویلے ناکامی نوں ویکھ کے فیر موت نوں سدن گے۔ سورۃ دے آخر وچ دونواں دا نتیجہ بیان فرمایا کہ کفار لئی درد ناک عذاب ہوئے گا تے ایمان والیاں لئی انج دا ثواب ہوئے گا جیہڑا ختم ہون والا نہیں ہوئے گا۔
سورۃ البروج
سورۃ دے شروع وچ اللہ تعالیٰ نے قسماں کھا کے اصحاب اخدود ول اشارہ فرمایا اے۔ یوم الموعود توں مراد قیامت دا دن اے۔ اک تفسیر دے مطابق شاہد توں مراد جمعے دا دن اے تے مشہود توں مراد عرفہ دا دن اے۔ اک تفسیر وچ شاہد توں مراد انسان اے تے مشہود توں مراد قیامت اے۔ اگے اللہ تعالیٰ فرماندے نیں کہ اللہ تعالیٰ دی مار اے اوہناں خندق کھودن والیاں اُتے۔ ایس وچ ایس واقعے ول اشارہ اے جیہڑا نبی کریم ﷺ دی ولادت مبارکہ توں 70 سال پہلے پیش آیا سی۔ اک کافر بادشاہ سی جیہڑا اک مسلمان منڈے نوں مارنا چاہندا سی پر اوہ منڈا اوہناں لئی ازمائش بنیا ہویا سی۔ فیر ایس منڈے نے خود ای بادشاہ نوں تدبیر دسی کہ میری موت کس طرح واقع ہو سکدی اے۔ بادشاہ نے اونج ای کیتا تے کافی سارے ہور لوک ایمان لے آئے۔بادشاہ نوں غصہ، آیا ایس نے کہیا جیہڑے دینِ حق قبول کر چکے نیں اوہناں نوں خندقاں وچ اگ بھڑکا کے ساڑدیو ، فیر اگے اہل ایمان دی کامیابی نوں بیان کیتا کہ اوہ باغات وچ ہون گے۔
سورۃ الطارق
قسم اے اسمان دی تے طارق دی۔ طارق دا معنی جیہڑا رات نوں آئے۔ فرمایا کہ تہانوں پتہ اے کہ طارق کیہ اے؟ اوہ ستارہ اے جیہڑا بالکل روشن اے۔ اللہ تعالیٰ نے قسماں کھا کے دسیا کہ انسان اُتے اک نگران فرشتہ مقرر اے جیہڑا ایس دے اعمال نوں لکھدا رہندا اے ایس دی حفاظت کردا رہندا اے۔ فیر انسان دی تخلیق نوں بیان کر کے منکرین بعث بعد الموت نوں سمجھایا جا رہیا اے جنہاں نوں شک سی کہ انسان دوبارہ کنج بنے گا؟ ہڈیاں وچ جان کنج آئے گی؟گوشت کنج چڑھے گا؟ اللہ تعالیٰ فرماندے نیں کہ تسیں ویکھیا اے کہ پانی دے نطفے نال اللہ تعالیٰ انسان نوں بناندا اے تے بنے ہوئے انسان نوں دوبارہ بنانا کیہ مشکل اے۔
سورۃ الاعلیٰ
اللہ تعالیٰ دی تسبیح بیان کرنی چاہیدی اے۔ اللہ تعالیٰ نے مخلوقات نوں اک خاص اندازنال پیدا فرمایا اے۔ مخلوقات وچ انساناں نوں خاص طور اُتے چاہیدا اے کہ اوہ ہر حال وچ اللہ تعالیٰ دے ناں دی تسبیح بیان کرن۔ اگے قرآن کریم دی حقانیت تے نبی اکرم ﷺ دا ذکر فرمایا کہ اسیں تہانوں پڑھاواں گے تے تسیں بھُلو گے نہیں، لہٰذا جلدی نہ کرو ہاں جس شے نوں منسوخ کرنا ہوئے گا اوہنوں اللہ تعالیٰ بھلا دین گے۔ جس بندے نے اپنا تزکیہ کیتا تے اللہ تعالیٰ دے ناں دا ذکر کیتا تے انج دا بندا کامیاب اے۔
