بریل لینگوئج دا عالمی دن

ایس زبان دا عالمی دن ہر سال 4 دسمبر نوں منایا جاندا اے

لكهت:اختر سردار چودھری

اک لمحے لئی جدوں تسیں اپنی اکھاں بند کرو گے تے سوچاں، رنگ، روشنی، پھل، لوک سب اک دم منظر توں غائب ہو جان گے تے تہانوں اک ہنیرے دی کیفیت محسوس ہوئے گی۔ تہانوں صرف اوازاں ای سنائی دین گیاں، صرف اواز دا ای تعین کر کے لوکاں دی، شیواں دی شناخت، گڈی دے چلن دی اواز، ہارن تے لائوڈاسپیکر توں نکلن والی اواز دی شناخت دا ذریعہ ثابت ہوئے گی، ایسے طرح نابینا بندے نوں نظر کجھ نہیں آئے گا، ایہناں ہر پاسے ہنیرا ای ہنیرا نظر آئے گا، ایہو ہنیرا ایہناں دی ساری دنیا ہوندی اے۔
اکھاں اللہ پاک دی اک بوہت وڈی نعمت نیں، ایہناں دی قدر نابینا بندیاں توں پچھو، پر اسیں انسان ایس دی قدر نہیں کردے، اللہ پاک دا شکر ادا نہیں کردے، اللہ دے شکر کرن دا طریقہ صرف ایہہ نہیں کہ اسیں زبان توں ای شکر کردے رہیے، بہترین طریقہ ایہہ اے کہ جیہڑے نابینا نیں ایہناں لئی کجھ کریے۔ ایہناں دے کم آئیے۔ ایہناں لئی آسانیاں پیدا کریئے تے ایہناں دی جتھوں تیکر ممکن ہوئے خدمت کریے اک نابینا دی پیدائش اکھاں والیاں لئی عبرت دا مقام ہوندی اے۔ سانوں انج دے بندیاں نوں نظرانداز نہیں کرنا چاہیدا ایہناں دا مذاق نہیں اڑانا چاہیدا ایہناں نوں دھتکارنا نہیں چاہیدا۔
سانوں یاد رکھنا چاہیدا اے کہ کل اللہ تعالیٰ ایہناں اکھاں والیاں توں پچھے گا تے کہے گا کہ تہانوں اکھاں دتیاں گئیاں سی کیہ تسیں ایس دا شکر ادا کیتا۔ ساڈے معاشرے وچ انھے بندے کنج ٹھوکراں کھاندے پھردے نیں، اوہ کنج زندگی لنگھا رہے نیں، اوہ کس کرب و مایوسی، بے بسی نال سانوں اکھاں والیاں دی بے حسی اُتے ماتم کردے ہوئے جیندے نیں اک شاعر نے ایہناں دے احساسات دا نقشہ انج کھچیا اے۔
میری آنکھوں ہی میں لکھا ہے نصیب میرا
دَرد ہے پیاس میری، اشک ہے دریا میرا
نابینا بندے اپنے زندگی وچ بوہت کجھ کر سکدے نیں۔ برطانیہ دے وزیر تعلیم نابینا سن۔ لاس اینجلس دے میئر نابینا سن۔ دنیا وچ سب توں بلند پہاڑ مائونٹ ایورسٹ دی چوٹی اک نابینا بندا سر کر چکیا اے پر ساڈے کول ایہناں نابینا بندیاں دے اگے ودھن دے موقعے بوہت گھٹ میسر ہوندے نیں۔ بوہت سارے لوک سمجھدے نیں ایہہ صرف بھیک منگ سکدے نیں یا فیر قرآن پاک حفظ کر کے نابینا حافظ بن سکدے نیں۔ قرآن پاک حفظ کرن توں زیادہ مستحسن کوئی ہور گل ہے ای نہیں پر ایس لئی نابینا ہونا کتھوں دی شرط اے؟
