پنجاب توں شکوہ کیوں؟

وجاہت علی خان

شاید ایہہ 2004ء سی جدوں لہور وچ تن روزہ عالمی پنجابی کانفرنس دا انعقاد کیتا گیا سی تے ایس وچ پاکستان، بھارت سنے پندرہ یا اٹھارہ ملکاں دے تقریباً تن سو دے نیڑے مندوبین شریک ہوئے جنہاں نے ’’اعلان لاہور‘‘ دے ناں توں اک اعلامیہ جاری کیتا جس وچ ایہہ مطالبہ وی کیتا سی کہ انگریز توں آزادی دی جنگ لڑن والے ہیروز دی یادگاراں محفوظ کر لیاں جان۔ 13 دسمبر نوں مینار پاکستان اُتے ہون والے ’’پی ڈی ایم ‘‘ دے جلسے وچ پشتونخوا ملی عوامی پارٹی دے چیئر مین محمود خان اچکزئی دے پنجابیاں تے لہوریاں متعلق دو جملیاں نے اک نویں بحث دادَر کھولیا اے۔ اوہناں نے کہیا کہ ’’پنجابیاں تے لہوریاں نے افغانستان اُتے چڑھائی وچ انگریزاں دا ساتھ دتا سی‘‘۔

ضمناً تے ایہناں دی ایس گل نوں تاریخ دا اک ورق کہیا جا سکدا اے پر یقینا ایہہ پورا سچ وی نہیں تے نہ ای پنجابیاں دے انگریزاں دا ساتھ دین دی کوئی لمبی تاریخ اے پر ایہہ گل درست اے کہ پنجاب بالعموم تے ایس دے کجھ علاقے خاص طور تے فوجی بھرتی لئی انتہائی اہم تے مارشل ریس سمجھے جاندے سن، ایس لئی ایتھوں انگریزاں نے ایہناں نوں بڑی تعداد وچ فوج وچ بھرتی کیتا تے فیر مہاراجہ رنجیت سنگھ دے بعد پنجاب دے رہن والے مسلمان دیگر سکھ حکمراناں دے ظلم و ستم توں عاجز آ چکے سن۔ ایس لئی ایہناں نوں ایہہ لا کے انگریزاں دے پنجاب فتح کرن توں ایہناں نوں ریلیف ملیا اے چنانچہ کجھ عرصہ لئی کہیا جا سکدا اے کہ پنجاب دے لوک خواہ اوہ جاگیر دار یا خواص سن، انگریزاں دا ساتھ دیندے رہے نیں۔ اُتے ذکر کیتی گئی تن روزہ عالمی پنجابی کانفرنس وچ کجھ پنجابی ہیروز دی گل وی کیتی گئی کہ لہور دے شاہ جمال چوک وچ جنگ آزادی دے ہیروز ، بھگت سنگھ دے پھانسی گھاٹ تے نیلا گنبد وچ دلا بھٹی دے پھانسی گھاٹ نوں یادگار دے طور اُتے محفوظ کر لیا جائے۔ پاکستان تے بھارت دی حکومتاں نال مطالبہ کیتا گیا کہ عوامی مفاد وچ ویزہ دی پابندیاں و شرائط خاص طور تے صحافیاں لئی نرم کیتی جان کیوں جے ظاہر اے متحدہ ہندوستان دے سارے ہیروز خواہ اوہ کسے وی مذہب نال تعلق رکھدے سن، سب لئی سانجھے نیں۔