سورۃ الغاشیہ
غاشیہ دا معنی اے چھا جانا، مراد ایس توں قیامت اے۔ ایس سورۃ دے شروع وچ قیامت دا تذکرہ کیتا۔ فیر مجرمین دا کہ اوہناں دے چہرے اترے ہوئے ہون گے تے اوہناں نوں جہنم دی دہکدی ہوئی اگ وچ داخل کیتا جائے گا۔ فیر متقین اہل جنت دا تذکرہ کیتا کہ اوہ جنت دے انعامات توں مستفید ہون گے۔ جنت وچ وگدے ہوئے چشمے ہون گے۔ اُچی نشستاں ، پیالے قالین تے سرہانے ہون گے، فیر مشرکین نوں سمجھان لئی چار شیواں دا تذکرہ کیتا: اونٹ، آسمان، زمین تے پہاڑ۔ اوہناں وچ غور و فکر کرن توں پتہ چلیا کہ اللہ تعالیٰ وحدہ لاشریک اے۔ فیر پیغمبر ﷺ دا فریضہ ذکر کیتا کہ آپ ﷺ دا کم صرف تبلیغ اے کسے نوں زبردستی منوانا نہیں۔
سورۃ الفجر
ایس سورۃ دے شروع وچ اللہ تعالیٰ نے قسماں کھاہدیاں نیں ذوالحجہ دی فجر دی ، 10 راتاں دی، ایس توں مراد ذوالحجہ دی پہلی 10 راتاں نیں۔ جفت تے طاق دی، جفت توں مراد 10 ذوالحجہ دا دن تے طاق توں مراد 9 ذوالحجہ دا دن اے۔ ایہناں قسماں دا مقصد ایہہ وے کہ اللہ تعالیٰ نیک لوکاں نال اچھائی دا معاملہ فرمان گے تے بُرے لوکاں نال بُرائی دا معاملہ فرمان گے۔ فیر سابقہ اقوام ارم، ثمود، قوم فرعون تے اوہناں دی تباہی دا ذکر کیتا اے۔ سورۃ دے آخر وچ مجرمین تے متقین دے انجام نوں بیان فرمایا اے کہ مجرمین قیامت دے عذاب دا نظارہ کرن دے بعد کہن گے کہ اے کاش اسیں ایس زندگی لئی اگے کجھ گھل دتا ہوندا۔ نفس مطمئنہ نوں کہیا جائے گا کہ اپنے پروردگار ول آ جا تے اللہ تعالیٰ توں راضی اوہ تیرے توں راضی تے اوہناں نوں کہیا جائے گا کہ جنت وچ داخل ہو جان۔
سورۃ البلد
اللہ تعالیٰ نے شہر مکہ دی قسم کھا کے فرمایا اے میرے پیغمبر ! آپ ایس شہر وچ مقیم او، مکہ مکرمہ پہلے وی مکرم سی پر نبی پاک ﷺ دی تشریف آوری تے اقامت دی وجہ نال ایس دے شرف وچ ہور وی وادھا ہو گیا اے۔ اللہ تعالیٰ فرماندے نیں اسیں انسان نوں مشقت وچ پیدا کیتا اے۔ دنیا وچ ہر انسان نوں مشقت دا سامنا ہوئے گا۔ راحت دا اصل مکان آخرت اے۔ اللہ تعالیٰ نے انسان نوں نیکی تے بدی، دونویں رستے وکھا دتے نیں، ہن ایس دی مرضی جس رستے نوں چاہے اختیار کر لوے۔ آخر وچ فریقین (دائیں تے بائیں ہتھ والیاں) دے انجام نوں بیان فرمایا اے۔
سورۃ الشمس
اللہ رب العزت نے 11 قسماں کھا کے ایہہ مضمون سمجھایا اے کہ اللہ تعالیٰ نے انسان دی ذات وچ گناہ دا تقاضا وی رکھیا اے تے گناہ نوں کنٹرول کرن دی طاقت وی ایس دے مزاج وچ رکھی اے۔ اوہ بندا کامیاب ہو گیا جس نے اپنے نفس دی اصلاح کر لئی تے اوہ بندا برباد ہو گیا جس نے اپنے نفس نوں تباہ کر دتا یعنی ایس دی اصلاح نہ کر سکیا۔ فیر آخر وچ قوم ثمود دی سرکشی تے اوہناں دے انجام نوں ذکر کیتا اے۔