سانوں ایس گل دا علم نہیں کہ اک پاکستانی نابینا نوجوان عاقل سجاد ہاورڈ جہی یونیورسٹی توں فزکس وچ پی ایچ ڈی کر چکیا اے۔ اک نابینا خاتون ہما اقبال ریڈیو پاکستان دی پہلی نابینا پروڈیوسر بن چکی اے۔ یوسف سلیم پاکستان دے پہلے نابینا جج بن چکے نیں۔ صائمہ سلیم پاکستان دی پہلی نابینا خاتون نیں جیہڑی سی ایس ایس کرن دے بعد فارن سروس جوائن کر چکی اے۔ عاصم رئوف پی آئی اے وچ اک نامور وکیل دے طور اُتے کم کر رہے نیں۔ ڈاکٹر عامر حنیف راجہ جیہڑے انیسویں گریڈ ے نابینا پروفیسر نیں اوہ پاکستان دے سوا ساڈے لوکاں دی فہرست وچ شامل ہو چکے نیں۔
بریل (Braille ) ابھرے ہوئے حرفاں نوں پڑھن دا اک طریقہ اے، جیہڑا نابینادی تعلیم لئی ایجاد ہویا۔ ایہہ حرف چھو کے پڑھے جاندے نیں۔ اصل وچ ایہہ حروف نہیں ہوندے بلکہ چھ لفظاں دی مدد نال حروف دی تے ہندسیاں دی علامتاں بنائیاں جاندیاں نیں۔ حرف شناسی دا ایہہ طریقہ پیرس دے اک مدرس (school master) وچ اک نابینا لوئس بریل نے 1834 وچ ایجاد کیتا۔ ایہہ اک لینگوئج اے۔ لوئس بریل اوہ بندا سی جس نے نابینا بندیاں دی تعلیم لئی اک خاص تے اسان زبان ’’ بریل لینگوئج‘‘ ایجاد کیتی۔ بریل (لینگوئج ) دا عالمی دن ہر ورہے 4 جنوری نوں پوری دنیا وچ لوئس بریل دی سالگرہ دے موقعے اُتے منایا جاندا اے۔ بریل دا عالمی دن پاکستان وچ اک معروف دن اے بوہت سارے لوک بریل دے ایس ناں توں ای واقف نہیں۔
لوئس بریل 4 جنوری 1809 نوں فرانس وچ پیدا ہویا۔ تن ورھے دی عمر وچ اک حادثے وچ ایس دی اکھاں دی روشنی جاندی رہی۔ لوئس بریل دی تعلیم حاصل کرن دی شدید خواہش سی۔ ویکھیا گیا اے کہ شدید خواہش تے غور و فکر دے نال جدوجہد کیتی جائے تے اللہ رستے کڈ دیندا اے۔ رستے کھول دیندا اے۔ بریل پڑھنا چاہندا سی ایس لئی فرانس وچ اک ادارے جیہڑا کہ نابینا بچیاں نوں تعلیم دین لئی بنایا گیا سی ’ ’ رائل انسٹی ٹیوٹ فار بلائنڈ یوتھ‘‘ وچ داخلہ لے لیا۔
ایس ادارے دا روح رواں دا ناں ویلنٹائن ہووے سی، اوہ آپ تے نابینا نہیں سی پر ایس نے اپنی زندگی نابینا بندیاں تے بچیاں لئی وقف کیتی ہوئی سی۔ ہووے نے نابینا بندیاں نوں تعلیم دین لئی اک سسٹم بنایا ہویا سی جیہڑا کہ کافی مشکل سی۔ اوتھے لوئس بریل نے تعلیم حاصل کیتی تے ایس سوچ وچ رہیا کہ کوئی ہور انج دا اسان نظام ہونا چاہیدا اے جس دے تحت نابینا پڑھن دے نال نال آسانی نال لکھ وی سکن۔ لوئس بریل اپنا فارغ ویلا ایس کم اُتے خرچ کیتا کردا سی ایہناں دی زندگی دا سب توں وڈا مقصد انھے بندیاں نوں آسان طریقے نال علم دے زیور توں آراستہ کران لئی آسان ترین طریقہ کیہ ہوئے ایجا د کرنا سی۔
