راوی ریور فرنٹ اربن ڈویلپمنٹ پروجیکٹ

لکھت:رابعہ رحمٰن

ساڈے ملک دے 10 وڈے شہراں وچ آبادی دے لحاظ نال کراچی پہلا، لہور دوجے تے فیصل آباد تیجے نمبر اُتے آندا اے۔ لہور پاکستان دا تعلیمی ثقافتی تے تاریخی شہر اے۔ قدیم ہندو پرانیاں وچ لہور دا ناں’’ لوہ پور‘‘ ملدا اے۔راجپوت دستاویزات وچ ایہنوں ’’لوہ کوٹ‘‘ یعنی لوہ دا قلعہ دے ناں توں سدیا گیا اے۔ نویں صدی عیسوی دے مشہور سیاح ’’ الادریسی‘‘ نے ایہنوں ’’لہاور‘‘ دے ناں توں موسوم کیتا اے۔ ایہہ قدیم حوالے ایس گل دا ثبوت نیں دے اوائل تاریخ توں ای ایہہ شہر اہمیت دا حامل سی۔ حقیقت وچ ایس دا دریا کہ کنارے اُتے تےاک انج دے رستے اُتے جیہڑا صدیاں توں بیرونی حملہ آوراں دی راہگزر رہیا اے واقع ہونا ایس دی اہمیت دا ضامن رہیا اے۔ لہور اپنے آپ وچ مست رہن والیاں تے شغل میلے نال محبت کرن والیاں دا شہر اے۔ ایس دی اہمیت دے پیش نظر عمران خان نے راوی ریور فرنٹ اربن ڈویلپمنٹ پراجیکٹ دا آغاز کیتا اے۔ ایس پراجیکٹ دے بڑے مقصد نیں اک مقصد روز گار دے موقعے پیدا کرنا اے، ایہہ لہور شہر دی بحالی دا اک اہم منصوبہ اے۔ ملک دی ودھدی ہوئی آبادی ساڈے مسئلیاں دی بڑھوتی تے وسائل دی کٹوتی دا سبب اے۔ آبادی نوں کنٹرول کرنا جنہا ضروری اے اینا ای موجودہ آبادی لئی وسائل ودھانا ناگزیر اے۔ شہر لہور اپنی بہترین آب و ہوا دی وجہ نال جانیا جاندا سی پر فیصلہ سازاں دی عدم توجہ دی وجہ نال اج دنیا وچ آب و ہوا دے لحاظ نال بدترین تے آلودہ ترین شہراں وچ شمار ہوندا اے۔ دھواں، سموگ تے فضائی آلودگی شہریاں دی زندگیاں لئی بوہت وڈا خطرہ بن چکی اے۔
دوجے پاسے اج توں کجھ دہائیاں پہلاں زیر زمین صاف پانی محض 60 فٹ اُتے دستیاب سی جد کہ اج 300 فٹ تیکر اپڑ چکیا اے تے سالانہ 1.2 فٹ کمی نوٹ کیتی جا رہی اے۔ رہائشی تے صنعتی استعمال شدہ آلودہ تعفن زدہ پانی بغیر صفائی دے دریائے راوی وچ شامل کرن دی وجہ نال زیر زمین پانی آلودہ ہو رہیا اے تے شہریاں نوں ہیپاٹائٹس تے کینسر جہے موذی امراض وچ مبتلا کرن دا سبب بن رہیا اے جیہڑا کہ ساڈے لئی تے ساڈی آن والیاں نسلاں لئی خوفناک خطرے دی گھنٹی اے۔ شہری آبادیاں دریائے راوی دے سیلابی حصے تیکر اپڑ چکی اے تے غیر قانونی آبادیاں دی وجہ نال دریا دا پاٹ انتہائی تنگ تے آلودہ ہو چکیا اے۔ دریائے راوی وچ آن والے سب توں خوفناک سیلاب وچ 5 لکھ 75 ہزار کیوسک سیلابی پانی دا ریلہ ریکارڈ کیتا گیا۔ موجودہ حالات وچ دریائے راوی وچ ڈیڑھ لکھ کیوسک پانی دی آمد توں وی سیلاب دا وڈا خطرہ پیدا ہو جاندا اے جد کہ بھارت دی طرفوں دریائے راوی اُتے قائم کیتے جان والے شاہ پور کنڈی تے تھین ڈیم دی وجہ نال بھارت کسے وی ویلے آبی جارحیت کر کے 8 لکھ کیوسک تیکر پانی چھڈ سکدا اے جیہڑا نہ صرف دریائے راوی دے ملحقہ علاقیاں بلکہ شہر لہور لئی وی تباہ کن ہوئے گا۔ مکاناں دی کمی دے معاملے وچ شہر دے حالات انتہائی مخدوش نیں، لہور شہر دی رہائشی آبادی شہر دے مشرق دی طرفوں خطرناک حد تیکر بھارتی سرحد دے نیڑے اپڑ چکی اے۔ ایس دے باوجود شہر نوں تقریباً 10 لکھ مکاناں دی کمی دا ساہمنا اے جیہڑا ہر لنگھدے ورھے دے نال ودھدا جا رہیا اے۔ حد توں زیادہ ودھدی ہوئی آبادی دے نال پیدا ہون والے ناقابل حل مسائل توں بچن لئی نبی کریم ﷺنے رہنمائی فرمائی اے کہ شہراں دی آبادی حد توں زیادہ ودھن نہ دتی جائے ایس لئی نویں بستیاں وسائیاں جان لہور شہر دے ایہناں سارے گھمبیر مسائل تے چیلنجز نال نمبڑن لئی نواں تے جدید شہر وسانا ویلے دی اہم لوڑ اے جے انج نہ کیتا گیا تے ایس دا خمیازہ سانوں تے ساڈی نسلاں نوں بھگتنا پئے گا۔