سورۃ اللیل
سورۃ دے شروع وچ اللہ تعالیٰ نے قسماں کھا کے نیکی تے بدی دے نتیجے نوں بیان کیتا کہ جس بندے نے اللہ تعالیٰ دے رستے وچ مال دتا، تقویٰ اختیار کیتا تے سب توں چنگی گل نوں دل توں منیا تے اللہ تعالیٰ ایس نوں کامیابی عطا فرما دین گے تے جس بندے نے بخل کیتا تے سب چنگی گل نوں جھٹلا دتا تے اللہ تعالیٰ ایس نوں ناکام فرما دین گے۔ سورۃ دے آخر وچ فرمایا کہ اوہ بندا جیہڑا اللہ تعالیٰ توں بوہت زیادہ ڈردا اے، اپنا مال راہ خدا وچ خرچ کردا اے تے ایس توں مقصود صرف اللہ تعالیٰ دی رضا اے، انج دا بندا جہنم توں بوہت دور رہوے گا۔ ایہہ آیتاں حضرت صدیق اکبر رضی اللہ عنہ دی شان وچ نازل ہوئیاں نیں۔
سورۃ الضحیٰ
ایس سورۃ وچ اللہ تعالیٰ نے اپنے محبوب نال عشق دی انتہا فرما دتی۔ ابولہب دی بیوی ام جمیل نے کہیا سی کہ محمد ﷺ دے خدا نے ایس نوں چھڈ دتا اے۔ اللہ تعالیٰ نے انج جواب دتا کہ قسم اے چڑھدے دن دی روشنی دی تے رات دی جدوں ایس دا ہنیرا چھا جائے کہ میں خدا نے نہ تہانوں چھڈیا اے تے نہ ای میں ناراض واں۔ اگے مزید اپنے محبوب نوں یقین دلوان لئی فرمایا کہ کیہ اسیں تہانوں یتیم نہیں پایا سی فیر تہانوں ٹھکانا دتا، رستے توں ناواقف پایا تے رستہ وکھایا تے تہانوں نادار پایا تے غنی کر دتا۔ فیر نبی مکرم ﷺنوں فرمایا کہ یتیم اُتے سختی نہ فرمانا، سائل نوں ڈانٹ ڈپٹ نہ کرنا تے اپنے پروردگار دی نعمتاں دا تذکرہ کردے رہنا۔
سورۃ الانشراح
ایس سورۃ وچ شق صدر دے واقعہ دا تذکرہ کیتا تے فرمایا کہ اسیں اپنے محبوب دا ذکر بلند کر دیاں گے۔ ایتھے اک اصول بیان فرمایا کہ پہلے تنگی آندی اے فیر تنگی دے بعد آسانی آندی اے۔
آخر وچ فرمایا کہ جدوں مصروفیات ختم ہو جان تے اپنے رب دی اینی عبادت کرو کہ تسیں تھک جائو۔ ایس توں مراد نفلی عبادات نیں۔ تے دین دا کم کرن والیاں نوں چاہیدا اے کہ فرائض تے دینی کماں توں فارغ ہون توں بعد ذکرو اذکار تے نوافل دا وی اہتمام فرمان، ایس توں اللہ تعالیٰ نال تعلق مضبوط ہوندا اے۔
سورۃ التین
شروع وچ اللہ تعالیٰ نے چار قسماں کھا کے انسان دی تخلیق بیان فرمائی کہ اسیں انسان نوں بہترین سانچے وچ ڈھال کے پیدا فرمایا۔ فیر انسان بڑھاپے نوں اپڑ جاندا اے تے ایس دی خوبصورتی تے طاقت دونویں ختم ہو جاندیاں نیں۔ جوانی وچ اوہ جیہڑے اعمال کردا سی ہن بڑھاپے وچ نہیں کر سکدا تے اللہ تعالیٰ ایس لئی پنشن جاری فرما دیندے نیں کہ ایہنوں اوہناں اعمال دا ثواب ملدا رہندا اے۔ فیر آخر وچ اللہ تعالیٰ دی حاکمیتِ اعلیٰ دا ذکر اے۔