میں سمجھنا واں کہ محمود خان اچکزئی نوں پنجابیاں یا لہوریاں نال ایہہ گل کہن دا حوصلہ ای نہ ہوندا جے پنجابی خصوصی طور اُتے پاکستان سائیڈ دے پنجابی اپنے اصل ہیروز نوں تسلیم کردے تے ایہناں نوں اپنے تعلیمی نصاب دا حصہ بناندے ایس صورت حال وچ ایہہ سوال انتہائی اہم اے کہ پنجاب غیر مسلم ای نہیں بلکہ مسلمان ہیروز نوں وی منن لئی تیار نہیں تے ستم بالائے ستم ایہہ کہ پنجاب غیر ملکیاں مثال دے طور تے عرباں، ایرانیاں تے افغانیاں دے علاوہ وی کئی قوماں دے فاتحین نوں ہیرو من دا اے حتیٰ کہ سکندر اعظم نوں وی جنہوں راجہ پورس نے دھول چٹائی تے ناقابل شکست سکندر دے لشکر اُتے ہیبت طاری کر دتی تے سکندر نوں برچھا مار کے زخمی کرن والا وی اک پنجابی کثیر دریا سی پر اسیں وطن پرست راجہ پورس نوں اپنا ہیرو نہیں من دے۔ محمد بن قاسم تے ساڈا ہیرو اے پر راجہ داہر ساڈا ہیرو نہیں۔ پنجابی ایہہ وی تسلیم نہیں کردے کہ اشوکادی گریٹ وی ایسے دھرتی دا بہادر پتر سی، کیہ بھگت سنگھ، ادھم سنگھ ، دُلا بھٹی، رائے احمد خان کھرل ساڈے ہیروز نہیں؟ جنہاں نے انگریز دے خلاف جنگ وچ لڑی تے اپنی جاناں وی آزادی لئی قربان کیتیاں۔ کیہ پنجاب پے در پے محکومیت وچ رہ کے اپنی خود مختاری تے اپنے شہیداں تیکر نوں بھُل چکیا اے؟ انج لگدا اے اسیں مشرقی پنجاب والیاں توں وی کوئی سبق نہیں سکھیا۔ یورپ تے امریکہ وچ رہن والے پاکستانی جان دے نیں کہ سکھاں دی اوہ نسلاں جیہڑی ہندوستان توں باہر وی پیدا ہوئیاں تے پروان چڑھ رہی اے، ایہناں نوں پنجابی زبان بڑی روانی نال بولنی آندی اے جد کہ ساڈے کول انج نہیں۔ ساڈے پنجابی تے اپنی ماں بولی، اپنی دھرتی، ثقافت تے اپنے ہیروز توں دور ہو چکے نیں۔ ایتھوں تیکر کہ 12 کروڑ آبادی دے پنجاب وچ جناب مدثر اقبال بٹ دے ’’بھلیکھا‘‘ توں سوا کوئی دوجا قابل ذکر پنجابی زبان دا اخبار تیکر نہیں نکلدا، بے شمار ٹی وی چینلاں اُتے پنجابی وچ کوئی پروگرام نہیں ہوندے تے نہ ای 80 فیصد پنجابیاں نوں پنجابی زبا ن بہتر طریقے نال لکھنا یا پڑھنا آندی اے۔

محمود خان اچکزئی وانگوں ساڈے کول ایہہ غلط فہمی وی بدرجہ اتم موجود اے کہ 1857 دی جنگ آزادی توں پہلے تے ایس دے بعد وی پنجاب انگریز دا حامی یا وفادار سی حالانکہ انج بالکل نہیں سی۔ ہاں ایہہ ضرور سی کہ پنجاب دے وڈیریاں تے جاگیرداراں دی اک وڈی تعداد نے انگریزاں دی پشت پناہی کیتی پر سانوں ان گنت آزادی دے متوالے پنجابیاں نوں وی بھُلنا نہیں چاہیدا جیہڑے نہ صرف انگریزاں دے ساہمنے ڈٹ گئے بلکہ پھانسیاں اُتے وی چڑھ گئے۔ ایہو وجہ سی کہ انگریز ہندوستان وچ اپنے تقریباً 2 سو سالہ اقتدار وچ سارے ہندوستان دے بعد پنجاب نوں فتح کر پایا پر ایس دے باوجود پنجاب دے بوہت سارے علاقیاں وچ آزادی دی تحریکاں چلدیاں رہیاں تے انگریزاں دی پوری فوج ایہناں حریت پسند پنجابیاں دے نال اک مدت تیکر نبرد آزما رہی۔ کیہ سانوں پنجابی نوں اُتے ذکر کیتے گئے پنجابی ہیروز دے نال نال نظام، لوہار، جگا، دُلا بھٹی، مراد فتیانہ، امام دین، نادر شاہ قریشی، ولی داد تے کئی دوجے ہیروز یاد نیں جنہاں نے انگریز نال وفاداری اُتے موت نوں ترجیح دتی؟ انگریز دے خلاف پنجابی حریت پسنداں دی داستاں ایس قدر لمبیاں تے قابل فخر نیں کہ جے اسیں اپنے ہیروز دی قدر کیتی ہوندی ایہناں نوں یاد رکھیا ہوندا تے اج اسیں سینہ ٹھوک کے جناب اچکزئی نوں تاریخ دا آئینہ وکھاندے تے ایہہ وی دسدے کہ احمد شاہ ابدالی تے وغیرہ وغیرہ ہندوستان وچ کیہ کردے پھر رہے سن!
(بشکریہ روزنامہ جنگ)

٭٭٭