امجد اسلام امجدؔ …
اک عہد تمام ہویا

صدام ساگر

خوبصورت لمحیاں دی یاداں سدا بہار موسم وانگوں ہوندیاں نیں۔ جدوں موسماں دی انھیریاں چلدیاں نیں تے کئی دیوے گل ہو جاندے نیں لیکن اوہناں دے گل ہو جان تے وی یاداں دے دیوے روشن رہندے نیں۔ ایس جہاں توں کوچ کرن والی ہستی اپنے پچھے محبتاں تے اپنایتاں دا اوہ بیش قیمت سرمایہ چھڈ جاندی اے کہ اوہناں نوں جے فراموش وی کوئی کرنا چاہوے تے نہیں کر سکدا۔ ایسی ای شخصیات وچ امجد اسلام امجد وی شامل سن جہناں دا شمار ملک دے ممتاز شاعراں‘ دانشوراں تے ادیباں وچ ہوندا سی۔ اوہ بے پناہ صلاحیتاں دے مالک سن۔ اوہناں دی باطنی شخصیت وچ سانوں وکھرے رنگاں دا حسین امتزاج نظر آندا سی۔ اوہناں دا پیدائشی نام امجد اسلام سی تے اوہناں نے انشاء اللہ خان انشاء‘ میر تقی میر تے فیض احمد فیض وانگوں اپنے پیدائشی نام دے نال ’’امجد‘‘ نوں بطور تخلص استعمال کیتا۔ شعرو سخن دی دنیا وچ اوہناں دے پہچان امجد اسلام امجد دے نام توں ہوئی۔ اوہ 4 اگست 1944 نوں لہور وچ پیدا ہوئے۔ اوہناں دا خاندان دستکاری دے کاروبار نال جڑے سن جہناں وچ ادب پڑھنا تے دور دی گل سرے توں ای پڑھن لکھن دا رواج ای نہیں سی۔ اک انٹرویو وچ اپنے بچپن دے واقعات نوں یاد کردیاں ہوئیاں دسدے سن کہ ایہہ جہنوں تسیں پڑھن دی عادت کہندے او ایہہ مینوں اپنے والد کولوں ملی جو ابن صفی دے جاسوسی ناول یا فیر تیرتھ رام فیروز پوری دے ترجمے تے شفیق الرحمان دی کتاباں بڑے شوق نال پڑھدے سن لیکن وسائل دی کمی دی وجہ نال گھر توں کوئی ہور مدد نہیں مل سکی۔
مجد اسلام امجد زمانہ طالب علمی وچ بہت چنگے کرکٹر رہے اوہناں دی خواہش سی کہ اوہ ٹیسٹ کرکٹر بنے جد کہ اوہناں نے یونیورسٹی دی سطح تک کرکٹ کھیڈی۔ لیکن کالج دے دور وچ ای اوہناں دا ادب ول رجحان ودھدا گیا تے چھیتی ای اوہناں دے کرکٹر بنن دا جنون سر توں اتر گیا۔ انج اوہناں دی مکمل توجہ شعرو ادب ول مرکوز ہو گئی تے اوہناں نوں کالج وچ منعقد ہون والے مشاعریاں وچ پذیرائی ملن لگی۔ اوہناں دے ہم عصر دوستاں وچ پروفیسر جلیل عالی ایس کالم دے دوران دسدے نیں کہ ’’امجد اورینٹل کالج پنجاب یونیورسٹی وچ ایم اے اردو دے میرے ہم جماعت تے گہرے دوست سن۔ اسیں دونویں کلاس روم دی اگلی لائن وچ نال نال بیٹھیا کردے سن۔ عطاالحق قاسمی ساڈے وچوں اک سال سینئر سن۔ خالی پیریڈ وچ امجد‘ عطا دو اک دوجے دوستاں دے نال وولنر ہوسٹل میرے کمرے وچ آجاندے۔ اسیں کئی واری کسی مصرعے اتے فی البدیع شعر کہندے۔ اک یادگار واقعہ ایہہ اے کہ ساڈا اک ہم جماعت ثاقب اپنی سیکنڈ ہینڈ کار اتے کالج آیا کردا سی۔ اسیں اوہدی کار اتے مشاعرے دا پروگرام بنایا۔ کالج دے لان وچ اوہدی گوڈی کھڑی کردتی تے استاد محترم سجاد باقر رضوی مرحوم دی صدارت وچ عطا‘ امجد‘ کجھ دوجے دوستاں تے میں کار اتے طنزیہ مزاحیہ نظماں پڑھیاں۔