سورۃ العلق
قرآن کریم دی سب توں پہلی وحی جیہڑی غار حراء وچ نازل ہوئی اوہ ایس سورۃ دی پہلی پنج آیتاں نیں۔ ایس دی باقی آیتاں بعد و چ نازل ہوئیاں سن۔ اگے ابوجہل دی سرکشی تے بدبختی دا ذکر اے کہ ایس نے نبی کریم ﷺ نوں حرم وچ نماز پڑھن توں منع کیتا۔ حالانکہ نبی پاک ﷺ ہدایت یافتہ نیں تے تقویٰ دا حکم دیندے نیں۔ ابوجہل دے بارے وچ اللہ تعالیٰ فرماندے نیں کہ جے اوہ اوہناں حرکات توں باز نہ آیا تے اسیں ایس دی پیشانی دے والاں توں پھڑ کے گھسیٹاں گے۔ فیر آخر وچ اللہ تعالیٰ نے محبت دے انداز وچ فرمایا میرے محبوب سجدہ کرو تے میرے نیڑے ہو جائو، پتہ چلیا کہ سجدہ نال اللہ تعالیٰ دا قرب نصیب ہوندا اے۔
سورۃ القدر
ایس سورۃ وچ ایہہ ذکر اے کہ اللہ تعالیٰ نے سانوں اک انج دی رات عطا فرمائی اے جیہڑی ہزار مہینیاں توں بہتر تے افضل اے اوہ لیلۃ القدر دی رات اے جس وچ لوح محفوظ توں اسمان دنیا اُتے قرآن کریم نازل ہویا۔ ایہہ رمضان المبارک دے آخری عشرے دی طاق راتاں وچوں کوئی اک رات اے۔
سورۃ البینہ
ایس سورۃ وچ دسیا کہ مشرک ناکام ہون گے۔ یہود و نصاریٰ نبی پاک ﷺ دی نبوت دے روشن دلائل ویکھن توں بعد وی آپ اُتے ایمان نہ لیائے تے ایہہ ناکام ہون گے۔ ایہہ گل سمجھائی کہ جیہڑے نیک کم کردے نیں اللہ تعالیٰ اوہناں توں راضی ہوندے نیں۔ بطور خاص صحابہ کرام نوں اللہ تعالیٰ نے انعام دتا کہ ” رضی اللہ عنہم و رضوعنہ” اللہ تعالیٰ اوہناں توں راضی ہو گئے تے اوہ اللہ تعالیٰ توں راضی ہو گئے۔ ایہہ صحابہ کرام رضی اللہ عنہم لئی بوہت وڈا انعام تے فضیلت اے۔
سورۃ الزلزال
ایس سورۃ وچ قیامت دی ہولناکیاں نوں بیان کیتا جدوں قیامت آئے گی تے زمین اپنے خزانے باہر کڈ دیوے گی۔ دنیا وچ جس نے مال دی خاطر گناہ کیتے سن اوہ ایس مال نوں ویکھ کے کہوے گا ایہہ وے اوہ مال جس دی وجہ نال میں گناہ کیتے سن! ایس مال نوں کوئی لین والا نہیں ہوئے گا تے ایس ویلے نوں یاد کرو۔ آخرت دی تیاری کرو۔ دنیا وچ کیتی ہوئی نکی توں نکی نیکی اُتے اللہ تعالیٰ چنگا بدلہ دین گے تے نکی توں نکی بُرائی اُتے اللہ تعالیٰ سزا دین گے۔ قیامت دے دن پورا حساب کتاب لیا جائے گا۔
سورۃ العادیات
