اپنی پچھان لبھن والا
امرجلیل
تقریباً روزانہ یاں فیر اک دو دیہاڑے بعد کسے ننھے بال دے کچرے دے ڈھیر تے‘ گندے نالے وچ یاں گٹر چوں ملن دیاں خبراں اخباراں وچ چھپدیاں رہندیاں نیں۔ کجھ ننھے بال مردہ حالت وچ ملدے نیں۔ کجھ کتے‘ بلیاں تے چوہیاں دی خوراک بن جاندے نیں۔ کجھ زندہ رہ جاندے نیں۔پتہ نہیں کہدا گھڑیا ہویا محاورا اے۔ تسیں بار بار سنیا ہووے گا۔ جہنوں اللہ رکھے اوہنوں کون چکھے۔ اج تسیں کچرے ڈھیر توں زندہ ملن والے اک نوزائیدہ دی داستان سنو جو ہن جوان ہو چکیا اے۔ ایس ویلے جو تسیں سوچ رہے او اوہ اپنی تھاں ٹھیک اے۔ میں اج تک تہانوں بنی بنائی‘ گھڑی گھڑائی کہانیاں تے قصے سنائے نیں پر اک گل یاد رکھو جو لوک زندگی بھر سچ بولن دے داعی ہوندے نیں اوہ کدی کدائیں جھوٹ وی بولدے نیں۔ ایسے طرح زندگی بھر جھوٹ بولن والے کدی کدائیں سچ وی بول جاندے نیں۔ میں کسے قسم دا دعویٰ نہیں کردا سادہ جہی منطق تہاڈے سامنے رکھنا واں۔ کچرے دے ڈھیر‘ گٹراں تے نالیاں چوں نوزائیدہ بچیاں دے ملن دیاں خبراں جے سچیاں نیں تے فیر اج دا قصہ وی سچ اے۔ بالکل سچا اے تسیں وی سنو۔
اپنا شناختی کارڈ بنوان لئی اک بندہ نادرا دے دفتر گیا۔ فارم پُر کیتا‘ پُر کیتا فارم اوہنے افسر دے سامنے میز تے رکھیا۔ پُر کیتے ہوئے فارم دی پڑتال کردے ہوئے افسر نے چونک کے پچھیا۔ والد دی تھاں ایہ تسیں کیہ لکھ دتا اے۔ والد دا ناں: نامعلوم‘ اوس بندے نے کہیا میں اپنے باپ دا ناں نہیں جان دا۔ افسرنے سخت لہجے وچ کہیا جان دے او‘ توں اپنی والدہ دی کردار کشی کر رہیا ایں۔ اوس بندے نے تحمل نال جواب دتا۔ میں اپنی ماں دے بارے وی کجھ نہیں جان دا۔ افسر تعجب نال اوس بندے ول ویکھدا رہیا۔ فیر اچانک اٹھ کے اوہ اپنے سینئر نال مشورہ کرن لئی اوہدے کمرے ول ٹر گیا۔ تھوڑی دیر بعد واپس آ کے اوہ اپنی کرسی تے بیٹھا۔ اجنبی بندے ول ویکھدے ہوئے افسر نے کہیا فارم وچ توں اپنا ناں آدم لکھیا اے ایہ ناں تینوں کنہے دتا اے؟۔
اجنبی بندے نے اطمینان نال جواب دتا۔ میں اپنے آپ نوں ایہ ناں دتا اے۔ افسر نوں اجنبی دی ذہنی صحت تے شک ہون لگ پیا۔ فارم تے نظر ماردے ہوئے افسر نے کہیا توں لکھیا اے کہ توں ایم اے کیتا ہویا اے‘ سرٹیفکیٹ لیایا ایں؟ اجنبی بندے نے خاکی رنگ دے وڈے جہے لفافے چوں سرٹیفکیٹ کڈھ کے افسر دے سامنے میز تے رکھ دتا۔ افسر نے سرٹیفکیٹ دا جائزہ لیندے ہوئے کہیا ایہدے تے تیرا ناں اللہ دتہ لکھیا ہویا اے۔ تیرے والد دا ناں خدابخش لکھیا اے۔ ثابت کر سکنا ایں کہ ایہ سرٹیفکیٹ تیرا اے؟ اجنبی بندے نے کہیا میں فلاحی یتیم خانے وچ پل کے وڈا ہویا واں۔ ایہ ناں مینوں یتیم خانے والیاں نے دتے نیں تے فیر ٹھیک ای ہون گے۔ افسر نے کہیا یتیم خانے والے تیرے مرحوم والدین نوں جان دے ہون گے‘ تاں ای اوہناں نے ایہ ناں لکھے نیں۔
