انسانی حیاتی وچ تعلیم تے ماں بولی دی اہمیت

انپڑھ سماج اگے نہیں ودھ سکدا کیوں جے خیالاں تے وچاراں بناں کوئی نویں شے نہیں بن سکدی تے نویاں شیواں بنن توں بناں کوئی سماج قوم بندہ اگے نہیں ودھ سکدا

ڈاکٹر صائمہ بتول

اج دے فسادی تے ترقی دی نس بھج دے دور وچ تعلیم ،پڑھائی تے سکھیا دی گھنی لوڑ تے چوکھی تھاں اے۔پڑھن لکھن نال دھرتی بدلی جا سکدی اے کیوں جے اک پڑھیا لکھیا بندہ تعلیم توں وانجھے بندے نالوں چوکھا صبر تے حوصلے والا ہوندا اے تے اوہدے اندر کسے وی نویں سوچ تے فکر نوں ہضم کرن دی بوہتی شکتی ہوندی اے۔تعلیم ہنیرے وچ چانن دی لاٹ اے اک اجیہا ہتھیار اے جیہڑا بندے دی حیاتی نوں اُکا بدل کے رکھ سکدا اے۔تعلیم حیاتی جیون دی چنگی آس اے تے بھوئیں تے ہر بندے دا مڈھلا حق اے جیہڑا کسے وی انسان دی حیاتی نوں کامیاب بناون وچ نویکلا کردار ادا کردی اے اوس نوں اپنیاں فیصلیاں وچ پُختہ تے موثر کر دی اے۔اک پڑھیا لکھیا بندہ راضی باضی ، مطمعین ،خوشحال تے کامیاب حیاتی جیوندا اے ۔علم حاصل کرن دا عمل ساری حیاتی چلدا اے ایہہ انسان اندر جانکاری شعور تے اعتماد پیدا کردا اے بندے دے رویے تے طور طریقے وچ وڈا فرق آ جاندا اے۔اوہ ول روز گار حاصل کر سکدا اے پڑھن لکھن جوگا ہو جاندا اے تے اک پڑھیا لکھیا بندا اپنی گل یا مُدعا ودھیا طریقے نال دوجیاں تائیں اپڑا سکدا اے تے اوہناں نوں اپنی گل تے قائل کر سکدا اے یا اپنی گل نوں دلیل نال منواون دے فن توںجانوں ہو جاندا اے۔علم دی اہمیت توں کسے طرح وی مناہی نہیں اج تائیں جنی وی ترقی ہوئی اے سب علم کارن ای ہوئی اے۔
اج دا دور بھاویں سائنس تے ٹیکنالوجی دا دور اے ایٹمی ترقی تے صنعتی ترقی دا زمانہ اے نت کمپیوٹر تے انٹرنیٹ دی گل ہورہی اے پر فیر وی سکولاں تے مدرسیاں توں مُڈھلی عصری تعلیم حاصل کرنا بوہت دی لوڑی دی اے تے ایہدے نال نال ٹیکنیکل ،انجینرنگ ،وکالت ،ڈاکٹری تے وکھو وکھ علم حاصل کرنا اج دے ویلے دی لوڑاے۔
علم دی اہمیت دا گویڑ ایتھوں لگایا جا سکدا اے کہ جدوں رب سوہنے نے انسانیت دے پیو بابا آدم نوں پیدا کیتا تے اوہناں نوں کجھ چیزاںدے ناں سکھا دتے جیہدے کارن بابا آدم نوں سب توں وڈے تے بر گزیدہ فرشتے تے وڈیائی ھاصل ہوئی تے ابلیس اپنے تکبر وجہوں شیطان آکھوایا تے دھتکاریا گیاجد کہ بابا آدم یاانسان اپنے علم وجہوں اشرف المخلوقات بن گیا۔قرآن پاک وچ لگ بھگ پنج سو تھاواں تے علم دے حوالے نال ذکر آیا اے۔قرآن پاک دی سب توں پہلی آیت علم بارے اے جیہدے وچ حضرت ﷺ ہوراں نوں آکھیا گیا اے کہ پڑھ ۔پڑھ اپنے رب دے ناں نال ۔علم اوہ چیز اے جیہدے وچ وادھے لئی دعا کرن دا وی آکھیا گیا اے۔قرآن پاک دی سورہ طخہ د ی آیت نمبر۴ ۱۱وچ فرمایا گیا اے کہ اے آکھو اے میرے رب میرے علم وچ وادھا کر،،
فیر سورہ المجادلہ دی آیت نمبر ۱۱ وچ آیا اے۔کہ علم ہر بندے دی مُڈھلی لوڑ اے ایہدے راہیں حق تے باطل وچ چنگیائی تے مندیائی وچ فرق کرنا سوکھا ہوندا اے۔
