کلا حماد اظہر کیہ کرے گا؟

سید مجاہد علی

حماد اظہر نے وزیر خزانہ دے طور اُتے اپنی پہلی پریس کانفرنس وچ ماضی دیاں غلطیاں توں سبق سکھن دا اعلان کردے ہوئے بھارت توں شکر تے کپاس درآمد کرن دا اعلان کیتا اے۔ نویں وزیر خزانہ دی پریس کانفرنس ملکی معیشت تے حکومت دی اتھارٹی دے بارے وچ کوئی مثبت تے ٹھوس تاثر قائم کرن وچ کامیاب نہیں ہو سکی۔ متعدد ماہرین ایس گل اُتے متفق نیں کہ حکومت دی موجودہ مالی پالیسی تے آئی ایم ایف دے نال قرض دے پروگرام دے ہوندے معیشت وچ کوئی بنیادی تبدیلی رونما نہیں ہو سکدی۔
نویں وزیر خزانہ نے پریس کانفرنس وچ عبدالحفیظ شیخ دی تعریف کردے ہوئے کہیا کہ اوہ ایہناں توں مشورہ لیندے رہن گے۔ اوہناں نے ادائیگیاں دا توازن بہتر کرن تے زرمبادلہ دے ذخائر وچ وادھے نوں حفیظ شیخ نوں وڈی کامیابیاں قرار دتا ۔ واضح رہوے دو دن پہلے وزیر اطلاعات شبلی فراز نے حفیظ شیخ دی وزارت خزانہ توں علیحدگی دا اعلان کردے ہوئے دسیا سی کہ اوہ ملک وچ قیمتاں کنٹرول کرن وچ ناکام رہے سن۔ جس دی وجہ نال ایہناں توں وزارت واپس لین دا فیصلہ کیتا گیا سی۔ ایس حوالے نال وی ماہرین دی رائے وچ قیمتاں اُتے کنٹرول دا معاملہ وزارت خزانہ نال تعلق نہیں رکھدا مقامی ذخیرہ اندوزی دی حوصلہ شکنی صوبائی حکومتاں دے دائرہ اختیار وچ اے تے اجناس دی مناسب مقدار وچ فراہمی وفاقی حکومت دی دیگر وزقارتاں دی ذمہ داری اے۔
نویں وزیر خزانہ نے پریس کانفرنس وچ عبدالحفیظ شیخ دی تعریف کردے ہوئے کہیا کہ اوہ ایہناں نال مشورہ لیندے رہن گے۔ اوہناں نے ادائیگیاں دا توازن بہتر کرن تے زرمبادلہ دے ذخائر وچ وادھا نوں حفیظ شیخ دی وڈی کامیابیاں قرار دتا۔
واضح رہوے دو دن پہلے وزیر اطلاعات شبلی فراز نے حفیظ شیخ دی وزارت خزانہ توں علیحدگی دا اعلان کردے ہوئے دسیا سی کہ اوہ ملک وچ قیمتاں کنٹرول کرن وچ ناکام رہے سن جس دی وجہ نال ایہناں وزارت واپس لین دا فیصلہ کیتا گیا سی۔ ایس حوالے نال وی ماہرین دی رائے وچ قیمتاں اُتے کنٹرول دا معاملہ وزارت خزانہ نال تعلق نہیں رکھدا۔مقامی ذخیرہ اندوزی دی حوصلہ شکنی صوبائی حکومتاں دے دائرہ اختیار وچ اے تے اجناس دی مناسب مقدار وچ فراہمی وفاقی حکومت دی دیگر وزارتاں دی ذمہ داری اے۔ ہن حماد اظہر، حفیظ شیخ دی کامیابیاں دی فہرست بتا کے ایہہ واضح کر رہے نیں کہ وزیر اطلاعات ولوں حفیظ شیخ دی ناقص کارکردگی دا شوشہ دراصل عمران خان دی سربراہی وچ وفاقی حکومت دی کمزوری نوں ظاہر کردا اے۔ کوئی مشیر یا وزیر ایسے ویلے تیکر وزیر اعظم دا چہیتا رہ سکدا اے جدوں تیکر حکومت وچ ایس دی لوڑ محسوس کیتی جائے۔ ایہنوں فارغ کرنا مقصود ہوئے تے وزیر اطلاعات یا کوئی وی سرکاری ترجمان کوئی وی الزام لا سکدا اے۔
