اعتبار ساجد دی مشہورِ زمانہ غزل داتجزیاتی مطالعہ
تحریر:صدام ساگر
ہر انسان اپنی روزمرہ زندگی وچ اذیت تے راحت جہی کیفیات نال دو چار ہوندا اے۔ جدوں مشکل ویلے وچ انسان مسکرانا چاہندا اے تے ایس ویلے اوہ کسے انج دے درد توں لنگھ رہیا ہوندا اے کہ اوتھے لمحہ ایس دی اذیت دا ہوندا اے جد کہ انسان اپنے درد توں رہائی پا کے خوشی وچ اطمنانیت محسوس کردا اے تے اوہ لمحہ ایس لئی راحت دا ہوندا اے۔ انج انسان اپنی خواہشاں نوں پورا کرن لئی کسے نہ کسے توں کجھ انج دا منگدا اے جیہڑا ’’ادھار‘‘ دی مد وچ آندا ہوئے پر انج دا بندا جیہڑا اپنی روزمرہ زندگی وچ اپنی خواہشاں نوں رد کر کے اپنے درد نوں سینے وچ قید کر کے، اپنی خوشیاں نوں دوجیاں اُتے نچھاور کر کے، دوجیاں دے اتھرواں نوں اپنی تلی اُتے رکھ کے، ایس وحشت زدہ ماحول وچ وی اپنی وفاواں ونڈن تے اپنے دل توں بوجھ اتارن تے اپنے اداس دناں دی اداسیاں نوں ختم کرن لئی صرف اک شام اُدھار دا منتظر ہوندا اے انج دے انسان توں میری مراد دور حاضر دے معروف شاعر، نقاد ، کالم نگار تے ماہر تعلیم اعتبار ساجد توں اے ایہناں دی شہرہ آفاق کتاب ’’مجھے کوئی شام دو‘‘ دے بیسویں ایڈیشن دی مشہور زمانہ غزل ویکھو جیہڑی ہر عہد وچ نوجوان نسل دی پسندیدہ تے مقبول غزل رہی اے۔
تمہیں جب کبھی ملیں فرصتیں، مرے دل سے بوجھ اُتار دو
میں بہت دنوں سے اُداس ہوں مجھے کوئی شام اُدھار دو
تخلیق کار اک انج دی دنیا دے خواب ویکھدا اے جیہڑا ایس دی امنگاں تے آرزواں دے مطابق ہوئے پر جدوں خواب ٹُٹن لگدے نیں تے شدید کرب دی کیفیت توں لنگھنا پیندا اے۔ اعتبار ساجد وی بوہت سارے خواب ٹُٹن اُتے انج دے شدید کرب دی کیفیت توں لنگھے نیں پر اوہ اپنے خواباں دا حال کسے ہور نال نہیں بیان کردے بلکہ اپنے لفظاں دی صورت وچ اپنے شعراں وچ کہہ دیندے نیں۔ اوہ اپنے ایس شعر وچ اپنے محبوب دے حسن و جمال دے روپ دی گل کر رہے نیں انج دا روپ جیہڑا دُھپ دی ٹھنڈی چھائواں وانگوں اے جویں موسم گرما دی دھپ وچ کسے برگد دی چھاں وچ بیٹھا ہویا محبت دا کوئی مسافر کہہ رہیا ہوئے کہ :
مجھے اپنے روپ کی دھوپ دو کہ چمک سکیں مرے خال و خد
مجھے اپنے رنگ میں رنگ دو، مرے سارے زنگ اُتار دو
اعتبار ساجد دی غزل وچ ضعف ِ بیان نہیں بلکہ ایہناں دے کول الفاظ دا چنائو تے ایہناں دا استعمال برمحل اے جیہڑا ایہناں دی علمی دسترس دا ثبوت وی اے تے فنی پختگی دی دلیل وی۔ ایہناں دے ہاں بکھر کے سمیٹ لین دا تاثر انج ای اے جویں موسم خزاں وچ پیڑاں توں پتیاں دا جھڑ جانا تے موسم بہار دی آمد اُتے ایہناں دا لوٹ آنا پر اوہ انج دے حالات وچ وی کسے نال کوئی واسطہ نہیں رکھدے بقول ایس شعر کہ :
کسی اور کو مرے حال سے نہ غزض ہے کوئی نہ واسطہ
میں بکھر گیا ہوں سمیٹ لو، میں بگڑ گیا ہوں سنوار دو