امریکہ مُلک نوں دریافت کرن والا کولمبس اک جہاز چلان والے دا پُتر سی جہاز چلان والے ستاریاں دے علم توں جانوں ہوندے نیں کیوں کہ ایہو جہیے لوکاں نوں ستاریاں دی چال دا علم ہوندا اے جہاز رانی ایس علم کارن ای ہوندی اے ۔ اک دن کولمبس نوں خیال آیا کہ سمندر دا دوجا کنڈھا ویکھنا چاہی دا اے ۔اوہدا خیال سی کہ ہو سکدا اے کہ سمندر دے دوجے پاسے کوئی ہور مُلک آبادہووے اوہ شاہی دربار دی مدد نال دو جہاز لے کے سفر تے نکل پیا تے ستاریاں دی مدد نال اوس علاقے جا اپڑیا جیس نوں اج کل امریکہ آکھیا جاندا اے۔اوس تھا ں دے لوکی جنگلی تے وحشیاں وانگ حیا تی بھوگ رہے سن اُجڈ سن تے کئیں قسم دیاں وہماں وتکریاں وچ پھسے ہوئے سن۔کولمبس نے اوہناں تے حکومت کرن دی کیتی پر اوہناں اگوں مقابلہ کیتا کولمبس دے ساتھی گنتی وچ گھٹ سن ایس لئی جنگ تے پورا لہنا اوکھا سی اخیر سوچن وجہوں اوس نوں یاد آیا کہ کل سورج گرہن لگنا اے بس اوہنے وحشیاں دے سردار نوں بُلایا تے آکھیا کہ تسیں میری گل من لوو میرے پیچھے لگ جاو نہیں تے میں سورج نوں حکم دیواں گا کہ اوہ تہانوں ساڑ کے سواہ کر دیوے ۔اوس ویلے سردار چُپ ریہا پر دوجے دن جدوں سورج گرہن لگنا شروع ہویا تے اوہ جنگلی لوک گھا بر گئے تے کولمبس کول آ کے اوس نوں کرامتی بابا تے جادو گر مندیاں اوہدے اگے گوڈے ٹیک دتے۔
ایتھوں اسیں گویڑ کر سکنیں آں کہ علم وچ کنی طاقت اے کہ جیہڑا کم فوج تے ہتھیار نہ کر سکے اوہ علم دے اک نقطے نال زرا جہے چر وچ ہو گیا۔
علم دے حوالے نال حضرت محمدصل اللہ علیہ وسلم ہوراں فرمایا سی کہ ـ: ـــ؛علم حاصل کرو ایہدے لئی بھاویں تہانوں چین ای کیوں نہ جانا پوے۔،،
حضرت محمد صل اللہ علیہ وسلم ہوراں فرمایا ؛ ـ میں نفع بخش علم دا سوال کرنا آں،، ( سنن ابن ماجہ حدیث نمبر۹۲۵)
آپﷺ ہوراں تعلیم دی اہمیت تے ایس قدر زور دتا کہ غدر دی جنگ دے قیدیاں دی آذادی دی قیمت مسلمان بالاں نوں پڑھانا رکھی اوہناں فرمایا کہ قیدی آذاد اے جے اوہ دس مسلمان بال پڑھا دیوے۔
فیر تعلیم دے حوالے نال آپﷺ ہوریں فرمایا کہُُ تہاڈے وچوں سبھ توں ودھیا اوہ اے جیہڑا قرآن سکھے تے اگے قرآن سکھاوے،، مطلب علم حاصل کرنا تے ایس نوں اگے پھیلانا سب توں ودھیا کم آکھیا گیا اے۔اوہناں فرمایا کہ جیہڑا بندہ علم دے رستے تے ٹر پیا اللہ سوہنے اوہدے لئی جنت دا راہ سوکھا کر دتا۔آپ ﷺہوراں علم حاصل کرنا مسلمان مرد تے زنانی دوہاں تے اکو جیہا فرض کیتا ۔
سکھاں دے پیشوا
بابا نانک ہوراں وی تعلیم دی اہمیت تے چانن پایا اے اوہ برابری تے مساوات دے داعی سن اوہ ایس گل توں چنگی طرح جانوں سن کہ علم حاصل کر ن دی سوکھ صرف اُچے طبقے نوں حاصل اے جد کہ غریب تے ماڑا بندہ ا نپڑھ تے جاہل رہ جاندا اے ایس لئی اوہناں جتن کیتا کہ لوکاں نوں اوہناں دی زبان وچ تعلیم دتی جاو ے کیو ں کہ جیس زبان وچ علم موجود سی اوس توں عام بندہ جانوں نہیں سی ایس لئی اوہناں لوکاں نوں اوہناں دی زبان وچ تعلیم دین تے زور دتا تے آپ وی لوکائی دی زبان نوں ای اپنایاتے ماں بولی نوں