اوہ تجربے کردا رہیا جدوجہد کردا رہیا تے آخر کار اوہ کامیاب ہو گیا لوئس بریل نے اک کاغذ اُتے ابھرے ہوئے لفظاں دی شکل وچ اک علامتی سیٹ تیار کیتا ایہناں ابھرے ہوئے نقطیاں نوں انگلیاں دی پوٹاں دی مدد نال آسانی نال محسوس کیتا جا سکدا ای۔ایس نے حرف تہجی، اوقاف دے خطوط تے ریاضی علامات دے علاوہ 63 علامات ایجاد کیتیاں۔ انج ایس نے کاغذ اُتے ابھرے ہوئے نقطیاں توں اک مکمل زبان تیار کر دتی۔ خاص نقطیاں دی مدد نال تیار ہون والی ایہہ زبان مکمل ابلاغ دی حیثیت رکھدی سی۔
اج بریل لینگوئج نابینا طالب علماں دی تعلیم دا طریقہ آفاقی اے۔ 1949ء دے بعد ایہہ طریقہ دنیا دے سارے حصیاں وچ یونیسکو ولوں رائج اے تے ترقی کر رہیا اے۔ لوئس بریل 1852ء نوں انتقال کر گیا اوہ نابینا تے غریب سی ایس اُتے بوہت گھٹ لکھیا گیا۔ دنیا وچ ایس دن نابینا طالب علماں لئی تعلیمی و تفریحی ورکشاپاں ، واک، مقابلہ جات دا انعقاد کیتا جاندا اے ایس دے علاوہ بریل زبان دے بارے وچ آگاہی فراہم کیتی جاندی اے۔
ایہناں ملکاں وچ نابینا بندیاں دی تعلیم و تربیت لئی اداریاں دا خاص انتظام موجود اے تاں جے نابینا بندیاں نوں وی معاشرے دا کار آمد شہری بنایا جا سکے۔ ایس ویلے بوہت دکھ ہوندا اے جدوں ساڈے کول نابینا بندیاں نوں بھیک منگن لئی چھڈ دتا جاندا اے۔ ایہناں نوں مفید شہری بنان ایہناں دی تعلیم و تربیت دے اداریاں دا قیام کرن دی لوڑ محسوس نہیں کیتی جاندی۔ یاد رکھن دی گل ایہہ وے کہ انج دے بندیاں دی کفالت دی ذمہ داری حکومت اُتے ای عائد ہوندی اے۔
حکومت دا فرض اے کہ ایس سلسلے وچ جتھوں تیکر ممکن ہوئے ایہناں نوں سہولتاں فراہم کرے تاں جے نابینا بندے اپنے انھے پن دی معذوری دے باوجود وی معاشرے دے کار آمد شہری بن سکن۔ ساڈی حکومت دی ایہہ اہم ذمے داری بن دی اے کہ اوہ نابینا بچیاں لئی تعلیم دا حصول آسان بنائے تے تعلیم یافتہ نابینا بندیاں لئی روزگار دے بہترین موقعے وی پیدا کرے۔پاکستان وچ جزوی طور اُتے نابینا بندیاں دی تعداد سٹھ لکھ توں زیادہ اے۔ ایہناں وچ اکثریت انج دے نابینا بندیاں دی اے جیہڑی غربت پاروں اپنا علاج نہیں کروا سکدے کیوں جے ساڈے کول موتیا تے ذیابیطس انھے پن دی اک بوہت وڈی وجہ اے جیہڑا کہ قابل علاج وی اے تے بوہت گھٹ انج دے نابینا نیں جیہڑے پیدائشی ہوندی اے۔
