23مارچ 1940 قرارداد پاکستان تجدید عہددا دن
تحریر:پروفیسر حکیم سید عمران فیاض
جہاں میں اھل ایمان صورتِ خورشید جیتے ھیں
اِدھر ڈوبے اُدھر نکلے , اُدھر ڈوبے اِدھر نکلے
23 مارچ 1940 دا تاریخی دن ساڈی قومی تاریخ وچ اک روشن باب دی حیثیت رکھدا اے، ایس عظیم دن آل انڈیا مسلم لیگ دی مجلس عاملہ دے پورے ہندوستان دے مسلمان راہنمائواں نے لہور دے منٹو پارک وچ منعقدہ بانی پاکستان قائداعظم محمد علی جناح دی زیر صدارت تن روزہ سالانہ اجلاس دے اختتام اُتے اوہ تاریخی قرار داد منظور کیتی سی جس دی بنیاد اُتے مسلم لیگ نے برصغیر وچ مسلماناں لئی وکھرے وطن دے حصول لئی انمٹ تحریک دی شکل وچ اپنی جدوجہد دا آغاز کیتا۔
قراردادِ لاہور دامکمل متن
1۔ آل انڈیا مسلم لیگ دا ایہہ سیشن مسلم لیگ دی مجلس عاملہ تے شوریٰ دے اقدام دی منظوری تے توثیق کردے ہوئے، جویں کہ ایہناں دی قرار داد مورخہ 28 اگست ، 17 و 18 ستمبر تے 22 اکتوبر 1939ء تے 3 فروری 1940ء توں ظاہر اے، آئینی قضیے وچ ایس امر دے اعادے اُتے زور دیندا اے کہ 1935ء دے حکومت ہند ایکٹ وچ تشکیل کردہ وفاق دی منصوبہ بندی ملک دے مخصوص حالات تے مسلم ہندوستان دونواں لئی بالکل ناقابل عمل تے غیر موزوں اے۔
2۔ ایہہ (سیشن) مزید براں پرزور طریقے نال باور کرانا چاہندا اے کہ تاج برطانیہ ولوں وائسرائے دا اعلامیہ مورخہ 18 اکتوبر 1939ء، حکومت ہند ایکٹ 1935ء دی اساسی پالیسی تےمنصوبے دے ضمن وچ ایس حد تیکر اطمینان بخش اے، جس حد تیکر مختلف پارٹیاں، مفادات تے ہندوستان وچ موجود گراہواں دی مشاورت دی روشنی وچ ایس اُتے نظر ثانی کیتی جائے گی۔ مسلم ہندوستان اودوں تیکر مطمئن نہیں ہوئے گا جدوں تیکر مکمل آئینی منصوبے اُتے نویں سرے توں نظر ثانی نہیں کیتی جائے گی تے ایہہ کہ کوئی وی ترمیم شدہ منصوبہ مسلماناں لئی صرف اودوں قابل قبول ہوئے گا جے ایس دی تشکیل مسلماناں دی مکمل منظوری تے اتفاق دے نال کیتی جائے گی۔
3۔قرار پایا اے کہ ایہہ آل انڈیا مسلم لیگ دا مسلمہ نقطہ نظر اے کہ ایس ملک وچ کوئی وی آئینی منصوبہ اودوں تیکر قابل قبول نہیں ہوئے گا، جدوں تیکر اوہ ذیل دے بنیادی اصول اُتے وضع نہیں کیتا جائے گا، اوہ ایہہ کہ جغرافیائی طور اُتے ملحق اکائیاں دی علاقائی حد بندی کر کے ایہناں دی آئینی تشکیل ایس طرح کیتی جائے کہ جنہاں علاقیاں وچ مسلمان عددی طور اُتے اکثریت وچ نیں، جویں کہ ہندوستان دے شمال مغربی تے مشرقی حصے، ایہناں نوں آزاد ریاستاں وچ گروہ بند کر دتا جائے تے ایس طرح تشکیل پان والی ایہہ اکائیاں مکمل آزاد تے خود مختار ہون گیاں۔
4۔ ایہہ کہ ایہناں اکائیاں وچ موجود خطیاں دے آئین وچ اقلیتاں دی مشاورت دے نال ایہناں دے مذہبی، ثقافتی، معاشی، سیاسی، انتظامی تے دیگر حقوق تے مفادات دے تحفظ دے مناسب، موثر تے لازمی اقدامات یقینی بنائے جان، تے ہندوستان دے دوجے حصے جتھے مسلمان اقلیت وچ نیں، آئینی وچ ایہناں دی مشاورت دے نال ایہناں دے مذہبی، ثقافت، معاشی، سیاسی، انتظامی تے دیگر حقوق تے مفادات دے تحفظ دے مناسب، موثر تے لازمی اقدامات عمل وچ لیائے جان گے۔
5۔ ایہہ سیشن مزید برآں عاملہ کمیٹی نوںایہناں بنیادی اصولاں دےمطابق، دفاع، خارجہ امور، مواصلات، کسٹم تے دیگر ضروری معاملات دے لحاظ نال مفروضے نوں حتمی شکل دین دی غرض نال، آئین سازی دی اسکیم وضع کرن دا اختیار دیندا اے آخر کار 7 برس دی لمبی جدوجہد دے بعد 14 اگست 1947 نوں مملکت خداداد، اسلامی جمہوریہ پاکستان، اک آزاد ریاست دی شکل وچ دنیا دے نقشے اُتے معرض وجود وچ آیا۔