medium of instruction,,

بنایا ۔سری گورو نانک جی ایس گل تے یقین رکھدے سن کہ اک اُستاد اندر اینی طاقت ہونی چاہی دی اے کہ اوہ پڑھیہار دے میعار تے آکے اوس نوں سمجھاوئے پڑھاوئے تے سکھاوئے اوہناں اپنی حیاتی وچ کئیں سفر کیتے تے اوس دوران لوکاں نال اوہناں دی زبا ن وچ گل کیتی۔اوہناں دا اآکھنا سی کہ اپنے پڑھیار لئی ڈونگھا پیار چنگا اثر چھڈدا اے۔اوہناں دا آکھنا سی کہ تعلیم بندے نوں نویکلا کر دی اے تعلیم وجہوں ای بندہ پہلے ای پورپنے دا اظہار اے۔تے بندے دیاں ُلکیاں تے لاشعور وچ جیہڑے گن ہوون گے اوہ اوس ویلے اپنے آپ ای ظاہر ہو جاون گے جدوں اک قابل اُستاد اُہدیاں اندرلیاں تے باہرلیاں رکاوٹاں دور کر دیوے گا تے بندے اندر علم دی چننگ پیدا کر دیوے گا۔
تعلیم دے حوالے نال بابا نانک جی ہوراں دے وچار بڑے سدھ پدھرے سن اوہ آکھدے سن کہ علمی کماں کاراں نوں مذہب دے مخالف نہیں سمجھنا چاہی دا ۔نال ای اوہناں کسے وی جی دی چنگی سکھیا لئی تے وڈیائی لئی علم سکھنا ضروری منیا اوہناں آکھیا کہ بھاویں فلسفے راہیں مذہب نوں نہیں سمجھیا جا سکدا پر فلسفیانہ کماں کاراں راہیں مذہبی نظم وضبط نوں سمجھن وچ سکھیائی ہو سکدی اے۔
نیلسن منڈیلا تعلیم بارے انج دس پاوئندے نیں ۔

Education is the most power full weapon which you can use to change the world.

جان ڈیوی تعلیم دی اہمیت تے چانن پاوئندیاں لکھدے نیں۔

Education is not prepration for life; Education is life itself.

بینجامن فرینکلن موجب علم دا مقام۔

An investment in knowledge pays the best interest.

مالکولم ایکس نے تعلیم نوں آون والے ویلے لئی بڑا نویکلا قرار دتا اے اوہناں دے آکھن موجب۔

Education is the passport to the future ,for tomorrow
belongs to these who prepare for it today.

مہاتما گاندھی نے علم دی نویکل حثیت تے چانن پاندیاں اآکھیا اے ۔

Live as if you were to die tomorrow ,learn
as if you were to live forever.

تعلیم سماج دی روح ہوندی اے ایہدی ترقی تے ودھا لئی ایہدا کم اُچیچا اے۔پڑھ لکھ کے بندے اندر نویکلا حوصلہ تے سمجھ پیدا ہوندی اے اوہ ہر چیز نوں شعور دی اکھ نال تکدا اے۔
ہیلن کلر ایس حوالے نال لکھدے نیں۔

The heighest result of education is tolrence.

تعلیم یا علم وکھو وکھ یاں اکٹھیاں طور تے ساریاں لئی بوہت نویکلی تے اُچیچی اے۔تعلیم کارن ای کسے سماج دے لوکی ول (بہتر)شہری ذہنی طور تے تگڑے بال(بچے)تے باشعور بندے بن دے نیں ۔تعلیم انسان نوں بھیڑے چنگے وچ فرق کرن دا ول (طریقہ)دسدی اے۔ایہہ ہر قوم دی نیہہ تے مُڈھ ہوندی اے تعلیم قوماں نوں( معاشی) کاروباری سماجی تے سیاسی حوالے نال شعور تے جانکاری دیندی اے۔تعلیم کارن ای سرمایہ کاری وچ وادھا ہوندا جاندا اے پڑھائی یا تعلیم ہنر وندی تے پیدا واری گناں وچ وادھا کردی اے۔کسے وی بندے نوں سوچن سمجھن ،محسوس کرن تے کسے نال میل ورتن کرن لئی خاص کردار ادا کردی اے بندے دی کامیابی داکارن وی بن دی اے۔تعلیم یافتہ بندہ نہ صرف آپ مطمعین رہندہ اے سگوں اوہ اپنے آل دوالے لئی وی فائیدا وند ثابت ہوندا اے۔جیکر ویکھیا جاوے تاں تعلیم انسان دی شخصیت نوں سنوارن خیال بناون تے دوجیاں نال تعلق استوار کرن تے حیاتی دیاں اوکڑاں نوں جرن دے گُر سکھاوندی اے ایس حوالے نال انٹرنیٹ تے درج اے۔

Knowledge is the food for man because in the absence of knowledge
man cannt grow his food.

