کرونا ویکسینیشن تاریخی پروگرام تے پنجاب
ڈاکٹر یاسمین راشد
کرونا دی وبا ساڈے عہد دا سب توں اہم تے وڈا عالمی واقعہ اے۔ تاں ویکسین دے آ جان نال دنیا وچ ایہہ وبا ہن تنزلی ول گامزن اے۔ ایس عظیم کامیای دا سہرا سائنسداناں خصوصی طور اُتے وائرولوجسٹس تے مائیکروبیالوجیسٹس دے سر اُتے اے۔ ایہہ سال کرہ ارض اُتے شروع ہون والی سب توں وڈی ویکسینیشن مہم دے حوالے نال وی تاریخ وچ لکھیا جائے گا۔ وبا دی پہلی دو لہراں دے اعداد و شمار دے مطابق مجموعی طور اُتے ساہمنے آن والے کیساں وچ 31 توں 45 سال دی عمر دے لوکاں وچ مختلف مراحل اُتے شرح 30 توں 35 فی صد دے وچکار رہی۔ 45 توں سٹھ سال دے عمر دے لوکاں وچ 21 توں 24 فیصد دے وچکار تے 61 توں 75 سال دی عمر دے لوکاں وچ شرح 10 فی صد تیکر رہی جد کہ 16 توں 30 سال دے عمر دے لوکاں وچ ایس دی شرح 30 فیصد دے لگ بھگ رہی۔ مجموعی طور اُتے تقریباً ستر فیصد توں ودھ مریضاں دا تعلق 45 سال توں گھٹ عمر اُتے مشتمل اے۔ ساری نویں ویکسنز، ماڈرنا، بائیو ان ٹیک، اسٹرا زینکا، سائینو فارم، سپوتنک پانچ، نوا ویکس، کوویکس تے دیگر ویکسیز دے نتائج بوہت حوصلہ افزا نیں۔ تاں ودھدی ہوئی عالمی طلب پاروں ترقی پذیر ملکاں نوں رسد دی فراہمی وچ تاخیر دا ساہمنا اے۔ ایہہ جاننا بوہت ضروری اے کہ جدوں تیکر سب محفوظ نہیں کوئی وی محفوظ نہیں۔ اسیں فرنٹ لائن ورکرز تے ہیلتھ کیئر ورکرز دی ویکسنیشن دے بعد سٹھ سال توں ودھ عمر دے لوکاں دی ویکسینیشن دا آغاز کر دتا اے تے ایہہ مہم ایس ویلے چوتھے ہفتے وچ اے۔ موبائل فون اُتے پن کوڈ دے ذریعے سٹھ سال توں ودھ عمر دے لوکاں دی ویکسینیشن جاری اے جد کہ 65 سال توں ودھ عمر دے لوک محض شناختی کارڈ وکھا کے مفت ویکسینیشن دی سہولت توں فائدہ چک سکدے نیں۔مرحلہ وار ساری آبادی نوں ویکسین دی فراہمی دا عمل بلاتعطل جاری رہوے گا تے ایس سال دے آخر تیکر امید اے اسیں زیادہ تر آبادی نوں ویکسینیٹ کر پاواں گے۔ مینوں پورا اعتماد اے کہ دنیا دے دیگر ملکاں دے مقابلے وچ ویکسین دی مہم دے حوالے نال ساڈی تیاری بوہت بہتر اے۔ سانوں ویکسین مہمات دا خاصا تجربہ اے۔
ویکسین دی طلب تے رسد ، کولڈ چین، سٹوریج، تربیت یافتہ افرادی قوت ابلاغ تے دیگر عوامل دے حوالے نال ساڈے کول پورا نظام موجود اے۔ سروس ڈیلیوی تے رسد دونواں حوالیاں نال جامع پلان تیار نیں تاں ایس مہم دے حجم، عوامی خدشات تے ویکسینز دے بارے وچ ساڈے عمومی رویاں دے تناظر وچ ایہہ گل طے اے کہ ابلاغ ای سب توں وڈا چیلنج ثابت ہوئے گا۔ تحقیقی ادارے IPSOS دے حوالیہ سروے دے مطابق تقریباً 40 فیصد دے نیڑے لوک فوری طور اُتے ویکسین لگوان نوں اہم نہیں سمجھدے۔ ایس شرح نال واضح اے کہ ابلاغ کنہا وڈا چیلنج ہوئے گا جس دے پیش نظر ساڈی تکنیکی ٹیم نوں مطلوبہ تیاری کرن دا کہیا گیا اے۔ وبا پاروں اسیں اپنے نظام وچ کجھ بنیادی اصلاحات لیان وچ کامیاب ہوئے۔ جویں کہ بچائو، تشخیص تے علاج دی مربوط صلاحیت جیہڑی بین الاقوامی ہیلتھ ریگولیشنز دا حصہ وی اے تے پنجاب ہیلتھ سیکٹر سٹریٹجی دا وی۔ ایہہ گل قابل افسوس اے کہ پچھلی حکومت نے کرائیسز ، مینجمنٹ تے وبائی ایمرجینسز دی کوئی تیاری نہیں کیتی سی اسیں ایس وڈے چیلنج نوں اک تاریخی موقع سمجھیا۔ اج نظام وچ دونویں موجود نیں۔محض نو دناں وچ ایکسپو سنٹر وچ اک ہزار بستریاں اُتے مشتمل ہسپتال داآغاز کجھ انج داای چیلنج سی۔