جمہوریت لئی عالمی دباء

لكهت:اکرم شیخ

ایہنوں ویلے تے حالات دا جبر کہو یاں مکافات عمل یاں فیر سیاسی حقائق دے تلخ نتیجے‘ مملکت خداداد ایس ویلے بدترین بین الاقوامی سیاسی تے اندرونی معاشی دباء دی لھویٹ وچ اے۔ حکمران مستقبل دے سفر نوں خوشگوار تے خوشحال بنان لئی سر جوڑی بیٹھے نیں کدھرے نہ کدھرے مفاہمت دیاں راہواں قابل سفر بنان دی ترجیحات وچ امکانات تے دھیان وی دتا جا رہیا اے کیوں جے علاقائی تے بین الاقوامی سطح تے تیزی نال تبدیلیاں ہو رہیاں نیں خاص کر امریکہ وچ نویں صدر جوبائیڈن دی آمد دے بعد جنوبی ایشیا وچ چینی معاشی ترجیحات نوں روکن نوں پہل دتی جا رہی اے۔ روڈ اینڈ بیلٹ منصوبے دا متبادل پیش کرن دا سینت دیندے ہوئے ایہنوں جمہوری ملکاں وچ عملدرآمد کروایا جاوے گا۔ یاد رہوے کہ چین دے وزیرخارجہ نے ایران دے نال ترقیاتی پروگرام دا چار سو ارب ڈالر دا معاہدہ کردے ہوئے اوہنوں اک غلام نہیں آزاد ملک قرار دتا تے کہیا اے کہ اوہدے تے کسے غیرملک دے سیاسی اثرات نہیں اوہ آزادی نال اپنے فیصلے آپ کردا اے۔ بہرحال ایس تناظر وچ اسیں اپنے سی پیک معاہدے تے نظرثانی تے بندش دے اثرات دا وی جائزہ لے سکنے آں۔ ایران دے نال گیس معاہدے نوں ویکھ سکنے آں جو ختم ہو چکیا اے جہدی سپلائی لائن لئی ملتان توں دہلی تک رسائی ہونی سی پر ایہنوں آذربائیجان توں افغانستان توں پاکستان تے بھارت تک گیس پائپ لائن وچھان دے امریکی منصوبے لئی پاکستان تے بھارت دوہاں نے رد کر دتا سی۔ بھاویں اس ویلے بھارت نے سمندری راہ استعمال کرن دا اشارا دتا سی پر فیر اوہنوں ناقابل عمل قرار دے دتا سی۔ فیر ایران توں کراچی تک گیس پائپ لائن دے اک معاہدے تے دستخط صدر آصف علی زرداری نے وی کیتے سن پر اجے اوہدے تے وی کم شروع نہیں ہو سکیا ایہدے تے ہرجانے دا دبائو پاکستان تے موجود اے۔
ایس تناظر وچ اک ہور اہم گل ایہہ وی اے گیس پائپ لائن ہووے یاں تیل دی سپلائی ایہدے لئی پاکستان تے افغانستان دے صدیاں پرانے زمینی راہ ضروری نیں ایس لئی دوہاں ملکاں وچ داخلی امن ضروری اے کیوں جے پچھلے کجھ عرصے وچ اسیں پاکستان ولوں دہشت گردی دے خلاف مہم تے ایہدے وچ ہون والیاں کامیابیاں نوں وی ویکھ سکنے آں خاص کر فاٹا وچ ترقیاتی عمل‘ سڑکاں دے جال‘ صنعتاں دے فروغ تے اوہنوں سیاسی طور تے صوبہ پختونخوا وچ شامل کرن تے فیر افغانستان سرحد تے واڑ لان نوں وی ویکھ سکنے آں۔ ساڈا موقف اے کہ افغانستان وچ موجود بھارتی خفیہ ایجنسی ’’را‘‘ پاکستان وچ دہشت گردی پھیلان وچ اہم کردار ادا کردی اے پر دوجے پاسے ایہ الزام وی موجود رہیا اے کہ پاکستان افغانستان دے داخلی امن نوں تباہ کرن لئی طالبان دی سرپرستی کردا رہیا اے جہدے ازالے لئی پاکستان نے طالبان نوں امریکہ دے نال مذاکرات دی میز تے بیٹھن نوں تیار کیتا پر افغانستان دے داخلی سیاسی تے قبائلی تضادات ایہدے وچ رکاوٹ بن دے رہے افغان حکومت وچ قابل عمل شراکت داری ممکن نہیں ہو سکی اجے فریقین دے وچکار تضادات موجود نیں اگلے مہینے مئی تک امریکہ دی فوج دا واپس ہونا اوکھا اے۔