تعلیم اک اجیہا ہتھیار اے جیڑا جیہدے کول ہووے اوس نوں تگڑیاں کر دا اے ایہہ غریبی دا خاتمہ کردی اے پڑھ لکھ کے بندا چنگی نوکری یا کم کار کر سکدا اے اک کامیاب کاروبار یا کم دھندہ کر سکدا اے اوہ اپنیاں تے اپنے ٹبر دیاں مُڈھلیاں لوڑاں تھوڑاں نوں سچجے ڈھنگ نال پُورا کر سکدا اے پڑھ لکھ کے بندے اندر ایناں شعور تے سمجھ پیدا ہو جاندی کہ اوہ سکھیائی نال کسے ٹھگ دی ٹھگی تے لُٹیرے دے ہتھے نہیں چڑھداتے نہ ای آپ وی ایہو جہے غیر قانونی کماں دا حصہ بن دا اے۔انج اسیں آکھ سکنیں آں کہ تعلیم بندے نوں جرم کرن تے جُرم دا شکار ہوون توں بچاوئند ی اے۔علم بندے نوں مہارت ،فن،تیکنیک تے جانکاری اپڑاندی اے صحیح تے غلط دی سیہان سکھاوندی اے تے بندے نوں اک فرد دے طور تے اپنے ٹبر وچ سماج وچ تے ملک وچ اپنیاں ذمہ داریاں توں جانوں کراوندی اے۔علم اک اجیہا گُر اے جیہدے کارن اک بندہ دھرتی بارے جانکاری حاصل کردا اے تے حیاتی نوں جانچن تے پرکھن بارے اوہدے وچار تے نقطہ نظر واضح ہوندے نیں۔
انپڑھ سماج اگے نہیں ودھ سکدا کیوں کہ خیالاں تے وچاراں بناں کوئی نویں شے نہیں بن سکدی تے نویاں شیواں بنن توں بناں کوئی سماج قوم بندہ اگے نہیں ودھ سکدا اجکل دے صنعتی تے ترقی یافتہ دور وچ تعلیم دی اہمیت تے مُقام ڈھیر اے ۔ایس دور وچ لوکاں نوں ودھیا تے اُچی تعلیم دی لوڑاے تاںجے اوہ ایس دنیا وچ رہن دے قابل ہو سکن موجودہ دور وچ تعلیم راہیں ای کوئی اپنیاں مسلیاں نوں چنگے طریقے نال حل کر سکدا اے۔
تعلیم قوم دی تیز تر ترقی دے عمل نوںچنگا کردی اے ۔اچھی تعلیم راہیں بندہ اپنے ملک وقوم دی چنگے طریقے نال سیوا کر سکدا اے۔تعلیم بندیاں وچ ول سیاسی نظریہ پیدا کرن وچ نو یکلاکردارادا کردی اے ۔تعلیم راہیں زنانی نوں تگڑیاں کیتا جا سکدا اے اوہناں نوں ذہنی طور تے مضبو ط تے حق لین لئی شعورتے سمجھ عطا کر دی اے تے کئیںپرانیاں تے فرسودہ رسماں جیویں ستی ،رنڈی دا مُڑ ویاہ نہ کرن ،ونی ،بالاں توں کم کروانا تے بالڑیاں دی نکے عمرے ویاہ،داج ،دھیاں نوں بھوئیں دا حصہ نہ دینا تے ہور دوجیاں پُرانیاں ریتاں نوں مُکایا جا سکدا اے۔
اک پڑھی لکھی زنانی اپنے نال ہوون والے انیاں دے خلاف آواز چکن جوگی ہو جاندی اے تے اپنے نال زور زیادتی نہیں ہوون دیندی۔اوہ اپنے حق تے فرض بارے چنگی طرح جانکاری رکھدی اے تے اپنے بالاں دی چنگی پال پوسنا کر ن جوگی ہو جاندی اے۔ چنگی تے کامیاب نسل اگے چلاوئندی اے ۔ایس لئی ای فرانس دے لیڈر نپولین دا آکھنا سی تسیں مینوں پڑھیاں لکھیاں ماواں دیوو میں تہانوں پڑھی لکھی قوم دیواں گا ۔انج وی اک بندے دی تعلیم اک بندے دی تعلیم ہوندی اے جدکہ اک زنانی دی تعلیم پُورے ٹبر دی تعلیم ہوندی اے۔اک پڑھی لکھی زنانی اپنے چنگے بھیڑے توں جانوں ہوندی اے جد کہ اک ان پڑھ زنانی نال مال ڈنگراں وانگ وپار ہوندا اے۔
ایہہ گل بڑی دلیل نال کیتی جا سکدی اے کہ دُنیا نون بدلن لئی تعلیم اک خاص تے نویکلا جز اے تعلیم دے گھاٹے وجہوں لوکی کیئں قسم دیاں نا انصافیاں جردے نیں جیویں بھٹھیاں تے کم کر ن والے جگیر داراں کول کم کر ن والے جگیرداراں دے کامے ،گھراں وچ کم کرن والے تے ہور پرائیویٹ اداریاں وچ لوکاں دا جس طرح استحصال ہوندا اے پڑھائی یا تعلیم ایہناں دا مُکا کر سکدی اے۔
تعلیم بندے نوں ایس قابل کر دی اے کہ اوہ اپنی گل یامُدعا دوجیاں تائیں ودھیا ڈھنگ نال اپڑا سکدا اے پڑھیا لکھیا بندہ اگلے نوں دلیل نال گل سمجھاوئندا اے تے لوکاں دی وڈی گنتی اگے وی اپنی گل کر ن توں نہیں جھکدا تے نہ ای اپنے نقطے نوں اگے اپڑان وچ ناکام ہوندااے۔