ریڈیو پاکستان توں بطور ڈرامہ نگار کجھ سال جڑے رہن مگروں اوہناں نے پی ٹی وی لئی بہت ساری سیریلز لکھیاں جہناں وچ ’’وارث‘‘ دے نال نال ’’دہلیز‘ سمندر‘ رات‘ وقت تے اپنے لوک‘‘ وی شامل نیں لیکن اوہناں نوں صحیح معنیاں وچ شہرت 1979وچ وکھائی جان والی سیریل ’’وارث‘‘ توں ای ملی۔ اوس زمانے وچ شاعری دی رسائی محض اک محدود طبقے تک ای ہویا کردی سی اوتھے اوس زمانے وچ وی جدوں ملک وچ پی ٹی وی دی صورت وچ محض اک ای چینل ہویا کردا سی تے جہدے اتے ناظرین دی تعداد ست اٹھ کروڑ ہویا کردی سی۔ ایس لزوال سیریز دی کہانی اج وی ساڈے سیاسی جاگیردارانہ نظام دے آسے پاسے گھومدی اے۔ انج دے نکلی چہرے جہڑے ہزاراں اکھاں نوں روشن سفنے وکھا کے انھیریاں دی تعبیراں دا تحفہ دیندے نیں تے مسند نشیں ہون تے قوم دے پیراں وچ غلامی دی زنجیر پا دیندے نیں کہ اسیں ای ایس جاگیر دے حقیقی وارث آں عوام نہیں۔ ’’وارث‘‘ ڈرامہ جئی سبق آموز سیزی نوں صدیاں تک یاد رکھیا جاوے گا کیوں جے ایہہ ادھی صدی دا قصہ اے کوئی دو چار سال دی گل نہیں۔
ہر پل دھیان میں بسنے والے لوگ افسانے ہو جاتے ہیں
آنکھیں بوڑھی ہو جاتی ہیں، خواب پرانے ہو جاتے ہیں
امجد اسلام امجد نے ڈرامہ نویسی دے علاوہ شعروادب دی کئی جہات وچ کم کیتا تے کئی ترجمے کرن دے نال نال تنقیدی مضمون وی تحریر کیتے۔ احمد ندیم قاسمی جئے وڈے ادیب دی مسلسل حوصلہ افزائی نال اوہناں دا ادبی سفر کامیابیاں دی منزلاں طے کردا رہیا۔ اوہ ’’چشم تماشا‘‘ دے نام توں باقاعدگی نال کئی سالاں توں روزنامہ ’’ایکسپریس‘‘ وچ کالم دا سلسلہ جاری رکھے ہوئے سن۔ اوہناں دا کالم ادارتی صفحہ اتے جمعرات تے اتوار دے دن شائع ہوندا۔ اوہناں دا آخری کالم 5 فروری نوں شائع ہویا جہدے وچ اوہ اپنے سفر حجاز تے ادائیگی عمرہ دی روداد سنا رہے سن۔ بدقسمتی نال ایہہ اوہناں دا آخری کالم ثابت ہویا جہنوں اوہناں دی وفات دے اگلے دن اوہناں دی یاد وچ دوبارہ شائع کیتا گیا۔ اوہناں نے مینوں اپنا شعری مجموعہ ’’ساحلوں کی ہوا‘‘ پیش کیتا جہڑا غزلاں تے نظماں اتے مشتمل اے۔ ایس شعری مجموعہ وچ اوہناں دی نظم ’’محبت ایسا نغمہ‘‘ ہے جہنوں جنی واری وی پڑھیا جاوے گھٹ اے۔ ایس نظم نوں اوی خود وی بڑے شوق نال سناندے۔ اوہناں دی اک نظم ایوب خان دے خلاف ’’ہوائے شہروفا شعاراں‘‘ خاصی مقبول ہوئی۔ جہنوں مگروں حنیف رامے نے مجلہ ’’نصرت‘‘ دے سرورق اتے شائع کیتا۔ ایسے طرحاں اوہناں دی اک نظم ’’محبت دی طبیعت وچ ایہہ کیسا بچپنا قدرت نے رکھیا اے‘‘ ہر خاص و عام وچ بہت مقبول ہوئی۔ نظم وچ اوہناں نوں جو سہولت اظہار میسر آیا۔ غزل وچ اوہدا فقدان تے نہیں البتہ فکرو خیال دی جدت تے جذبات دی روانی جو اوہناں نوں نظم دی فضا وچ اڈائے پھردی سی۔ محبت داوہناں دا خاص موموضع سی لیکن اوہناں نے گردوپیش نوں وی فراموش نہیں کیتا۔ اوہناں دی شہرۂ آفاق غزل دے دو شعر ویکھو:
کہاں آ کے رکنے تھے راستے کہاں موڑ تھا اُسے بھول جا
وہ جو مل گیا اُسے یاد رکھ جو نہیں ملا اُسے بھول جا
وہ ترے نصیب کی بارشیں کسی اور چھت پہ برس گئیں
دل بے خبر مری بات سُن اُسے بھول جا اُسے بھول جا
’’میں تیرے سنگ کیسے چلوں ساجنا‘‘ ایس مشہور زمانہ غزل نوں ملکہ ترنم نورجہاں نے اپنی سوہنی آواز وچ گا کے امجد اسلام امجد دے کلام نوں ہمیشہ لئی امر کردتا۔ اوہناں دا پہلا شعری مجموعہ ’’برزخ‘‘ دے نام توں 1974 وچ منظرعام تے آیا۔ نظم و نثر وچ اوہناں دی 40توں ودھ کتاباں زیور طبع توں آراستہ ہو چکیاں نیں۔ اوہناں دی اک غزل نوں ردوبدل دے نال ہندوستان دی فلم ’’راجہ‘‘ وچ گان دے طور تے پیش کیتا گیا۔ ایس غزل دا مطلع کجھ انج اے۔
ملے کیسے صدیوں کی پیاس اور پانی، ذرا پھر سے کہنا
بڑی دلربا ہے یہ ساری کہانی، ذرا پھر سے کہنا
امجد اسلام امجد دی ادبی شخصیت دا بنیادی حوالہ اوہناں دی شاعری سی بعض اہل دانش دا کہنا اے کہ شاعری توں ودھ چنگے ڈرامہ نویس‘ مترجم‘ نقاد تے کالم نگار سن۔ میرے نزدیک اک چنگا شاعر ای چنگا نثر نگار ہو سکدا اے۔ امجد صاحب نوں نظم و نثر دونوواں اتے ای دسترس حاصل سی۔ بہت سارے ادبی رسالیاں دی ادارت تے تعلیمی اداریاں وچ درس و تدریس دی خدمات سنے متعدد سرکاری اداریاں وچ سرکردہ عہدیاں اتے ذمے واری نبھاندے رہے جد کہ اوہ اپنی ادبی خدمات دے بدلے وچ صدارتی تمغہ حسن کارکردگی تے ستارۂ امتیاز سنے متعدد اعزازات وی حاصل رک چکے سن۔ اوہناں دے فن و شخصیت اتے نہ صرف تحقیقی مقالات لکھے گئے بلکہ بہت سارے ادبی رسائل نے اوہناں اتے خصوصی گوشے وی شائع کیتے۔ محبتاں تے چاہتاں ونڈن والے امجد اسلام امجد دی رحلت 10فروری 2023دی ہوئی۔ امجد صاحب نے اک بھرواں زندگی گزاری تے اپنی خداداد صلاحیتاں پاروں اردو ادب نوں اپنا قلمی سرمایہ وی دتا۔ اوہناں دا کم قابل تحسین وی اے تے قابل فخر وی۔ اوہناں دی جدائی دے غم وچ احمد ندیم قاسمی دے ایس شعر دے سوا ہور کیہ کہیا جاوے۔
میں نے سمجھا تھا کہ لوٹ آتے ہیں جانے والے
تو نے جا کر تو جدائی مری قسمت کر دی
٭٭٭٭٭