’’ ڈونگھے پانیاںدی چپ‘‘ از غلام مصطفی بسمل (1984ء)

لکھت: ڈاکٹر ثناء مدثر بٹ

ویلے دے نال نال قدراں بدل رہیاں نیں قدراں دے بدلن نال سماج تے معاشرہ وی بدل رہیا اے۔ لوکاں دے خیال، سوچاں تے نظرئیے بدلدے نیں پر ایہناں قدراں تے سوچاں روایت دا روپ دھار لیندیاں نیں۔ نویاں قدراں تے نظرئیے جنم لیندے نیںلوکائی وچ مقبول ہو جاندے نیں۔ ادب چونکہ حیاتی د اعکاس تے ترجمان اے۔ ایس لئی ادبی موضوع تے اظہار دے ڈھنگ وی بدل جاندے نیں۔ پر ایس جدیدیت تے نویں پن وچ روائت تے پرانیاں قدراں دا لہو ضرور رلدا رہندااے۔ کجھااجیہا احساس ای ’’ ڈونگھے پانیاں دی چپ‘‘ وچ وی لبھدا اے۔ اوہناں نے معاشرے دی بے حسی تے خود غرصی نوں بیان کیتا اے۔ نظم ’’ظرف‘‘ وچ لکھدے نیں کہ:
اوہدی جھولی پُھل تے کلیاں
فیروی کنڈے ونڈے
میں ونڈاں خشبواں
بھانویں جھولی وچ نیں کنڈے‘‘
اوہناں دسیا اے کہ لوکاں کول اُکا ظرف ای نہیں اے سارا کجھ ہوندیاں ہوئیاں وی کسے غریب دا احساس نہیں اپنے کول ساریاں خوشیاں ہون دے باوجود اوہ دکھ تے تکلیفاں ونڈ رہے نیں۔ مشکلاں وچ وادھا کر رہے نیں۔ شاعر نفسیاتی طور تے خود غرضی توں نالاں اے کہ اوہدے کول تے کنڈے وی ہون تے اوہ لوکاں وچ خوشیاں ونڈن دی چاہ رکھدا اے۔ شاعر لوکاں دے اجیہے روپ توں ڈاہڈا دکھی دسدا اے۔ نال ای خود غرصی دی اک ہور مثال نظم ’’ غرضاں دے سپ‘‘ وچ دیندیاں لکھدا اے:
’’ہر کوئی ایتھے غرضاں دے سپ پالدا رہندا
کالے، پیلے، ساوے،نیلے
بھاویں لکھ پئے
ایہناں دے لئی انبراں کولوں
گوڑھے رنگ چرائو
چلیاں ودھ پیائو
ویلا آون تے ایہناں تہانوں
ڈنگنوں مول نہ سنگناں‘‘
لوک مطلبی ہو چکے نیں اوہ صرف اوہدوں تک ای مٹھے تے چنگے ہوندے نیں جدوں تیک اوہناں نوں غرض ہوندی اے۔ غرض مک جاون پچھوں ڈنگ مارن توں نہیںمڑدے۔ شاعر دی نفسیاتی کیفیت وچ بڑی بے یقینی تے بے وفائی وکھالی دیندی اے۔ ملکی حالات وی بڑے خراب سن۔ مارشل لاء دا دور سی جہدے پاروں لوکاں وچ نفسانفسی تے آپا دھاپی سی اجیہی کیفیت نوں شاعر نے دل توں محسوس کیتا اوہدا اظہار وی لکھت وچ ڈھیر دسدا اے شاعرالجھائو دی کیفیت وچ اے۔ ایہدی شاعری وچ انت دا الجھائو جاپدا اے۔ یونگ الجھائو دی کیفیت بارے لکھدا اے:
’’یکساں خصوصیات والے تجربات اور واقعات ایک گروہ کی شکل اختیار کر لیتے ہیں ایسے گروہوں کو وہ الجھائو(Complexes) کا نام دیتاہے مثلاً مادرانہ الجھائو، پدرانہ الجھائو، جنسی الجھائو، مذہبی الجھائو وغیرہ یونگ کے نزدیک بعض الجھائو سادہ اور کم شدید ہوتے ہیں جب کہ بعض الجھائو پیچیدہ اور شدید ہوتے ہیں جو ہیجانات میں بحرانی کیفیت پیدا کر دیتے ہیں۔ جس سے فرد عصبانیت کا شکار ہو جاتاہے۔ یونگ نے عصبانی الجھنوں کی نوعیت معلوم کرنے کے لیے لفظی تلازم(Word Association)کا طریقہ استعمال کیا‘‘۔
ایہو الجھاء بسمل ہوراں دی شاعری وچ شدت نال موجود اے اوہناں سارے حالات دا مقابلہ کردیاں ہوئیاں تے اپنیاں ساریاں کیفیتاں نوں کنٹرول کردیاں ہوئیاں شاعری کیتی۔ جہدے وچ شدت تے ہے پر اوہ الجھی ہوئی شدت شاعری دی شوگر کوٹٹد گولی وچ کجھ گھٹ کڑتن دا باعث بنی۔٭٭