اجنبی نے اطمینان نال کہیا: یتیم خانے والیاں نوں میں نوزائیدہ حالت وچ کچرے دے ڈھیر تے پیا ہویا ملیا سی۔ کوئی نہیں جان دا کہ میرے ماں باپ کون سن۔ افسر نوں سمجھ وچ آن دے باوجود جیویں کجھ وی سمجھ وچ نہیں سی آ رہیا۔ اجنبی نے کہیا میرے ورگے لاوارث بچیاں نوں یتیم خانے والے فرضی ناں دے دیندے نیں۔ افسر اپنے وجود وچ اجنبی لئی ہمدردی محسوس کرن لگ پیا۔ اوہنے اجنبی آدم نوں مشورا دیندے ہوئے کہیا یتیم خانہ ولوں دتے ہوئے ناواں دے نال تیرا شناختی کارڈ بن سکدا اے۔ میں فرضی پچھان نوں اپنی مستقل پچھان نہیں بنانا چاہندا۔ اجنبی بندے نے کہیا۔ مینوں میری پچھان چاہیدی اے۔ فیر اوہ پچھان بھاویں کنی گھنائونی ای کیوں نہ ہووے۔ افسر نے اجنبی آدم نوں سمجھاندے ہوئے کہیا پاکستان دی تریخ وچ اج تک کسے اجہے بندے نوں شناختی کارڈ جاری نہیں ہویا جنہے فارم وچ والد دا ناں لکھن دی تھاں گمنام یاں نامعلوم لکھیا ہووے۔ افسر نے کہیا ایم اے دی ڈگری تے تیرا ناں اللہ دتہ تے تیرے والد دا ناں خدابخش لکھیا ہویا اے۔ ایہو ناں توں فارم وچ لکھ دے۔ میں تینوں چھ دن دے اندر شناختی کارڈ دلا دیاں گا۔
ایم اے دی ڈگری میری پچھان نہیں۔ اجنبی آدم نے کہیا میری پچھان ایہہ وے کہ میں لاوارث آں۔ میں نہیں جان دا کہ میرے باپ کون سن۔ میں نہیں جان دا کہ اوہ مسلمان سن‘ ہندو سن‘ یہودی سن یاں عیسائی سن۔ ایہ میری شناخت اے ایہو میری پچھان اے۔ مایوسی دا اظہار کردے ہوئے افسر نے کہیا فیر تے تینوں زندگی بھر شناختی کارڈ نہیں مل سکدا۔
حکومت وقت نال اسیں بعد وچ گل کراں گے۔ پہلے تسیں آدم دے معاملے دا جائزہ لوو۔ سوچو تے فیصلہ کرو کہ آدم ورگے لوکاں نوں شناختی کارڈ ملنا چاہیدا اے؟ روزانہ کئی نوزائیدہ زندہ یاں مردہ حالت وچ کوڑے‘ کرکٹ دے ڈھیر تے پئے ہوئے پائے جاندے نیں۔ گٹراں چوں ملدے نیں۔ ازراہ انسانیت اوہناں نوں پالن والے نیک دل تے یتیم خانے والے اوہناں نوں فرضی والدین دے ناں دے دیندے نیں۔ فرضی ناواں نوں اوہ اپنی پچھان بنا لیندے نیں۔ اوہو فرضی شناخت اوہ اپنی آن والی نسلاں نوں منتقل کر دیندے نیں۔ برصغیر دی ونڈ دوران ہون والے وحشتی فسادات دے نتیجے وچ سرحد دے دوہاں پاسے پاکستان تے ہندوستان وچ ان گنت اجہے بچے ہوئے سن جو اپنے والدین‘ خاص طور تے باپ دے بارے کجھ نہیں سن جان دے۔ اوہ ہن جے زندہ نیں تے ستر ورھے دے سینئر سٹیزن ہو چکے نیں۔ اجنبی آدم ورگے گنتی دے لوک ہوندے نیں جو اپنی المناک پچھان نوں چھپانا نہیں چاہندے۔ آدم دی المناک پچھان تاریخ دا لکواں باب اے۔٭٭