افغانستان دے سیاسی تے قبائلی نظام دا پس منظر سمجھن تے جانن والے ایس حقیقت توں وی جانوں نیں کہ داخلی امن قبائلی نظام ای بالادستیاں دے تضادات وچ چھپیا اے ایہو اوہ علاقائی بالادستیاں سن جہناں نوں امریکہ نے سوویت یونین دے خلاف ورتیا سی ایہناں بالادستیاں نوں دوجے ملک ہن امریکی ترجیحات دی مخالف قوتاں استعمال کر رہیاں نیں جہدے پاروں افغانستان بین الاقوامی سازشاں دا مرکز بنیا ہویا اے پاکستان دی کوشش تے خواہش امریکی ترجیحات لئی بہتر ثابت نہیں ہو رہی جیویں ہن صرف پاکستان ای اک فریق نہیں کجھ ہور فریق وی نیں جہناں نوں معاشی تے سیاسی اشتراک عمل وچ شامل کرنا پوے گا۔ اوہناں دے بناں جنوبی ایشیا تک معاشی تے سیاسی رسائی دا حصول ممکن نہیں۔ ایہو اوہ پس منظر اے جہدے وچ پاکستان وچ داخلی‘ سیاسی امن تے نویں سریوں دھیان دتا جا رہیا اے ایہدے نال ای پاکستان تے بھارت وچکار خوشگوار تعلقات دے فروغ نوں اولیت حاصل ہوئی اے دوہاں پاسیوں پیغامات دے تبادلے دا آغاز ہویا اے کیوں جے ایہدے بناں ویہہ ورھیاں توں افغانستان تے امریکی قبضے دے مقصد پورے نہیں ہو سکدے نہ ای جنوبی ایشیا وچ بھارت نوں معاشی‘ سیاسی تے دفاعی تھانیدار بنان تے اوہنوں چین ای نہیں سگوں خلیج فارس توں بحرہند تک امریکی سنٹرل کمانڈ دا مقامی شراکت دار بنانا ممکن نہیں۔ پاکستان ایہدے لئی مسئلہ کشمیر دا قابل قبول حل چاہندا اے جو بذات خود اک سوالیہ نشان بنیا ہویا اے۔ پاکستان دا سیاسی تے بین الاقوامی موقف اندرون خانہ ہون والے مذاکرات تے ملاقاتاں کجھ ہور سمت دی نشاندہی کردیاں نیں۔ جنرل مشرف دے زمانے وچ جو مصالحتی فارمولا زیربحث رہیا تے فیر اوہدی بنیاد تے وزیراعظم یوسف رضا گیلانی دی من موہن نال شرم الشیخ وچ ہون والی ملاقات دی نکامی بھارتی وزیراعظم من موہن دا مُکرنا سی من موہن عوام دے نہیں ورلڈ بینک دے نمائندہ سن تے اوہ کوئی رسک نہیں لے سکے ایس لئی ایس تناظر وچ واقفان حال دا ایہ تاثر وی نمایاں اے کہ ساڈے وزیراعظم عمران خان امریکہ اپڑے سن تے اوہناں نوں جلسہ عام دی اجازت وی دتی گئی اوہناں دی وائٹ ہائوس وچ صدر ٹرمپ تے اوہناں دی بیوی نال ملاقات وی ہوئی اوہ مسئلہ کشمیر تے ضمانت حاصل کرن وچ کامیاب ہوئے۔(جاری اے)