اللہ تعالیٰ نے نسن والے گھوڑیاں دی قسماں کھا کے ایہہ گل سمجھائی کہ گھوڑا اپنی جان نوں خطرے وچ پا کے اپنے مالک دی حفاظت کردا اے ایس دی گل من دا اے پر انسان نوں ویکھو کہ اوہ اپنے مالک دا کھاندا اے پر ایس دی گل نہیں من دا تے شکر دے بجائے ناشکری کردا اے حالانکہ اللہ تعالیٰ دا رزق کھان توں بعد اللہ دی اطاعت تے شکر کرنا چاہیدا اے۔
سورۃ القارعہ
ایس سورۃ وچ قیامت دا ذکر کیتا تے ایہہ گل سمجھائی کہ جنہاں دے اعمال نیک ہون گے قیامت دے دن اوہناں دا اعمال نامہ وزنی ہوئے گا تے جنہاں دے اعمال بُرے ہون گے گناہ بوہت زیادہ کیتے ہون گے اوہناں دا اعمال نامہ بوہت ہلکا ہوئے گا۔ قیامت دے دن اعمال نوں گنیا نہیں بلکہ تولیا جائے گا کہ اعمال وچ وزن، خشوع و خضوع تے اخلاص کنہا سی۔ تے نیک اعمال نوں اخلاص دے نال کرنا چاہیدا اے۔
سورۃ التکاثر
ایس سورۃ وچ انسان نوں سمجھایا کہ اللہ تعالیٰ نے تہانوں جیہڑی نعمتاں دتیاں نیں اوہ تہانوں غفلت وچ نہ پا دین۔ اللہ تعالیٰ دی نعمتاں دا شکر ادا کرو تے قیامت دے دن اک اک نعمت دا تہاڈے توں حساب ہوئے گا۔
سورۃ العصر
اللہ تعالیٰ نے قسم کھا کے ایہہ گل سمجھائی اے کہ کامیاب اوہ ہوئے گا جس دے عقائد درست ہون گے۔ اعمال سنت دے مطابق ہون گے فیر فرمایا اوہ کامیاب اے جیہڑے صحیح عقیدے تے نیک عمل دی دعوت دیوے۔ جے دعوت دین وچ کوئی مشکل آ جائے تے ایس نوں خندہ پیشانی نال برداشت کرے۔
سورۃ الہمزہ
ایس وچ اللہ تعالیٰ نے سمجھایا کہ مال گن گن کے رکھنا، بخل کرنا، چغل خوری کرنا، لوکاں دے عیب کڈنا، مذاق اڑانا تے دوجیاں نوں طعنہ دینا ایہہ انسان نوں برباد کر دیندا اے لہٰذا مذکورہ سارے بُرے اعمال توں گریز کرنا چاہیدا اے۔
سورۃ الفیل
ایس وچ اوہ واقعہ بیان کیتا جدوں ابرہہ کعبہ نوں ڈیگن لئی لشکر لے کے آیا سی تے نکی نکی کنکریاں مارن لئی اللہ تعالیٰ نے نکے نکے پرندے ابابیل گھلے۔ ایس دے لشکر نوں تباہ و برباد کر کے رکھ دتا۔ ایس توں عبرت حاصل کرو اللہ تعالیٰ دے دین نوں مٹان دی گل نہ کرو بلکہ اللہ تعالیٰ دے دین دی مدد کرو۔
سورۃ القریش
ایس سورۃ وچ ایہہ سمجھایا کہ اللہ تعالیٰ تہانوں رزق تے تہانوں امن وی دیندے نیں ایس دا تقاضا ایہہ وے کہ اللہ تعالیٰ دی عبادت کرنی چاہیدی اے۔ اصل شے تے عبادت اے تے عبادت دا ماحول بن دا اے چنگی معیشت تے امن نال۔ لہٰذا انج دے حالات پیدا کرو جنہاں نال امن وی ہوئے تے معیشت وی چنگی ہوئے تاں جے سب لوک اطمینان نال اللہ تعالیٰ دی عبادت وچ لگے رہن۔
سورۃ الماعون
ایس وچ ایہہ گل سمجھائی اے کہ بخل تے کنجوسی نہ کرو، نماز وچ غفلت نہ کرو کیوں جے غفلت کرن والیاں لئی ہلاکت اے۔ نماز دی پابندی کرو۔ نکی نکی شیواں جیہڑی عام استعمال تے کھان پین دی ہوندیاں نیں، اوہناں نوں دین لین وچ کنجوسی نہ کیتا کرو۔