کجھ ویلے اعتبار ساجد دا قاری محسوس کردا اے کہ اک بندا اپنی خیالی داستان بیان کر رہیا اے تے انج ممکن وی ہوندا اے کہ کجھ ویلے شاعر خود بیتی دی بجائے جگ بیتی بیان کر رہیا ہوئے پر اعتبار ساجد دی غزل دے ایس شعر نال اسیں انج گمان نہیں کر سکدے ایہہ خالص ایہناں دے اپنے دل اُتے لنگھن والی داستان الم اے جس نوں اوہناں نے اپنے ایس شعر دے بقول کہیا اے:
مری وحشتوں کو بڑھا دیا ہے جدائیوں کے عذاب نے
مرے دل پہ ہاتھ رکھو ذرا، مری دھڑکنوں کو قرار دو
کہیا جاندا اے کہ ’’لمحاتِ ہجر ہوئے یا لمحاتِ وصل یعنی کامرانی و ناکامی دونواں صورتاں وچ تجربات دا بیان جتھے ادیب و شاعر دی جرات مندی دا امتحان ہوندا اے اوتھے ایہہ تجربات لمحاتی ہون دے باوجود ایس دی ساری حیات اُتے اثر انداز وی ہوندے نیں۔‘‘ ایہناں ساریاں گلاں دے برعکس میرے نیڑے شاعر دل دی واردات نوں نہایت نفاست تے درویشی نال الفاظ، تشبیہہ تے استعاراں دی لڑائیاں وچ پرو دیندا اے کیوں جے تجربے دی وسیع دنیا نوں اشعار دے کوزے وچ بند کر دینا اک شاعر ای دا حسن کمال اے ایہو حسن کمال اعتبار ساجد دی ایس غزل دے ہر اک شعر وچ وکھائی دیندا اے۔
تمہیں صبح کیسی لگی، کہو، مری خواہشوں کے دیار کی
جو بھلی لگی تو یہیں رہو، اسے چاہتوں سے نکھار دو
اپنی خواہشاں دے دیار دی خبر لین توں بعد اوہ جدوں اپنی چاہتاں نوں نکھارن لئی زندگی دی گمنام گلیاں توں لنگھدے ہوئے جدوں اپنے گھر ول آندا اے تے ایہنوں اک فکر لاحق ہو جاندی اے ایہہ فکر ایس دی اپنے گمنام ہون دی نہیں بلکہ اپنے اہل خانہ دی اے جس لئی اوہ رات دن دی مشقت دی چاندنی وچ اپنا سفر جاری رکھے ہوئے ایہناں دی خواہشاں دا منتظر اے۔
وہاں گھر مٰں کون ہے منتظر کہ ہو فکر دیر سویر کی
بڑی مختصر سی یہ رات ہے اسی چاندنی میں گذار دو
اعتبار ساجد اردو ادب دا اوہ ماہتاب اے جس دے گرد بوہت سارے ستارے گردش کر رہے نیں۔ اک لمبے ورہے توں ایس دی تقلید وی جاری اے۔ ایہہ چن جدوں اردو ادب دے اسمان اُتے نہیں جگمگاندا تے بوہت سارے ستارے اپنی اداس چاندنی وچ گم ہو کے رہ جاندے نیں تے رات دا ہنیرا تے بدر ہوندا ہویا کدی کسے دیوار اُتے بلدے دیئے دی پناہ منگدا اے تے کدھرے رستے وچ بھٹکدے ہوئے جگنو دی ٹمٹماندی روشنی دا پر جدوں ایہہ چن ادب دے اسمان اُتے جلوہ گر ہوندا اے تے اداس شاماں وی خوشی نال جھوم جاندی اے تے ستاریاں دی چمک وچ مزید وادھا ہو جاندا اے ایسے لئی ایہنوں اپنے چاہن والیاں دے وچکار قیام کرنا چنگا لگدا اے۔
کوئی بات کرنی ہے چاند سے کسی شاخسار کی اوٹ میں
مجھے راستے میں یہیں کہیں کسی کنج گل میں اُتار دو
اصل وچ انج دیاں غزلاں تے انج دا کلام جیہڑا ورھیاں تیکر ذہناں اُتے اپنا اثر برقرار رکھدا ہوئے اردو ادب وچ انج بوہت گھٹ نظر آندا اے پر مقام مسرت اے کہ پاکستان نوں اک انج دا شاعر دستیاب اے جس دی گونج صفحہ اول دے شعراء دے ناواں دے نال سنائی دیندی اے۔