ایہہ بنیادی طور اُتے وزیراعظم دی سیاسی حکمت عملی دی ناکامی اے۔ حفیظ شیخ نوں وزیر خزانہ دے طور اُتے عالمی مالیاتی اداریاں دا نمائندہ سمجھیا جاندا سی تے ایہناں توں کسے ڈرامائی تبدیلی دی توقع نہیں کیتی جا رہی سی۔ کسے وزیر نوں کابینہ توں کڈنا بلاشبہ وزیراعظم دا دائرہ اختیار اے تے حکومت دی کارکردگی نوں موثر بنان لئی عام طور توں حکومتاں وسط مدت وچ اہم وزیراں نوں تبدیل کر کے تحرک پیدا کرن دی کوشش وی کردیاں نیں۔ عمران خان جے انج دا اقدام کر رہے نیں تے اوہ ایہناں دے دائرہ اختیار تے حکومتی طریقہ کار و روایت دے عین مطابق اے پر وزیر اطلاعات دا سبکدوش وزیر خزانہ اُتے انج دی ناکامی دا الزام عائد کرنا جیہڑا موجودہ مالی حکمت عملی دا رد عمل اے تے جس نال براہ راست وزارت خزانہ دا تعلق وی نہیں ، اصل وچ صرف ایہہ ظاہر کردا اے کہ حکومت کسے وی معمولی نال معاملہ نوں مہنگائی توں عاجز آئے ہوئے عوام دی تسلی و تشفی لئی استعمال کرن نوں بے چین اے۔ پی ڈی ایم دے اندرونی تنازعہ تے کورونا وائرس دی وجہ نال سیاسی سرگرمیاں وچ تعطل دی وجہ نال ہن شبلی فراز دے کول اپوزیشن لیڈراں نوں رگید کے پوائنٹ اسکورنگ دا کوئی موقع نہیں سی تے ملک وچ بے قابو قیمتاں دا بار سابق وزیر خزانہ اُتے پا کے اپنے فرض منصبی نال انصاف کر لیا ۔
ایس دوران میڈیا وچ ایہہ خبراں وی ساہمنے آئیاں نیں کہ وزیراعظم سابق وزیر خزانہ تے بینکر شوکت ترین نوں وزارت خزانہ دا مشیر بنان اُتے غورکر رہے نیں۔ اک تجربہ کار ماہر مالیات نوں حماد اظہر دی معاونت لئی مقرر کرن دا مقصد ایہو ہوئے گا کہ وزارت خزانہ ضرور عمران خان دے پسندیدہ بندے دے حوالے کیتی گئی اے پر کابینہ وچ وی ایہہ احساس موجود اے کہ اوہ شاید ملکی مالی حالات نوں بہتر نہ کر سکن۔ ایس لئی کجھ نویں گر آزمان لئی ہن تجربہ کار، شوکت ترین نوں ملوث کرن دا اشارہ دتا گیا اے۔ البتہ ایہہ کوشش وی مصنوعی تے نمائشی ثابت ہوئے گی۔ ایس دی وجہ ایہہ وے کہ ملک دی مالی حکمت عملی جزوی طور توں آئی ایم ایف دے کول گروی اے۔ خزانہ دی وزارت کسے دے کول ہوئے، ایہنوں اوہ ای کرنا ہوئے گا جس دا معاہدہ آئی ایم ایف مالی پروگرام دے مطابق حکومت نے عالمی مالیاتی ادارے نال کیتا اے۔ جے آئی ایم ایف بجلی دیاں قیمتاں وچ وادھے نوں بجٹ خسارہ گھٹ کرن لئی ضروری سمجھدا اے تے حکومت ایس اُتے کوئی بہانے بازی نہیں کر سکدی۔ یا تے ایہنوں معاہدے اُتے عمل کرنا ہوئے گا یا ایس پروگرام نوں معطل کیتا جائے گا۔ دونواں فیصلیاں دے عواقب نوں سمجھنا تے ایہناں نال نمبڑنا اپنی تھاں مشکل مرحلہ ہوئے گا۔