سورۃ الکوثر
حضور اکرم ﷺ دی عظمت نوں بیان کیتا کہ آپ نوں کوثر عطا کیتی گئی اے۔ آپ نماز پڑھو تے قربانی کرو، آپ دے مخالف ای ختم ہون گے آپ ﷺ دا ناں قیامت تیکر تے قیامت دے بعد وی رہوے گا۔
سورۃ الکفرون
ایہہ سورۃ توحید تے شرک ایمان تے کفر تے حق تے باطل دے وچکار حد فاصل اے۔ جدوں مشرکین نے صلح کرن دی کوشش کیتی تے آپ ﷺ نے دو ٹوک فیصلہ فرمایا کہ تہاڈے لئی تہاڈا دین تے میرے لئی میرا دین۔
سورۃ العصر
ایس سورۃ وچ فتح مکہ تے لوکاں دے اسلام وچ فوج در فوج داخل ہون دا ذکر اے آخرت دی تیاری دی ترغیب دتی اے کہ اے پیغمبر ! ﷺ فتوحات دا ویلا آ گیا اے، تے لوک جوق در جوق مسلمان ہون لگے نیں۔ ہن آپ ﷺ دی آمد دا مقصد پورا ہون نوں اے۔
سورۃ اللہب
ایس سورۃ وچ رسول اللہ ﷺ دے دشمن ابولہب تے ایس دی بیوی دے بُرے انجام نوں بیان کیتا اے کہ اوہ کس طرح برباد ہوئے تے آخرت وچ وی اوہ ہمیشہ لئی جہنم دے اندر رہن گے۔ مال تے اولاد اوہناں دے کم نہ آ سکے۔
سورۃ الاخلاص
ایس سورۃ وچ اللہ تعالیٰ نے توحید نوں بیان فرمایا اے۔ سورۃ کافرون وچ شرک دا رد تے سورۃ اخلاص وچ توحید دا بیان اے۔ ایہہ دو سورتاں بوہت محبوب نیں۔ فجر دی سنتاں وچ پہلی رکعت وچ سورۃ کافرون تے دوجی رکعت وچ سورۃ اخلاص پڑھن دا اہتمام کرنا چاہیدا اے۔
سورۃ الفلق،سورۃ الناس
آخری دو سورتاں وچ ایہہ گل سمجھائی اے کہ انسان نوں چاہیدا اے کہ انساناں تے جنات دے شرتوں پناہ منگے۔ جے جادو توں بچنا چاہے تے اللہ تعالیٰ دی پناہ وچ آئے۔ وسوسیاں توں بچنا چاہے تے وی اللہ تعالیٰ دی پناہ وچ آئے۔ ہر حال وچ انسان نوں چاہیدا اے کہ شروروفتن توں بچن لئی اللہ تعالیٰ دی پناہ وچ آئے۔ اللہ تعالیٰ نے سورۃ الفاتحہ توں قرآن کریم نوں شروع کیتا تے سورۃ الناس اُتے ختم کیتا۔ سورۃ فاتحہ وچ دو شیواں منگن دی گل کیتی کہ اللہ تعالیٰ توں اوہناں نوں منگو، مدد و نصرت منگو تے صراط مستقیم منگو۔ مدد مل گئی تے دنیا وچ غالب آ جائو گے تے طراط مستقیم اُتے آ گئے تے آخرت بن جائے گی تے معوذ تن وچ دو شیواں توں بچن دا حکم دتا اے۔ دنیاوی معاملات وچ مخلوقات دے شر توں پناہ منگو تے دینی معاملات وچ وسوسہ پان والیاں دے شر توں بچو۔ دنیاوی معاملات وچ وسوسہ پان والیاں دے شر توں بچ گئے تے دنیا چنگی رہوے گی۔ دینی معاملات وچ وسوسہ پان والیاں دے شر توں بچ گئے تے آخرت سنور جائے گی۔ اللہ تعالیٰ ہر قسم دے شر اور فتنے توں سانوں محفوظ رکھے۔ آمین