جد کہ آرمی چیف تے اوہناں دی ٹیم نے پینٹاگون دا دورہ کیتا جتھے مبینہ طور تے بھارتی نمائندے وی سدے گئے سن کیہ ہویا ساڈے عوام لئی جاننا ضروری نہیں یقینا جو کجھ وی ہویا ہووے گا اوہ قومی مفاد تے سلامتی دے تقاضیاں دے مطابق ہووے گا پر ایہ صرف اتفاق اے کہ بھارت نے مقبوضہ کشمیر دی سیاسی تے جغرافیائی حیثیت بدل دتی سی جہدے تے پاکستان دی اپوزیشن جماعتاںنے سقوط کشمیر دے الزمات لانا شروع کر دتے سن جہناں نوں تقویت آرمی چیف دے ایس بیان توں وی ملی کہ دوہاں ملکاں نوں ماضی نوں نظرانداز کرکے مستقبل ول ویکھنا چاہیدا اے تے سانوں اپنا گھر ٹھیک کرنا چاہیدا اے ایس لئی نوازشریف دا ایہ بیان وی سامنے آیا کہ جدوں اسیں ایہ گل کردے سی تے سانوں غدار کہیا جاندا سی بہرحال ایس تناظر وچ بین الاقوامی میڈیا نے ایہ خبراں وی دیاں کہ اندرون خانہ ویزا پالیسی نرم کرن تے سرحداں نوں تجارت لئی کھولن نوں پہل دے کے مذاکرات شروع کر دتے گئے نیں۔
اک تاثر وچ ایہ خوش گمانی وی موجود اے کہ امریکہ وچ جدوں ری پبلکن حکمران ہوندے نیں اوہ پاکستانی حکمراناں دے زیادہ نیڑے ہوندے نیں جد کہ ڈیموکریٹک دا رجحان بھارت ول زیادہ ہوندا اے ایس لئی ایہ وی تریخی سچ اے کہ افغانستان دی پہلی جنگ وی ری پبلکن دے دور وچ ہوئی دوجی وچ وی ایہناں دا دور سی۔ ایدھر پاکستان وچ پہلے جنرل ضیاء الحق تے فیر جنرل مشرف دی حکمرانی سی تے ہن جد کہ ری پبلکن صدر ٹرمپ مسئلہ کشمیر حل کران وچ بنیادی کردار ادا کر رہے سن آرمی چیف جنرل باجوہ سن جہناں نوں ہن اگلے ورھے نومبر تک ایکسٹیشن ملی ہوئی اے پر افسوس ٹرمپ سارے حیلیاں تے حربیاں دے باوجود نکام رہے اوہناں نوں سسٹم دی ستم ظریفی پاروں علیحدگی اختیار کر کے ڈیموکریٹک امیدوار جوبائیڈن نوں صدر دا عہدہ دینا پیا پر بین الاقوامی سیاست دے ماہرین موجب امریکی ترجیحات تے پلاننگ وچ عہدہ بدلن دے باوجود پالیسیاں نہیں بدلدیاں صرف جزوی تبدیلی دے اشارے ضرور واضح ہوندے نیں جنوبی ایشیا کیوں جے معاشی‘ سیاسی تے دفاعی منصوبہ بندی دا مرکز اے ایہدے وچ وی کوئی واضح تبدیلی نہیں ہووے گی پر طریقہ کار تے طرزعمل یقینا بدلے گا تے اوہ ہون لگا اے جہدے پاروں پاکستان دے حکمران طبقے پریشان وکھائی دے رہے نیں ایسے لئی اوہ موجود سیاسی منظرنامے تے نویں خدوخال مرتب کرن تے متوجہ نیں۔ ایس تناظر وچ ایہ وی کڑوا سچ اے کہ موجودہ امریکی حکمران پاکستان دے حوالے نال موجود نظام تے اپنے تحفظات دا اظہار کر چکے نیں۔ اوہناں نے پاکستان دی ریاست نوں ڈیپ سٹیٹ وی قرار دتا سی تے ہن ایہدے وچ کنٹرولڈ جمہوریت دی نشاندہی کیتی اے جو ساڈے حکمران طبقے لئی پریشانی دا کارن بنیا ہویا اے تے اوہ موجودہ سسٹم وچ جمہوری تبدیلی لئی تیار نظر آئوندے نیں۔ بدقسمتی تے ایہہ وے کہ امریکہ نے ماحولیاتی آلودگی دے خاتمے لئی چالھی ملکاں دی کانفرنس دا اشارا دتا اے ایہدے وچ پاکستان نوں شمولیت دی دعوت نہیں دتی گئی جہدے توں ایہ وی واضح امکان اے کہ اگلے جمہوری ملکاں دی عالمی کانفرنس وچ وی پاکستان شامل نہیں ہووے گا انج تے پاکستان وچ جمہوریت دا تاثر تباہ ہو جاوے گا کنٹرولڈ ڈیموکریسی تے ڈیپ سٹیٹ دا تاثر ہور گہرا تے نمایاں ہووے گا پر پاکستان دے معروضی حالات ایس گل دی نشاندہی وی کر