نہیں تیرا نشیمن قصر سلطانی کے گنبد پر
تو شاھین ھے بسیرا کر پہاڑوں کی چٹانوں میں
شاعر مشرق ڈاکٹر علامہ اقبال ؒ نے 1930 وچ الہ آباد وچ مسلم لیگ دے 21ویں سالانہ اجلاس نال خطاب کردے ہوئے باضابطہ طور اُتے برصغیر دے شمال مغرب وچ جداگانہ مسلم ریاست دا تصور پیش کر دتا۔ چوہدری رحمت علی نے ایس تصور نوں 1933 وچ پاکستان دا ناں دتا۔ 1930 توں 1940 دے دوران بانی پاکستان قائداعظم محمد علی جناح نے اپنے ساتھیاں دے نال مل کے عوام دے اندر اک آزاد وطن دے قیام شعور بیدار کیتا تے ایہناں نوں ذہنی طور اُتے تیار کر لیا۔ آخر کار 23 مارچ 1940 دے دوران بانی پاکستان قائداعظم محمد علی جناح نے اپنے ساتھیاں دے نال مل کے عوام دے اندر اک آزاد وطن دے قیام دا شعور بیدار کیتا تے ایہناں نوں ذہنی طور اُتے تیار کر لیا آخر کار 23 مارچ 1940 مسلمان ہند نے قرار داد پاکستان منظور کیتی۔ ایس عظیم جدوجہد وچ بانی پاکستان قائداعظم محمد علی جناح دے ایس عظیم مشن دی تکمیل وچ شاعر مشرق ڈاکٹر علامہ محمد اقبال۔آغا خان سوم ۔خان لیاقت علی خان ۔ مادر ملت محترمہ فاطمہ جناح ۔ محمد ظفر اللہ خان ۔ فضل حق ۔ خواجہ ناظم الدین ۔ چوھدری رحمت علی ۔ نواب بہادر یار جنگ ۔ غضنفر علی خان ۔ حمید نظامی ۔ جی ایم سید ۔ سردار عبدالرب نشتر ۔ حسین شہید سہروردی ۔مولانہ محمد علی جوھر ۔ مولانہ شوکت علی ۔ جلال الدین بابا ۔ ظفر علی خان ۔ مسیح الملک حکیم اجمل خانؒ ۔ بیگم رعنا لیاقت علی ۔ خلیق الزمان ۔ علامہ شبیر احمد عثمانی ۔ شفا ٕ الملک حکیم محمد حسن قرشی ؒ ۔ ناصر احمد ملہی ۔ بیگم جہاں آرا شاھنواز ۔ محترمہ شیریں جناح ۔ علامہ المشرقی ۔ مولانہ ظفر علی خان ۔ زبد الحکما ٕ حکیم سید الطاف حسین ۔ سردار علی صابری ۔ بیگم محمودہ سنے بوہت وڈی تعداد وچ انمٹ عہد ساز دانشور شخصیات شامل نیں۔ تحریک آزادی دی ایس تحریک وچ وطن عزیز دے سارے مکتبہ ہائے زندگی تعلق رکھن والے کارکنان جنہاں وچ کجھ گمنام لوک وی شامل سن نے کارہائے نمایاں سرانجام دتی جائے تے اپنی جاناں دے نذرانے وی پیش کیتے۔
ھے بلندی سے فلک بوس نشیمن میرا
ابر کوھسار ھوں گل پاس ھے دامن میرا
بانی پاکستان قائداعظم محمد علی جناح اپنی فہم و فراست تے عمدہ سوچ دی بدولت پورے ہندوستان دے مسلماناں دے دلاں اُتے راج کردے سن تے فسطائیت توں بھرپور گھٹیا، کمتر، گندی سوچ دا حامل ہندوبنیا اندرھی اندران توں خوف زدہ سی۔ اوہ اپنی ساری کوششاں دے باوجود قائداعظم تے ایہناں دے جانثار ساتھیاں نوں اپنی سوچ تے آزادی دی جدوجہد توں اک انچ وی نہ ہٹا سکیا۔ تے آزادی ایہناں دا مقدر بن گئی۔ قائداعظم محمد علی جناح نے اپنی مثبت سوچ دی بدولت اپنیاں نوں ای نہیں غیراں نوں وی اپنا گرویدہ بنا لیا سی۔ ایہناں دی تے ایہناں دے جانباز ساتھیاں دی اواز ہندوستان دے ایوان وچ گونجدی رہی۔
1۔ ہندوستان دے مسلم اکثریتی علاقیاں نوں آپس وچ ملا دتا جائے تاں جے مسلماناں نوں اک وکھری ریاست دتی جائے۔
2۔ جنہاں علاقیاں وچ مسلمان اقلیت وچ نیں اوتھے ایہناں نوں آئین دے تحت مکمل حقوق تے اختیارات دتے جان۔
3۔ کیوں جے ہندوستان دا موجودہ آئین مسلماناں دے حقوق پورے نہیں کردا تے نہ ای ایہناں نوں تحفظ فراہم کردا اے تاں ہندوستان دے مسلمان ایہنوں قبول نہیں کرن گے۔