ایہناں مسئلیاں دے سدباب تے مستقل دی تعمیر لئی وزیراعظم پاکستان دی خصوصی ہدایات اُتے حکومت پنجاب نے پاکستان تے خاص طور تے لہور دے لوکاں دے وسیع تر مفاد دے پیش نظر اک لکھ 10 ہزار ایکڑ اُتے محیط راوی ریور فرنٹ اربن ڈویلپمنٹ پراجیکٹ دے ذریعے اک نواں ماحول دوست تے جدید شہر بنان دا بیڑہ چکیا اے۔ ایس پراجیکٹ دے تحت ایکوائر کیتی جان والی زیادہ تر زمین اوہ اے جتھے رہائشی آبادیاں گھٹ توں گھٹ نیں ایس دے باوجود منصوبے وچ آن والی آبادیاں تے صنعتاں نوں برقرار رکھیا جائے گا جد کہ منصوبے وچ شامل دیگر اراضی مالکان نوں مارکیٹ ریٹ اُتے ادائیگیاں کیتیاں جان گیاں۔ ایہہ منصوبہ تن مرحلیاں وچ مکمل کیتا جائے گا۔ پہلا مرحلہ 44 ہزار ایکڑ توں ودھ اُتے مشتمل اے جس وچ آبادیاں نوں سیلاب توں بچان لئی دریائے راوی دے دونویں پاسے 28 فٹ اُچی کندھاں تے اک بیراج تعمیر کیتا جائے گا۔ بیراج دی تعمیر توں اک کلو میٹر وسیع تے 46 کلومیٹر لمبی جھیل قائم ہوئے گی۔ جھیل پاروں روزانہ اک ارب لٹر پانی زمین وچ جذب ہون نال زیرز وچ صاف پانی دی سطح اُچی ہوئے گی۔ ایس ریور فرنٹ وچ مدرائز تے ہائی رائزز ونر دے علاوہ پاکستان دا پہلا مصنوعی جزیرہ بنایا جائے گا جتھے سنٹرل بزنس ڈسٹرکٹ تے کارپوریٹ دفتراں دا قیام عمل وچ آئے گا۔ منصوبے دے تحت دریائے راوی وچ شامل ہون والے گندے نالیاں پرٹریٹمنٹ پلانٹس لگیا صاف پانی دریا وچ شامل کیتا جائے گا جد کہ قدرتی پاٹ دی بحالی وی یقینی بنائی جائے گی۔ شہر راوی وچ 60 لکھ توں ودھ درخت لائے جان گے جس نال ماحولیاتی آلودگی وچ کمی تے قدرتی حیات دی افزائش ہوئے گی۔ راوی مٹی وچ 18 لکھ توں ودھ رہائشی مکانات دی تعمیر دے علاوہ فنانشل سٹی، نالج سٹی تے سپورٹس سٹی تے دیگر خصوصی زونز دا قیام وی عمل وچ لیایا جائے گا۔ راوی سٹی، اسلام آباد دے بعد پاکستان دوجا منصوبہ بندی دے تحت بنن والا جدید شہر ہوئے گا جس دے بنن نال سرمایہ کاری تے روزگار دے فروغ دے نال نال ایہہ خطہ نویں معاشی طاقت دے طور اُتے وی ساہمنے آئے گا۔ ایہہ پراجیکٹ ایسے حوالے نال مستقبل دے نویں منصوبہ سازاں لئی اک مثال ہوئے گا۔ ایس نال کوئی وی صنعتی یا رہائشی علاقہ متاثر نہیں ہوئے گا۔ ایہہ منصوبہ دریائے راوی نوں نویں زندگی دیوے گا۔ ایس پراجیکٹ دے سارے فیصلے سٹیک ہولڈرز نوں اعتماد وچ لے کے کیتے جان گے۔ پراجیکٹ دے حوالے نال اتھارٹی کمیٹی قائم کر دتی گئی اے جیہڑی اپنے اصول و ضوابط آپ بنائے گی تے کوئی ایس وچ مداخلت نہیں کر سکے گا۔ خدا کرے ایس پراجیکٹ دے مثبت نتائج نال ضرورت مند عوام وی مستفید ہون تے ایس پراجیکٹ دے خلاف سازش کر کے کوئی رخنہ پان وچ کامیاب نہ ہو سکے۔ (آمین)