رہے نیں کہ حکمران طبقے اپنی بالادستی توں پچھے ہٹن نوں تیار نہیں اوہ موجودہ سسٹم وچوں ای متبادل لبھ رہے نیں ایہدے لئی پیپلزپارٹی دے نال سارے تحفظات دے باوجود مفاہمت دے امکانات لبھے جا رہے نیں حالاں کہ ایہو اوہ جماعت سی جنہوں سب توں ودھ دشمن تے غدار وی کہیا جاندا رہیا اے اوہنوں ہولی ہولی اقتدار وچ اختیارات دی تقسیم دے نال شریک کار بنایا جا رہیا اے کیوں جے اوہدا جمہوری طرز فکر مصدقہ اے تے اوہنے دہشت گردی تے انتہاپسندی خلاف باقاعدہ قربانیاں وی پیش کیتیاں ہوئیاں نیں۔ جد کہ عمران خان طالبان خان وی کہلاندے رہے نیں تے ہن جد کہ اوہ وزارت عظمیٰ دے عہدے تے فائز نیں اوہناں دا طرزعمل تے انداز سیاست توں جمہوریت برداشت دا مظاہرہ نہیں ہو سکیا تے نالے اوہ ریاست مدینہ دے قیام دی گل تے کردے نیں پر لوکاں دے آئینی تے جمہوری حقوق دے تحفظ دا عملی مظاہرہ نہیں کر سکے۔ ہن سوال میاں نوازشریف دا اے بھاویں اوہناں دا فکری رجحان وی مذہبی انتہاپسندی نال جڑیا اے پر افسوس جس طرح اوہناں نے موجودہ حکمراناں تے الزامات لاندے ہوئے تنقید دا نشانہ بنایا اپنے صحیح موقف دے باوجود اوہ قابل قبول نہیں رہے اوہ اناء دا مسئلہ بن گئے نیں اج اوہناں دی حالت وی ماضی دی پیپلزپارٹی والی اے اتوں ایہہ وی کہ مولانا نال اتحاد بین الاقوامی قوتاں نوں پاکستان دے نیڑے نہیں لیا سکدا ایس لئی پیپلزپارٹی مجبوری تے امید وی اے۔ فیر ایہ وی کہ پیپلزپارٹی نے پچھلے دور وچ جس طرح برداشت تے مفاہمت دا مظاہرہ کیتا اے ایہدی گنجائش ہور بہتر ثابت ہو سکدی اے یاد رہوے کہ عوامی نیشنل پارٹی نے یوسف رضا گیلانی سینٹ وچ قائد حزب اختلاف بنان وچ اپنا وزن اوہناں دے پلڑے وچ پا کے پی ڈی ایم دی نفی کر دتی اے سگوں مستقبل وچ ترقی پسند تے روشن خیال جماعتاں دے نویں اتحاد دی وی واضح نشاندہی کر دتی اے۔ بہرحال پیپلزپارٹی دی روشن خیالی مصدقہ اے تے اوہنوں دنیا وی من دی اے۔ پاکستان دے حکمران طبقیاں دی معروض وچ اوہ لوڑ وی اے تے مجبوری وی اے۔ اوہ امریکہ دی نویں جمہوری ترجیحات وچ موثر کردار ادا کر سکدی اے تے چین دی معاشی منصوبہ بندی توں اپنا حصہ وی وصول کر سکدی اے ایہ آصف علی زرداری ای سن جہناں نے چین دے ویہہ توں ودھ دورے کرکے سی پیک شروع کروایا سی جو پاکستان دی معیشت وچ ریڑھ دی ہڈی ثابت ہو سکدا سی تے ہن کدھرے کدھرے ایہ امید وی نظر آئوندی اے کہ روڈ اینڈ بیلٹ منصوبے دے متبادل امریکی منصوبے توں سانوں وی کجھ حاصل ہو جاوے پر کیہ کریئے اوہ وی جمہوری ملکاںدے درمیان مشروط اے۔ افسوس اسیں اپنے ملک تے عوام دی بہتری لئی نہیں سب کجھ بین الاقوامی دباء دے تحت کر رہے آں۔ کاش! ایہ کم آپ اپنے ہتھیں بہت پہلاں کر لیا ہوندا نہ ساڈی جگ ہنسائی ہوندی نہ ساڈے تے ڈیپ اینڈ ہائی برڈ سٹیٹ دے الزامات لگدے نہ ای ساڈے تے تبدیلی لئی دبائو آئوندا۔٭٭