اج دے دور وچ تعلیم دی اہمیت ہور وی ودھ جاندی اے چٹھی لکھن ، اخبار پڑھن ،ای میل کرن،سمارٹ فون ورتن ،انٹرنیٹ ورتن ،فون تے سنیہا گھلن تے گوگل ورتن لئی تعلیم دی لوڑ مُڈھلی اے۔تعلیم کسے وی سماج دی ریڑھ دی ہڈی دی حثیت رکھدی اے کسے وی سماج وچ ایہدی اہمیت توں مناہی نہیں ۔تعلیم دی گھاٹ کئیں مسلیاں نوں جنم دیندی اے جیویں ذاتی لڑائیاں ،پیڑھی در پیڑھی دُشمنیاں ،صحت دے مسلے ،رہن دے ماٹھے طریقے تے ہور وی کئیں ۔تعلیم انسان نوں اوہدی اہمیت توں جانوں کراوندی اے تے سماج وچ اوس نوں اوس دے حصے دا شعور دیندی اے۔
تعلیم انسان نوں بندہ بناون وچ وی نویکلا کردار ادا کردی اے اک پڑھیا لکھیا بندہ جان دا اے کہ وکھو وکھ مسلیاں نال کنج نبڑنا اے تے کنج چنگیاں اخلاقی قدراں نوں ودھان پُھلان لئی ہنمبلا مارنا اے تے کس طرح بُرائیاں نوں چھڈ کے اک چنگا بندہ بنیا جا سکدا اے۔تعلیم بندے نوں پڑھنا لکھنا سکھاوندی اے بغیر علم دے بندہ بناں سنگھاں دے ڈھگا اے اک اجیہی عمارت اے جیہدی نیہہ ای نہ ہووے تے تسیں آپ گویڑ لگا لوو کہ نیہہ توں بناں عمارت کناں کو چر کھلو سکدی اے یا کھلو وی سکدی اے کہ نہیں۔اک ان پڑھ بندہ اپنیاں ذمہ داریاں توں انجانوں ہوندا اے اوہ نہیں جاندا کہ اوہ کس طرح اپنی آون والی پیڑھی نوں اپنے توں ول بناوے۔
بناں تعلیم دے ایہہ دنیا اک چنگی جگہ ثابت نہیں ہو سکدی پڑھے لکھے بندے ای ایس نوں ودھیا بناوئندے نیں۔ہر انسا ن لئی مُڈھلی تعلیم لوڑی دی اے جیہدے نال اوہ ایس قابل ہو سکے کہ چٹھی پڑھ تے لکھ سکے۔اپنی بنیادی تعلیم توں بناں بندے نوں دوجیاں دے منہ ول ویکھنا پیندا اے۔
جس طرح تعلیم انسان دی حیاتی وچ نویکلا کردار ادا کر دی اے اوسے طرح انسانی حیاتی وچ زبان دا عمل دخل وی چوکھا اے۔زبان وجہوں ای انسان اشرف المخلوقات اکھواندا اے سماج نوں اُسارن تے ڈیگن وچ زبان دی تھاں بوہتی اے ۔ہر کوئی اپنی زبان بولدا اے جیویں جنور ،پکھیرو تے انسان ۔اوہ زبان یا بولی جیہڑی بال جمدیاں لا ای سننا شروع کردا اے تے جیہڑی بعدوں اوہدے جذبیاں تے خیالاں نوں اک خاص شکل وچ ڈھالن وچ مدد کردی اے ماں بولی اکھواندی اے ماں بولی وچ پڑھن لکھن نال بندہ چھیتی چیزاں سکھدا اے اوہدے اندر ایسی مہارت پیدا ہوندی اے کہ اوہ دوجیاں زباناں تے فن وی سُکھیائی نال سکھ لیندا اے ماں بولی بالاں اند ر اعتماد ،ذاتی ،سماجی تے ثقافتی شناخت پیدا کردی اے۔تحقیق راہیں پتہ لگدا اے کہ ذہنی بڑھوتڑی دا عمل اوہناں لوکاں وچ بوہتا ہوندا اے جیہڑے اپنی ماں بولی وچ صاف ہوون ۔اپنی ماں بولی نال جُڑن والا فخر محسوس کردا اے ایہ بولی بندے اندر اعتماد پیدا کردی اے تے اپنی رہتل تے تہذیب نال جُڑے رہن لئی ودھیا طریقے نال مدد کردی اے۔
ایہ کسے وی بندے دی شخصیت بیان کرن لئی مثبت تاثر رکھدی اے۔زباناں ساڈی ثقا فت نوں جیوندیاں رکھن وچ نمایاں کردار ادا کردیاں نیںترجمے راہیں اوہ تاثر کدیں وی نہیں پیدا ہوندا جیہڑا اصل زبان وچ بیان کرن نال پیدا ہو سکدا اے ایس لئی اپنیاں جڑاں تے رہتل بارے جانن لئی اپنی زبان یا ماں بولی نوں جاننا بوہت ضروری اے۔ماں بولی ای اوہ ڈھچر اے جیہدے راہیں اسیں اپنی رہتل تے ریتاں نال جُڑ سکنیں آں،جیہڑا بال شروع توں اپنی ماں بولی نال جُڑت رکھدا اے اوس نوں اگے جا کے کوئی وی علم حاصل کرن وچ اڑچن نہیں آوندی۔جیویں اج کل کاروبار وی لوکل طریقیاں نال ہو رہے نیں تے ایس دور وچ ماں بولی دی اہمیت ہور وی ودھ گئی اے۔ایس دور وچ اپنی ماں بولی نوں جانن والاتے لکھن پڑھن دے فن توں جانوں بندہ ودھیا طریقے نال کاروبار کرسکے گا۔زبان تے تعلیم دا آپس وچ ڈونگھا رشتہ اے۔ تعلیم بندے اندر شعور جگاوئندی اے بندہ اپنے حق لئی کھلوون جوگا ہو جاندا اے ایس لئی پہلے تعلیم دی مخالفت کیتی جاندی سی خاص طور تے زنانی نوں نہیں پڑھایا جاندا سی اوہدا کارن ایہہ سی کہ اوہ اپنے حق لئی گل نہ کرن اج وی کئیں تھاواں تے انج ای اے تے جتھے عام لوکائی نوں وی پڑھن دی چھٹی دتی گئی اے اوہدے پچھے وی اک سازش اے اوہ ماں بولی وچ تعلیم نہ دے کے اوس ریت نوں اگے ٹوریا جا ریہا اے ہن سوال ایہہ اے کہ اوہ کس طرح ْ !عام طور تے گھراں وچ ماں بولی وچ گل ہوندی اے خاص طور تے پنڈاں تھاواں دے گھراں وچ وڈے اپنی گل ماں بولی وچ ای کر دے نیں بال جمن توں رکھ کے ایس بولی نوں سُن ریہا ہوندا اے پنجاں چھیاں سالاں دی عمر تائیں جدوں اوہ زبان چنگی طرح سکھ جاندا اے تے اوہ سکول جانا شروع کردا اے اوتھے تعلیم دی زبان فرق ہو جاندی اے تے بال لئی اوکھ دا مڈھ بجھ جاندا اے کیوں کہ اوہ ہن سوچن تے تخلیق کرن دی تھاں نویں زبان نوں سکھن دے کھلمے پئے جاندا اے رٹے لگان وچ رُجھ جاندا اے تے تعلیمی حوالے نال چنگے طریقے نال اگے نہیں ودھ سکدا انج اوہ جگیردار جیہڑے ایہناں نوں شعور نہیں دینا چاہندے سن اوہ اپنے جتن وچ کامیاب ہورہے نیں ۔۱ ۱۹۵ دی تعلیمی کانفرس وچ ایہہ آکھیا گیا سی کہ تعلیم دا ذریعہ (medium of instruction) ماں بولی ہونی چاہی دی اے ایہہ گل سائینسی طور تے ثابت ہوچکی اے کہ بال صرف چھیاں سالاں تائیں ای کوئی زبان نہیںسکھ سکدا سگوں جیکر حالات تے آسے پاسے دا ماحول مل جاوے تے زبان کسے عمرے وی سکھی جا سکدی اے۔اوپری زبان وچ تعلیم دیون نال بالاں دی سمجھ تے اوہدے کول شبداں دابھنڈارگھٹ جاندا اے زبان دے حوالے نال ہر پاسے بے حسی داپسار اے کوئی وی ماں بولی نوں اوہ تھاں دیون لئی تیار نہیں جہیہڑی ترقی یافتہ زباناںنوں ملی ہوئی اے۔سانوں پتہ اے کہ زبان سوچن دا مڈھلا ذریعہ اے تے زبان تے ذہنی ارتقا ٰ وچ نہ ٹٹن والا رشتہ اے۔ایس لئی زبان خاص طور تے مادری یا ماں بولی وچ تعلیم نوں یقینی بنان دی لوڑ اے تاں جے پڑھن لکھن والیاں دی گنتی ((litracy rateودھائی جا سکے .
یونیسکو نے کئیں ورہے پہلوں پڑھے لکھے بندے لئی ایہہ شرط دسی سی کہ ہر اوہ جی پڑھیا لکھیا منیا جاوے گا جیہڑا کسے اخبار دی سُرخی پڑھ لوے یا چٹھی لکھ سکدا ہووے ۔ہن ایہہ تعریف بدل گئی اے۲۰۰۵ وچ یونیسکو دی پڑھے لکھے بندے بارے شرطاں بدل گئیاں نیںہن دی تعریف موجب کسے لکھے یا چھپے مضمون نوں پچھانن سمجھن ،دوجیاں نوں سمجھاون ،آپ لکھن تے حساب کر لین دی اہلیت رکھن والے نوں پڑھیا لکھیا سمجھیا جاوے گا۔ایہنان شرطاں تے پورا اُترن والا بندہ سماج وچ حیاتی لنگھاون دے قابل ہو جاندا اے۔پڑھائی لکھائی دا تعلق علم تے تعلیم نال ہوندا اے تے پڑھائی یا علم دا سمبندھ سدھا ساواں زبان یا بولی نال ہوندا اے یا اسیں کہہ سکنیں آں کہ ذریعہ تعلیم یاmedium of instruction)) پڑھا ئی لکھائی دی شرح دے حوالے نال بڑا نویکلا اے۔انسان واحد اوہ مخلوق اے جیہڑا نہ صرف اک منظم زبان بولدا اے سگوں اوس نوں نویں شبد گھڑن ،سوارن،سوچن،بولن تے دوجیاں نوں اپنا مُدعا مطلب سمجھاون دا فن عطاء کیتا گیا اے۔ زبان دا انسان دی سماجی حیاتی نال وی ڈونگھا سمبندھ ہوندا اے۔زبان دا گھاڑسماج وچ ای گھڑیا جاسکدا اے کیوں کہ ایہہ ورتن نال ای بن دی اے کسے وی تھاں دی رہتل ،ثقافت تے سیاسی سوچ اوتھے بولی جان والی زبان یا بولی تے چنگیرا اثر چھڈدی اے تے بولی دی لفظالی وچ بدلائو تے وادھا ہوندا جاندا اے۔اوہ زبان جیس نوں ذریعہ تعلیم بنایا جاوے اوہ کسے وی قوم تے نویکلا اثر پاوئندی اے ایس لئی چنگا اے کہ تعلیم ماں بولی وچ دتی جاوے خاص طور تے مُڈھلی سکھیا یا پڑھائی ماں بولی وچ ہونی چاہی دی اے۔زبان تے تعلیم دے وکھو وکھ ماہر تے سوجھوان مُڈھلی سکیھیا ماں بولی وچ دیون دی صلا ح دیندے ہن۔