23مارچ 1940 قرار داد لاہور
قرار دادِ لہور دا مسودہ وی اک پنجابی سرسکندر حیات خاں ہوراں تیار کیتا سی
عتیق انور راجہ
برصغیر وچ برطانوی راج ولوں اقتدار عوام نو ں دین لئی 1937ء وچ پہلے عام انتخابات ہوئے تے ایہناں وچ مسلم لیگ نوں بُری طرح شکست ہوئی۔ کانگریس نوں مدارس، یو پی، سی پی، بہار تے اڑیسہ وچ واضح اکثریت حاصل ہوئی سی۔ سرحد تے بمبئی وچ ایس نے دوجی جماعتاں دے نال مل کے مخلوط حکومت تشکیل دتی سی تے سندھ تے آسام وچ وی جتھے مسلمان حاوی سن کانگریس نوں نمایاں کامیابی ملی سی۔ البتہ پنجابیاں نے ایس ویلے وی اک مسلمان راہنما سر فضل حسین دی یونینسٹ پارٹی نوں کامیابی دا سرٹیفکیٹ دتا۔ ہزار سال دی غلامی دے بعد مکمل نہ سہی انگریز دی چھتر چھایہ تھلے ای سہی ہندوواں نوں پہلی وار تخت نشیں ہون دا موقع ملیا تے اوہناں نے مسلماناں توں انتقام لین تے طاقت دے نشے وچ مسلماناں نوں نیچا وکھان لئی ہر ممکن اقدامات کیتے۔ ہندی زبان نوں سارے بھارت دی قومی زبان قرار دے دتا گیا، گائے دی قربانی تے گائے دا گوشت کھان اُتے پابندی عائد کر دتی گئی تے سب توں اہم اوہناں نے کانگریز دے ترنگے نوں ای متحد ہندوستان دا قومی پرچم قرار دے دتا۔ ایسے دوران یعنی یکم ستمبر 1939ء نوں دوجی جنگ عظیم شروع ہوئی تے تاج برطانیہ اُتے دبائو ودھان لئی کانگریس اقتدار توں ای وکھری ہو گئی۔
کانگرسی حکومتاں دے خاتمے اُتے مسلم لیگ نے قائداعظم محمد علی جناح دی زیر ہدایت 22 دسمبر 1939 نوں سارے ہندوستان وچ یوم نجات منایا۔ ایس توں پہلے آل انڈیا مسلم لیگ دی مجلس عاملہ ن ے 26 مارچ 1939 نوں مصطفی محل میرٹھ وچ اپنے اک اجلاس دے دوران قائداعظم دی صدارت وچ اک کمیٹی قائم کر دتی۔ کمیٹی نوں ایہہ کم دتا گیا سی کہ اوہ ساری دستوری تجویزاں تے سکیماں دا جائزہ لین توں بعد مجلس عاملہ نوں رپورٹ پیش کرے۔ بعد وچ اتفاق رائے نال لیگ دا سالانہ اجلاس عام 22‘23‘ 24مارچ 1940ء نوں لہور منعقد ہونا طے پایا جس وچ شرکت لئی قائداعظم 21 مارچ نوں فرنٹیئر میل دے ذریعے لہور اپڑے تے ریلوے اسٹیشن اُتے تل دھرن نوں تھاں نہیں سی۔ ایس دن قائداعظم زندہ باد دے فلگ شگاف نعریاں نال سارے لہور دی فضا گونجدی رہی۔ اجلاس دے پہلے دن قائداعظم محمد علی جناح جدوں جلسہ گاہ اپڑے تے لوکاں دا جوش و خروش ویکھیا تے اوہناں نے برجستہ تقریر کرن دا فیصلہ کیتا۔ اکثریت وچ انگریزی زبان نہ سمجھن دے باوجود اک لکھ توں زیادہ بندیاں دے اجتماع اُتے سکوت طاری سی۔ دوجے دن یعنی 23 مارچ 1940 نوں شیر بنگال مولوی اے کے فضل الحق نے تاریخی قرار داد لہور پیش کیتی جیہڑی 24 مارچ 1940نوں اتفاق رائے نال منظور کر لئی گئی۔
صاحبو!تہانوں پتہ ای ہوئے گا کہ اصل مسودے وچ ایس قرار داد دا ناں قرار داد لہور اے تے متن وچ کدھرے وی پاکستان دا لفظ استعمال نہیں ہویا۔ اصل وچ ہندو پریس نے قرار داد لاہور نوں قرار داد پاکستان دا ناں طنزیہ طور اُتے دتا سی جنہوں مسلمانان ہند نے بخوبی قبول کر لیا۔ہن پاکستان وچ ہر سال 23 مارچ دا دن یوم پاکستان دے ناں اُتے منایا جاندا اے۔ اصل وچ مارچ دے مہینے وچ منعقد ہون والی ایہہ تقریبات یوم جمہوریہ دے سلسلے وچ یاد نیں جیہڑی 23 مارچ 1956 نوں آئین دے نفاذ دی خوشی وچ اگلے دو ورھیاں تیکر منائیاں گئیاں پر ملکی اقتدار اُتے قبضہ کرن والے ایوب خان نے آئین نوں ختم کرن دے نال 23 مارچ دی تقریبات دا تعلق وی آئین دے نفاذ توں ہٹا کے قرار داد لاہور نال جوڑ دتا۔ ایوب خان ولوں شروع ہون والے ایس عمل نوں اج تیکر درست کرن دی کدھروں وی کوشش نہیں کیتی گئی۔ تاریخ ویکھیے تے نظر آندا اے کہ قرار داد پاکستان (لاہور) ہوئے یا قیام پاکستان ہر کدھرے قائداعظم محمد علی جناح دی سیاسی سوجھ بوجھ نال مسلمان کامیاب ٹھہرے سن۔ 23 مارچ نوں مسلح افواج دی پریڈ اپنی تھاں پر ایس دن دا اصل پیغام یا ایس دن نوں یاد کرن دا بہترین طریقہ ایہہ وے کہ ساڈے سیاستدان عوام دی خدمات دے جھوٹے نعریاں تے عوامی خدمت دے ناں اُتےشوبازی کرنا بند کردے ہوئے ملک توں دولت لُٹ کے بیرون ملک جمع کرنا بند کرن۔ اپنا مطالعہ ودھان، اپنے عہدیاں دے مطابق اپنی قابلیت وچ وادھا کرن نہ صرف ملکی بلکہ دنیا دے حالات اُتے انج نظر رکھن کہ ایہناں نوں جدوں کسے مسئلے اُتے گل بات کرنی پئے تے ساہمنے والا قائداعظم وانگوں ایہناں دی دلیل نال ہار من لوے تے قوم دی خدمت کرن دا جذبہ رکھن والے ساڈے سیاست دان اپنی شخصیت تے کردار نوں قائداعظم وانگوں اینا اعلی بنا لین کہ اپنے بیگانے ایہناں دے کہے ہر الفاظ نوں سچ من کے ایہناں دی پیروی کرن لگن۔