حماد اظہر نے قیمتاں نوں کنٹرول کرن لئی بظاہر پٹرولیم دی قیمتاں وچ معمولی کمی دا اعلان کیتا اے۔ اک توں تن روپئے فی لٹر کمی دی حیثیت وی علامتی اے۔ ایس کمی نال نہ تے عام بندے دے بجٹ نوں سہولت ملے گی تے نہ ای روزمرہ اشیائے صرف دی قیمتاں وچ کمی دا رحجان ویکھن وچ آئے گا۔ کجھ عرصے دے بعد کسے دوجے عذر نال ایس کمی نوں ایس توں کئی گنا وادھے دے نال عوام اُتے دوبارہ مسلط وی کیتا جا سکدا اے۔ ایسے طرح وزیر خزانہ دے طور اُتے حماد اظہر دا اصل چیلنج ٹیکس بیس وچ وادھا دا کوئی طریقہ کڈنا ہوئے گا پر جے ایہناں نوں قیمتاں گھٹ کرن دے منصوبے اُتے لا دتا گیا تے اوہ اپنے اصل کم اُتے توجہ نہیں دے سکن گے۔ سابقہ حکومتاں دی طرح موجودہ حکومت وی بالواسطہ ٹیکساں اُتے انحصار کرن اُتے مجبور اےے جس دا بوجھ براہ راست عوام نوں ای برداشت کرنا پیندا اے۔بار بار دعویٰ کرن دے باوجود حکومت ملک دے ٹیکس نظام وچ کوئی قابل ذکر اصلاح کرن وچ کامیاب نہیں ہوئی تے نہ ای تجارت، آڑھت متعلق شعبیاں نوں ٹیکس رجسٹریشن کروان تے قومی وسائل فراہم کرن وچ شراکت دار بنن اُتے آمادہ کیتا جا سکدا اے۔ ایس دی اک وجہ ایہناں شعبیاں دی دہائیاں نال کالے دھن اُتے انحصار اے پر حکومت وی ٹیکس نظام وچ اصلاحات تے کرپشن ختم کر کے نکے تاجراں نوں اعتماد بخشن وچ ناکام رہی اے۔ سابق وزیر خزانہ ایہو بنیادی کم کرن وچ ناکام رہے۔ موجودہ حالات وچ ایس دا امکان نہیں کہ حماد اظہر کوئی مختلف نتیجہ ساہمنے لیا سکن۔
وزیر خزانہ نے پریس کانفرنس توں پہلے اک ٹویٹ پیغام وچ عالمی مالی منڈیا وچ پاکستانی بانڈز دی فروخت نوں حکومتی مالی پالیسی دی کامیابی تے پاکستان اُتے سرمایہ داراں دے اعتماد دا مظہر قرار دتا سی۔ ایہہ دعویٰ جے حماد اظہر دی پیشہ وارانہ کم علمی دا آئینہ دار نہیں تے حکومت دی سیاسی مجبوریاں دا عکاس ضرور اے کہ اوہ کسے وی معاملے نوں ایس دے سیاق و سباق دے بغیر پیش کر کے مالی کامیابی دا ڈھنڈورا پٹن اُتے مجبور ہو چکی اے۔ قیاس اے کہ عالمی مالی منڈیاں وچ جاری کیتے گئے ایہناں بانڈز توں آئندہ دو ہفتے دے دوران اڑھائی ارب ڈالر تیکر فراہم ہون گے۔ بلاشبہ ایس نال ملکی زرمبادلہ دے ذخائر نوں وقتی استحکام ملے گا پر ایہناں بانڈز دی فروخت پاکستان دی معاشی ترقی اُتے اعتماد دی بجائے ایہناں بانڈز اُتے فراہم کیتے جان والے منافعے دی شرح اے۔ پنج ورہے دے بانڈ اُتے چھ فیصد، 10 سالہ بانڈ اُتے ساڑھے ست تے 30 سالہ بانڈ اُتے تقریباً نو فیصد دے حساب نال منافع دتا جائے گا۔ ایہہ شرح ایس ویلے عالمی منڈیا وچ دستیاب شرح سود توں کئی گنا ودھ اے۔ سرمایہ دار پاکستان دی اعلیٰ کارکردگی تے ایتھے ہون والی ہوشربا معاشی ترقی دی وجہ نال نہیں بلکہ منافع دی شرح دی وجہ نال ایہہ بانڈ خرید رہے نیں۔ ایسے قسم دا اک تجربہ دو سال پہلاں زرمبادلہ دے ذخائر نوں مستحکم کرن لئی کثیر شرح سود اُتے سرمایہ اکٹھا کر کے کیتا جا چکیا اے۔
انج دے اقدامات نال معیشت وچ تیزی تے قومی پیداوار وچ وادھا نہیں ہوئے گا۔ نہ ای بھارت توں کجھ اجناس دی درآمد کسے معاشی ترقی دا سبب بنے گی۔ حکومت نے بھارت توں چینی تے کپاس درآمد کرن دا فیصلہ کردے ہوئے اگست 2019 وچ کیتا گیا ایہہ عہد توڑیا اے کہ مقبوضہ کشمیر دے بارے وچ مودی حکومت دے جابرانہ اقدامات دے بعد ایس ملک نال کوئی لین دین نہیں کیتا جائے گا۔ وزیر خزانہ دس رہے نیں کہ بھارت توں چینی درآمد کرن دا فیصلہ کرن دی وجہ ایہہ وے کہ اوتھے چینی دی قیمت گھٹ اے۔ اوہناں نے ایہہ دسن دی زحمت نہیں کیتی کہ پاکستان وچ ایس جنس دی قیمت کیوں قابو وچ نہیں۔ ایس گل دی کیہ ضمانت اے کہ پنج لکھ ٹن بھارتی چینی دی درآمد نال عام صارفین لئی چینی دی قیمت گھٹ ہو جائے گی؟ ملک وچ چینی دی وافر پیداوار دے باوجود قیمتاں وچ وادھا اصل وچ ذخیرہ اندوزی دی وجہ نال ہوندا اے۔ حکومت بوجوہ ایہنوں ختم کرن وچ ناکام رہی اے۔ ایس دی بجائے کمیٹیاں اُتے کمیٹیاں قائم کر کے، بدعنواناں نوں سزاواں دین دے اعلان ضرور کیتے جاندے نیں۔
ملک وچ کپاس دی پیداوار وچ کمی دا اک سبب گنے دی پیداوار لئی زمیناں دا استعمال وی اے تاکہ شوگر ملز نوں وافر مقدار وچ خام مال ملدا رہوے۔ ایہہ پالیسی اختیار کردے ہوئے ایہہ فراموش کر دتا گیا کہ کپاس وی ملک دی ٹیکسٹائل انڈسٹری لئی بنیادی اہمیت رکھدی اے ایس سال ملکی صنعت دی ضرورت توں ادھی کپاس ملک وچ پیدا ہو سکی دیگر ملکاں دے علاوہ ہن بھارت توں کپاس منگوا کے ایس کمی نوں پورا کیتا جائے گا۔ کوئی ایہہ جاننا نہیں چاہندا کہ گنے دے مقابلے وچ کپاس کاشت کرن دی حوصلہ شکنی دے عوامل کیہ نیں تے ایہناں دا تدارک کنج ممکن اے۔
ملکی معیشت دے مسائل پیچیدہ نیں تے کسے حد تیکر ذاتی و گروہی مفادات دی بنیاد اُتے کیتے جان والے فیصلیاں دی وجہ نال پیدا ہوئے نیں۔ جنہاں مسئلیاں نوں عمران خان دی نگرانی وچ پوری وفاقی کابینہ درست کرن دا روڈ میپ نہیں بنا سکی۔ اک وزیر دی تبدیلی نال ایہناں دی اصلاح ممکن نہیں ہوئے گی۔