کجھ لوکاں دا خیال اے کہ نکے ہوندیاں بال کوئی وی زبان سُکھیائی نال سکھ لیندا اے پر سارے بال انج نہیں ہوندے تے پالیسیاں کجھ لوکاں لئی نہیں بن دیاں سگوں ساریاں لئی بن دیاں نیں ایس لئی بالاں نوں اوس زبان وچ ای مڈھلی سکھیا دینی چاہی دی اے جیہڑی اوہدی ماں بولی ہووے۔ماں بولی وچ پڑھنا لکھنا سوکھا ہوندا اے کیوں کہ زبان نہیں سکھنی پیندی اوہ پڑھیار نوں موہرے ای آوندی ہوندی اے تے اوہ سدھا تخلیقی سکھیا ول جاندا اے ۔زبان تاں اک میڈیم یا ذریعہ ہوندی اے جیہدے راہیں اسیں دوجے علم سکھنیں آں ایس نوں اسیں ایس طرح ثابت کر سکنیں آں کہ ساڈے صوفی بابیاں جیویں بابا فرید بابا نانک بابا بلھے شاہ نوشہ ھنج پیر حافظ برخوردار ہوراں اپنا سنیہا دیون لئی تے مذہب دی تبلیغ لئی عوامی زبان یعنی لوکائی دی بولی ورتی تاں جے اوہ اوہناں دے سنیہے نوں سُکھیائی نال سمجھ سکن ۔ہن ویلے دی لوڑ اے کہ کوئی اجیہی کتاب یا قاعدہ ترتیب دتا جاوے کوئی اجیہا پربندھ کیتا جاوے کہ ہر پنجابی پڑھنا لکھنا سکھ جاوے یا گھٹو گھٹ اینے جوگا ہو جاوے کہ کوئی چٹھی پتر ،بھوئیں گڈن تے فصل دی سانبھ لئی محکمہ زراعت ولوں چھپن والے نکے کتابچے پڑھن تے بنیادی حساب کتاب کرلوے ایس مقصد لئی جیکر ماں بولی وچ سکھیا دتی جاوے تاں یونیسکو دی شرط مطابق اسیں اپنے پنجاب نوں پڑھیا لکھیا پنجاب بنا سکنیں آں جیویں کہ مہاراجہ رنجیت سنگھ دے دور وچ پنجاب وچ پڑھائی دی شرح ودھ سی اوہدا کارن اوس ویلے تیار کیتا گیا قاعدہ سی جیہڑا lundi ))مطلب فارسی تے پنجابی زبان وچ تیار کیتا گیا سی جیس نوں پڑھن مگروں بندہ اینے جوگا ہو جاندا سی کہ اوہ چٹھی پڑھ سکدا سی تے تھوڑا بوہت حساب وی کر لیندا سی ۔ایس قاعدے نوں قاعدہ نور آکھیا جاندا اے جیس نوں تیار کرن والے دا ناں جرنل سید نور الدین سی تے اوہناں دے ناں دی نسبت نال ای ایس قاعدے نوں قاعدہ نور آکھیا گیا ۔ایس قاعدے نوں برطانوی راج دوران ساڑدتا گیا تے وکھو وکھ لوکاں کولوں ایہہ قاعدہ واپس لین لئی انعام رکھیا گیا کہ جیہڑا بندہ قاعدہ نور گورنمنٹ نوں واپس کرے گا اوس نوں چھے آنے انعام دتا جاوے گا تے جیہڑا ہتھیا ر موڑے گا اوس نوں دوآنے انعام دے طور تے ملن گے ۔اوس ویلے بھاویں انگریزاںکول پستول ورگے جدید ہتھیار سن تے پنجابیاں کول چھویاں ،کوہاڑے،گنڈاسے،ٹوکے تے چھُرے سن تے پنجابیاں دے ایہناں ہتھیاراں دا پستول ورگے نویں تے جدید ہتھیاراں نال کوئی میل نہیں سی پر ایس دے باوجود انگریز پنجابیاں کولوں یرکدے سن تے اوہناں دے جگرے تے ہٹھاں توں تراہندے سن جیس نوں اوہناں ۱۸۵۷ دی آذادی دی جنگ دوران ویکھ لیا سی۔تاں ای اوہناں دوجے ہتھیاراں دے نال نال علم دا ہتھیار وی پنجابیاں کولوں کھوہ لیا تے اوہدی قیمت دوجے ہتھیاراں نالوں ودھ رکھی۔اوس ویلے کوئی وی مدرسہ مسیت ،دھرم شالہ ، مندر تے گوردوارہ اجیہا نہیں سی جیہڑا مذہبی یا دھارمک تعلیم دے نال نال دوجی مُڈھلی تے رسمی تعلیم نہ دے ریہا ہووے اج وی پنجاب دے کجھ پنڈ اجیہے نیں جتھے اج وی مذہبی تعلیم دے نال نال رسمی تعلیم وی دتی جاندی اے پر ایہہ ماں بولی وچ نہ ہوون وجہوں پڑھیاں لکھیاں دی گنتی وچ وادھا نہیں کر رہیایس لئی لوڑ اے کہ اک تاں قاعدہ یا کتاب بنائی جاوے جیہڑی ایس لوڑ نو ں پورا کرے دوجا ایہہ کتاب انگریزی دے نال نال قومی تے ماں بولی وچ ہووے تاں جے ساریاں لئی ایس نوں پڑھنا سوکھا ہووے نالے اوہ پڑھے لکھے پنجابی جیہڑے گور مکھی یا شاہ مکھی توں انجانوں ہوون اوہ وی ایہدے توں لابھ چُک سکن۔جتھوں تائیں قاعدہ نور دا تعلق اے تے ایہدے بارے سانوں چوکھی جانکاری جی ڈبلیو لیٹنر ہوراں دی لکھت

