پاکستان وچ ولیاں تے بزرگانِ دین دی دھرتی، اوچ شریف

تحریر: اکرم عامر سرگودھا

پوری دنیا وانگوں پاکستان وچ وی قدیم تاریخی ثقافتی ورثہ شہر موجود نیں جیہڑے کسے نہ کسے حوالے نال اپنی منفرد شناخت رکھدے نیں، ایہناں ای وچ پنجاب دی سب توں وڈی تحصیل احمد پور شرقیہ دا شہر اوچ شریف وی شامل اے جنہوں اولیا و بزرگان دین دی دھرتی کہیا جاندا اے۔ کجھ دن پہلاں راقم نوں ایہہ شہر ویکھن دا شرف حاصل ہویا۔ بہاولپور توں 73 کلومیٹر دور جنوب مغرب وچ 5 دریائواں دے سنگم وچ واقع اوچ شریف کسے زمانے وچ 7 آبادیاں وچ تقسیم سی۔ 36 میل لمبائی تے 24 میل چوڑائی اُتے ودھیا ایہہ شہر بزرگان دین دے حوالے نال انتہائی اہمیت دا حامل اے۔ 400 عیسوی وچ وسطی ایشیا توں ایتھے آن والے ہن قوم ایس شہر اُتے حملہ آور ہوئی تے ایس نوں نیست و نابود کر دتا۔ زمانے دے بے رحم ہتھوں ایس شہر نے کئی وار اجڑ تے آباد ہو کے کئی نشیب و فراز ویکھے۔ قدامت تے تہذیبی لحاظ نال ایس دے تانے بانے ہڑپہ تے موہنجوداڑو نال ملدے نیں، صدیاں پرانی تہذیب دے حامل ایس شہر اوچ شریف نے بوہت سارے عروج و زوال ویکھے، ویلا لنگھن دے نال نال ایہنوں مختلف ناں دتے گئے، کدی ایہنوں سپیڈا تے کدی اساش کہیا گیا، کدی ایس دا ناں اوسا تے کدی دیوگڑھ رہیا، کدی ایہہ سکلاندا تے کدی سکندریہ اکھواندا رہیا، ہودچچ دے ناں توں وی ایہنوں لکھیا تے سدیا جاندا رہیا۔ آخر کار ایہہ شہر اوچ بن گیا۔ شریف دا لاحقہ ایس دے تقدس تے احترام دی وجہ نال لگ کے ایہنوں اوچ شریف کہیا جان لگیا۔
550 قبل از مسیح وچ آباد ہون والا اوچ شریف شہر اپنی قدامت، روحانیت ، عمارات پاروں ہمیشہ توں ای فاتحین تے علم و فضل دی وڈی شخصیات دی توجہ دا مرکز رہیا، سیاسی سماجی تے ثقافتی اہمیت دے پیش نظر ہر دور وچ علم و ادب دے گیانی، سادھو تے بعداز اسلام اولیاء کرام نے ایس شہر وچ پڑائو کیتا جنہاں دے ہن ایتھے ذکر تے آرام گاہواں (مقبرے) باقی رہ گئے نیں۔ راوی کہندا اے کہ اوچ شریف دریائے ہاکڑا دے کنارے آباد ہویا جس دے آثار ہن وی نظر آندے نیں۔ چولستان وچ تعمیر شدہ پرانے قلعے تے ایہناں دیاں یاداں ایس گل دی عکاس نیں کہ کدی ایتھے دریائے ہاکڑ وگدا سی تے ایہہ خطہ زرخیزی تے خوشحالی دا اک باب تصور ہوندا سی۔
برصغیر وچ احیائے اسلام توں پہلے سندھ ہندوریاست دا حصہ سی تے اوچ ایس دا اہم شہر، ایس دوران علاقے وچ بوہت سارے قلعے تے فصلاں تعمیر کرائیاں گئیاں۔ سلطان محمود غزنوی تے محمد بن قاسم دی آمد نال ہندو سلطت تباہ برباد ہوئی تے فیر ایس دے بعد اوچ شریف نوں عروج تے لازوال ترقی ملی۔ ایس شہر وچ علوم اسلامی دی ابتداء 370 ہجری وچ حضرت سید صفی الدین گاذرونی دے اپڑن نال ہوئی۔ اوہ پہلے صوفی بزرگ سن جیہڑے برصغیر وچ 17 سال دی عمر وچ اوچ شریف وچ وارد ہوئے تے برصغیر دی پہلی اسلامی یونیورسٹی جامعہ فیروزیہ دی بنیاد رکھی جس نے ایس ویلے برصغیر وچ اسلامی تعلیم دے فروغ تے ترویج دا فریضہ انجام دتا۔ جدوں ہندوستان دی فضا مسلماناں لئی پوری طرح ساز گار نہیں سی، جامعہ فیروزیہ نوں ایہہ اعزاز حاصل اے کہ مشہور ایرانی مورخ قاضی وقت علامہ منہاج سراج جہے عالم ایس دے صدر سن، ایس مدرسہ وچ اک ویلے وچ اڑھائی ہزار طلبہ تعلیم حاصل کردے سن، سلطان ناصر الدین قباچہ دے دور وچ اوچ نوں سلطنت دے دارالحکومت دا درجہ ملیا تے ایہہ عرصہ اوچ شریف لئی خوشحالی دا دور سی، منگولاں دے حملے دے باوجود ایس شہر دی اہمیت برقرار رہی، التمش نے ایس شہر اُتے حملہ کیتا تے مشہور زمانہ یونیورسٹی سنے کئی مدرسیاں و کتب خانیاں نوں نیست و نابود کر دتا، تباہی دے بعد جدوں اوہ حاکم وقت بنیا تے ایس نے دہلی نوں اپنا دارالحکومت بنا لیا، جس دے بعد اوچ شریف نوں کدی ایس دی کھوئی ہوئی حیثیت واپس نہیں مل سکی، ایتھے ہن صرف کھنڈرات تے روحانی عظمت دے آثار وکھائی دے رہے نیں۔
راوی کہندے نیں کہ جدوں علاقہ اُتے راجہ دیوسنگھ دی حکومت سی تے حضرت جلال الدین سرخ پوش بخاری نے ایس علاقے دا ناں ایس خاتون نال منسوب کردے ہوئے اوچ رکھیا، اوچ شریف نوں پوری دنیا وچ صوفیا کرام و بزرگان دین دی دھرتی دے حوالے نال یاد کیتا جاندا اے۔ حضرت صفی الدین گاذرونی ، حضرت سید جلال الدین سرخ پوش بخاری، حضرت مخدوم جہانیاں جہاںگشت‘ حضرت صدر الدین راجن قتال‘ حضرت فضل الدین لاڈلا‘ حضرت جلال الدین خنداں رو‘ حضرت کبیر الدین حسن دریا‘ حضرت غوث بندگی‘ حضرت بہاول حلیم جہیاں عظیم ہستیاں اوچ شریف وچ آسودہ خاک نیں۔ ایس شہر وچ انج دے نودرات تے تبرکات وی موجود نیں جیہڑے ایس علاقے دے تقدس وچ وادھے دا باعث بنے ہوئے نیں۔
راوی کہندے نیں کہ ہمایوں دی بادشاہت دے دور وچ اوچ شریف اُتے مرزا کامران دی حکمرانی سی۔ جدوں مرزا کامران تے مغلاں دی سلطنت اکٹھی ہوئی تے اوچ شریف نوں مغلیہ سلطنت دا حصہ بنا دتا گیا، ایس دور حکومت وچ بوہت سارے مقبریاں، مزارات دی تعمیر و مرمت کرائی گئی۔ جدوں بہاولپور وچ عباسی ریاست دی بنیاد رکھی گئی تے اوچ شریف ایس ریاست دا حصہ بن گیا۔ ایس دور وچ ہون والے دو حملیاں نے اوچ شریف شہر نوں بوہت نقصان اپڑایا۔ 1817 وچ آن والے سیلاب نے ایس تاریخی اہمیت دے حامل شہر دے پرانے آثار نوں بُری طرح تباہ کیتا تے اپنے نال بوہت ساری نشانیاں بہا کے لے گیا پر ایس دی چند باقیات اج وی منہدم ہون توں پہلے آخری نشانی دی صورت وچ موجود نیں۔ تن مشہور مقبرہ جات اپنی خستہ حالی پاروں کسے وی وقت زمین بوس ہو سکدے نیں، ایہناں وچ پہلا ادھورا مقبرہ حضرت بی بی جیوندی دا اے، جیہڑی حضرت مخدوم جہانیاں جہان گشت دی درویش پوتی سن۔ ایس مقبرے نوں خراساں دے حکمران محمد دلشاد نے پندرہویں صدی وچ تعمیر کروایا سی۔ دوجا مقبرہ حضرت جہانیاں جہان گشت دے استاد حضرت بہاول حلیم دا، تیجا ایہناں اکابر دے استاد نوریہ دا اے جنہاں دی خوبصورت کاریگری نے ایس عہد گم گشتہ وچ ایہناں مقبریاں نوں شان و شوکت بخشی سی، ایہہ تنے نادرونایاب مقبریاں دے درودیوار اج حسرت و حیاس بنے ہوئے نیں۔
راوی کہندے نیں کہ اوچ شہر خوبصورت تے سفید رنگت والی آریائی قوم نے آباد کیتا، تے ایہہ نسل ہندو آبادی توں کافی ترقی یافتہ سی، ایس ویلے ایس علاقے وچ ذات پات دا نظام سی، جیہڑا اوچ شہر دی تعمیرات وچ وی نمایاں نظر آندا سی۔ آریائی قوم دے نقوش اج وی علاقے وچ موجود نیں پر ایس ورثہ نوں بچان والا کوئی مسیحا موجود نہیں۔ 1998ء وچ اقوام متحدہ دے ادارے یونیسکو نے اوچ شریف دے دو مقامات نوں اپنی نگرانی لسٹ وچ شامل کیتا ، فن تعمیر دے بہترین شاہکار مقبرہ بی بی جیوندی دی وجہ نال اک امریکی کمپنی نے اوچ شریف نوں اولڈ بگ سٹی دے خطاب نال نوازیا۔