اک نابینا بندا درپیش سارے مسئلے دا مقابلہ کرن دے بعد پڑھ لکھ کے کجھ کمان وچ کامیاب ہو جاندا اے تے ایہہ سارا معاشرہ ایس دا کریڈٹ لیندا اے سب ایس نوں ہیرو من دے نیں سب ایس دی کامیابی دا ذکر فخر نال کردے نیں پر زیرو توں ہیرو بنن تیکر نابینا بندیاں دے رستے وچ اک تعلیم دا مرحلہ ای حائل ہوندا اے جس دا حل ہجے تیکر کوئی وی حکومت پیش نہیں کر سکی۔ ساڈی حکومتاں دی ترجیحات کجھ ہور ای نیں پر جے اسیں ایہناں حکومتوں توں اک گل منوا لئے تے بوہت سارے مسئلے حل ہو سکدے نیں اوہ ایہہ کہ پورے ملک وچ نابینا بندیاں دے جنہے ادارے کم کر رہے نیں ایس دی سربراہی کسے نابینا بندے دے حوالے کیتی جائے کیوں جے اوہ ای اپنی کمیونٹی دے مسائل نوں بہترین طور اُتے سمجھ سکدا اے۔
تاں حکومت نال مطالبہ اے کہ سپیشل اداریاں دی سربراہی تے سپیشل بندیاں نوں دتی جائے تے انج دے لوکاں نوں ایہہ ذمے داری دتی جائے جنہاں دی فیملی وچ کوئی بندا کسے معذوری دا شکار ہوئے۔ حکومتی پالیسی وچ ایہہ تبدیلی سپیشل بندیاں لئی کسے خوشخبری توں گھٹ نہیں ہوئے گی۔ جے انج ہو جائے تے ایہناں دی زندگی وچ اگے ودھن دے بوہت سارے موقعے فراہم ہو سکدے نیں ایہناں دے حالات بدل سکدے نیں۔ ایہناں دی دنیا روشن کر سکدے نیں حکومت نوں دیگر ذمہ داران بندیاں نوں چاہیدا اے کہ ایس اُتے خصوصی توجہ دین اوہ نابینا بندے جیہڑے حافظ قرآن نیں، ایہناں نوں بریل لینگوئج سکھائی جائے تاں جے ہر مدرسے وچ انج دے علماء دا تقرر ہو سکے جیہڑا کہ جدید تعلیم نال آراستہ ہون ایسے طرح گورنمنٹ سکولز و کالج وچ وی نابینا بچیاں دی تعلیم دا اک مخصوص کوٹہ مقرر ہوئے حکومت نوں ایہناں خصوصی بندیاں دا کوٹہ وی ودھانا چاہیدا اے۔
سانوں بطور اک انسان تے شہری کوشش کرنی چاہیدی اے کہ جے ساڈا یا ساڈے کسے جانن والے دا بچہ نابینا ہوئے یا کسے دے علم وچ کوئی نابینا ہوئے تے ایس دے نال تعاون کریئے تے ایہنوں گھر وچ محصور نہ رکھیے۔ ایہنوں بریل لینگوئج کورس کروان وچ مدد دیئے۔ نابینا بچے وی عام لوکاں وانگوں تعلیم حاصل کر سکدے نیں۔ ایہناں نوں وی عام لوکاں وانگوں اگے ودھن دا پورا پورا حق حاصل ہونا چاہیدا اے۔ اک عاجزانہ درخواست اے کہ ایہناں بچیاں دی حوصلہ افزائی کریئے ایہناں نوں گھر وچ محصور نہ رکھیے ایہناں نوں باہر کڈیئے تے دین و دنیا دا علم سکھایئے ایہناں نوں اپنی اکھاں نال دنیا وکھائیے، ایہناں نوں خود اعتمادی دیئے، تاں جے اوہ اپنا پیٹ آپ پال سکن تے ایہناں نوں بھیک نہ منگنی پئے تے اوہ عزت نال اپنی حیاتی لنگھا سکن۔