پچھلے سال ایہنوں معمولی علامات والے مریضاں نوں قرنطینہ لئی استعمال کیتا گیا جد کہ ایس سال ایسے سنٹر نوں اک بوہت وڈے ویکسینیشن سنٹر دے طور اُتے استعمال کیتا جا رہیا اے صرف ایس سنٹر اُتے پجاہ ہزار دے نیڑے وڈی عمر دے لوکاں تے ہیلتھ ورکرز نوں ہن تیکر ویکسینیٹ کیتا گیا اے۔ ایسے طرح پچھلے سال مار چ وچ ساڈے کول محض تن بائیو سیفٹی لیبز تے روزانہ ٹیسٹ دی صلاحیت محض چھے سو سی۔ ایس ویلے اسیں 22 سو بائیو سیفٹی لیبز بنا چکے تے ٹیسٹس دی صلاحیت نوں 25 ہزار توں ودھ ودھا چکے آں۔ ایسے طرح کرونا تے دیگر وجوہات دی بنا اُتے وبا توں پہلے تے وبا دے دوران ہون والی موتاں دی شرح اُتے وی تحقیق جاری اے۔ مختلف سروے، اعشاریاں تے ڈیسک تجزئے دے مطابق میانی صاحب لہور دے قبرستان دے علاوہ دیگر تھاواں توں کرونا پاروں موتاں دے اعداد و شمار وچ وہت واضح فرق ساہمنے نہیں آیا۔ مکمل تحقیق ہجے جاری اے۔ وبا دے دوران اسیں کجھ اہم سبق وی سکھے جنہاں وچ سب توں پہلا ایہہ سی کہ صحت، معیشت تے انسانی ترقی آپس وچ گہرے تے پیچیدہ انداز وچ جڑے ہوئے نیں تے انسانی ترقی دی ساری جہتاں صحت ای توں پیوستہ نیں۔ سانوں ترقی دے اہداف نوں مربوط انداز وچ حاصل کرن لئی اقوام متحدہ دے ایس ڈی جیز دے نال منسلک ہو کے چلنا ہوئے گا۔
دوجا اہم نکتہ ایہہ وے کہ صحت عامہ محض انفرادی یا حکومتی مسئلہ نہیں۔ ایہہ معاشرہ دی مجموعی ذمہ داری اے۔ عہد جدید دے مسائل مثلا وبائی امراض، کرونا، پولیو، مریضاں نال بھرے ہسپتال، خون نال پھیلن والی بیماریاں، ماحولیاتی تبدیلیاں، تحقیق و ترقی، سوشل سیفٹی نیٹ تے دیگر معاملات نجی اداریاں، حکومت تے تعلیمی ادریاں نال باہم پیوستہ نیں۔ حکومت دا کم سب دے اشتراک نوں مربوط تے مضبوط کرنا اے۔
تیجا اہم نکتہ دنیا وچ تشخیص، ٹیلی میڈیسن، تربیت، بائیو فارنزک، جینومکس، مریضاں دے ریفرل نظام دا نفاذ تے ٹیکنالوجی دی مدد نال ہون والی ترقی نال ہم آہنگ ہونا اے۔ ایس وبا توں اسیں سکھیا کہ اہداف نوں ویلے توں پہلے حاصل کرنا کنہا اہم اے۔
چوتھا اہم نکتہ اعداد و شمار تے ثبوت و شواہد اُتے مبنی فیصلہ سازی دے نظام نوں فروغ دینا اے جس لئی اعلیٰ کوالٹی دی تحقیق بوہت ضروری اے۔ دو سال پہلے کیتے گئے اقدامات دی بدولت الحمدللہ ایس سال ساڈی جامعات وچ ماہرین صحت ولوں تحقیقی مقالیاں دی تعداد وچ خاطر خواہ وادھا ویکھن وچ آیا اے۔ ساڈی جامعات، ہسپتالاں تے ٹیچنگ اداریاں وچ تکنیکی تعاون ودھا کے تحقیق نوں مزید بہتر بنان اُتے میری ٹیم کم کر رہی اے۔
پنجواں اہم نکتہ عام حالات وچ ایمرجنسیز نال نبڑن دی صلاحیتاں دی تیاری اے۔ ایس مقصد لئی افرادی قوت دی فراہمی تے تربیت، ہائی ڈپنڈنسی یونٹس، انتہائی نگہداشت دے وارڈز، تشخیص تے دیگر صلاحیتاں نیں۔ ایس وبا توں پہلے اسیں بوہت پچھے ساں۔ تاں پچھلے سال اسیں ایہہ سب بنان وچ کامیاب ہوئے آں۔
سب توں اہم گل ایہہ وے کہ وبا ہجے ختم نہیں ہوئی۔ تیجی لہر پوری شدت نال حملہ آور اے۔ بزر گ ضرور ویکسین لگوان۔ ویکسینز دی شکل وچ سانوں عارضی کامیابیاں ضرور ملیاں نیں پر وائرس نال ساڈی جنگ جاری رہوے گی۔ وائرس مستقل اپنی ہیئت بدل رہیا اے تے ایس دی نویں نویں شکلاں ساہمنے آ رہیاں نیں۔ ایس جنگ نوں سانوں ہر حال وچ جتنا اے تے انج صرف اودوں ممکن اے جدوں ساڈی علمی رفتار وائرس دی ارتقائی رفتار توں تیز ہوئے۔