(indigenous Education in Punjab)

توں ملدی اے۔ایہہ کتاب اوہناں ۱۸۸۲ وچ لکھی۔ اوہناں صاف شبداں وچ لکھیا اے کہ انگریز حکومت دران پنجابیاں نوں بوہت پیچھے رکھیا گیا کیوں کہ اوہ پڑھائی تے سکھیا دے حوالے نال اگے سن مہاراجہ رنجیت سنگھ ہوریں آپ پڑھے لکیھے نہں سن پر بڑے داناتے عقل مت والے سن اوہ فرانس دی حکومت توں ڈھیر متاثر سن نویں پن نوں اپنان وچ زرا ڈھل نہ لاوندے سن فرانس دے بادشاہ دا ای قول اے کہ تسیں مینوں پڑھیاں لکھیاں ماواں دیوو میں تہانوں پڑھی لکھی قوم دیواں گا ایہہ ای وجہ سی کہ مہاراجہ رنجیت سنگھ آپ ان پڑھ ہوندیاں وی پڑھائی نوں عام کرن دے چاہیوان سن اوہ ہر ویلے اپنی اک اکھ میچی رکھدے سن کجھ ودواناں دا خیال اے کہ اوہناں دی اک اکھ نکی سی جد کہ کجھ دا وچار اے کہ اوہ اپنی دنائی پاروں ہر ویلے اک اکھ میٹی رکھدے سن تاں جے ہر معاملے نوں ڈونگھیائی نال ویکھ سکن۔اوہناں اپنے اک جرنل دے ذمے قاعدہ بنانا لایا تے اوہ قاعدہ تحصیل دار دے ہتھیکیں ہر پنڈ دے لمبر دار کول اپڑایا گیا جیہڑا خاص طور تے زنانیاں لئی لازمی سی ۔ایہدے پڑھن نال اوہ پنجابی تے فارسی پڑھن جوگے ہو جاندے سن۔مہاراجہ رنجیت سنگھ دی حکومت دے آخری سال مطلب ۱۸۳۹۔۱۸۳۸ وچ ۸۵ِ.۱میلین پائونڈ ریونیو یعنی زمین تے ٹیکس اکٹھا کیتا جیہدا وڈا حصہ صرف تعلیم تے خرچ کیتا ایتھوں اسیں سکھیا یا تعلیم لئی اوہناں دے شوق دا گویڑ لگا سکنیں آں اوہناں رسمی تعلیم نوں مندراں مسیتاں تے گوردواریاں نال جوڑ دتا اوہدے دو فائدے سن اک تاں دھارمک تعلیم لئی لوکی ضرور جاندے سن دوجا مندر مسیت تے گردواریاں نوں کوئی کرائے نہیں دینے پیندے سن تعلیم دے ودھا وچ ایہہ وی کارن بنے ۱۸۵۷ دی جنگ توں پہلاں پنجاب وچ پڑ ھے لکھے لوکاں دی گنتی ۳۳۰۰۰۰سی جہیڑی بعدوں ۱۸۸۰ وچ گھٹ ہو کے ۱۹۰۰۰۰ رہ گئی۔جی ڈبلیو لیٹنر ہوراں پنجاب دی انتظامی رپوٹ وی ویکھی جیہڑی ۵۱۔۱۸۴۹ دے ویلے دی سی ۔ایہدے توں وی اوہناں جو سٹے کڈھے نیں اوس توں اسیں چنگی طرح گویڑ لگا سکنیں آں کہ اوس دور وچ پنجابیاں نوں پیچھے رکھن دا پورا جتن کیتا گیا کیوں کہ ہن انگریزاں نوں پنجابیاں دی وفا داری تے قربانی دیون والی خصلت دا چنگی طرح پتہ لگ چکیا سی ایس لئی اوہناں پنجابیاں نوں ہر طرح کمزور کرن دا چارا لایا ایتھے میں جی ڈبلیو لیٹنر جیہڑے اک وڈے ودوان تے ماہر لسانیات ہوئے نیں دے زاتی شبد سانجھے کرنی آں لکھدے نیں ۔

In the introduction to his orignal 1882 publication ,he starts off by starting in spite of the best intentions’
the most public spirited officers and a genrous govt .that had the benifit of others provinces
the true education of the punjab was crippled ,checked ,and nearly destroyed… our system stands convicted of worse
than official failure.

of worse than official failure.