ملتانی فن تعمیر دا شاہکار ایہہ مقبرہ 2000ء وچ ہون والے سروے وچ پوری دنیا دی 100 قدیم تاریخی عمارات دی فہرست وچ سرفہرست سی۔ امریکی قونسلیٹ برائن ڈی ہنٹ نے 2006ء جد کہ پیٹرسن نے 2008 وچ ایس شہر دا دورہ کیتا تے ایس دے عظیم تاریخی ورثہ نوں محفوظ بنان لئی 50 ہزار امریکی ڈالر عطیہ وی کیتا جس دا کجھ حصہ وی اوچ شریف دے آثار قدیمہ اُتے لگیا ہوندا تے ایہناں دی حالت بدل گئی ہوندی۔
اوچ شریف نوں 1959 وچ ایس ویلے دے صدر ایوب خان دے نافذ کردہ بنیادی جمہوری نظام وچ پہلی وار میونسپل کمیٹی دا درجہ دے کے محمد اعظم خان نوں ایس دا ایڈمنسٹریٹر مقرر کیتا گیا، بعد ازاں مخدوم الملک مخدوم سید حامد محمد شمس الدین گیلانی انتخابات دے بعد ایس دے پہلے چیئر مین منتخب ہوئے۔ صدر ضیاء الحق دے دور حکومت وچ لوکل گورنمنٹ ایکٹ مجریہ 1979ء دے تحت اوچ شریف نوں میونسپل کمیٹی توں ٹائون کمیٹی وچ تبدیل کر دتا گیا، 2001 وچ صدر پرویز مشرف دے نافذ کردہ بلدیاتی نظام وچ ایس شہر جیہڑا کدی سلطنت دا دارالخلافہ سی توں ظالمانہ سلوک کردے ہوئے ایہنوں یونین کونسل دا درجہ دے دتا گیا، 2 جنوری 2017 نوں لوکل گورنمنٹ آرڈیننس 2013 دے تحت اوچ شریف دی میونسپل کمیٹی دی حیثیت بحال کیتی گئی، نومبر 2019 نوں تحریک انصاف دے وضع کردہ نویں بلدیاتی نظام وچ وی ایس میونسپل کمیٹی دی حیثیت قائم رکھی گئی۔ ستم ظریفی ایہہ وے کہ اولیا و بزرگان دین دی دھرتی دے حوالے نال پوری دنیا وچ اپنا منفرد مقام رکھن والے اوچ شریف وچ کسے دور حکومت وچ کوئی قابل ذکر ترقیاتی کم نہیں ہوئے، ایتھے نہ تے نوجواناں دے کھیڈن لئی کوئی مناسب گرائونڈ اے تے نہ ای کوئی قابل ذکر طبی سہولت دا ہسپتال، نہ ای ایتھے کوئی قابل ذکر تعلیمی ادارہ اے تے نہ ای ایتھے شہریاں دے پین لئی صاف پانی دی سہولت، ٹُٹی پھوٹی سڑکاں تے بوسیدہ حال گلیاں ایس شہر دی شناخت نیں حالانکہ ایہہ شہر جنوبی پنجاب دی اک داستان اے۔
کپتان جی تسیں تے برسر اقتدار وچ آن توں پہلے کہندے سی کہ تسیں اقتدار وچ آ کے تاریخی و ثقافتی مقامات نوں محفوظ کرائواں گے پر افسوس سد افسوس کہ کپتان تسیں تے آپ اولیا تے بزرگان دین نال لگائو رکھدے او۔ تسیں وی ایس شہر بے مثال وچ موجود تاریخی مزارات نوں جیہڑا کہ خستہ حالی دی تصویر بنے ہوئے نیں محفوظ بنان لئی کوئی اقدامات نہیں کرائے۔ کپتان جی تہاڈی حکومت دا ادھا دورانیہ لنگھ چکیا اے تے ادھا لنگھدے دیر نہیں لگے گی۔ اہل اوچ شریف تہاڈے توں بوہت ساری امیداں لائے ہوئے نیں۔ جے تسیں ایہناں مزارات تے مقبرہ جات نوں محفوظ بنان لئی کجھ کر گئے تے آن والے ویلے وچ تہاڈا ناں تاریخ وچ سنہری حرفاں نال لکھیا جائے گا نہیں تے تہاڈا شمار وی ماضی دے حکمراناں وانگوں ہوئے گا جیہڑا ہر وار اوچ شریف دے اثاثہ نوں محفوظ کرن دے دعوے تے کردے رہے پر عملی طور اُتے کجھ نہ کیتا۔