کرامت مغل دا کہانی پراگا “پُٹھے ٹُردے لوک،

ڈاکٹر احسان اللہ طاہرؔ

پٹھے ٹردے لوک” وچ دس کہانیاں نیں جہناں وچوں ادھیاںکہانیاں دا جوڑ تے سانگا سوانیاں نال جُڑدا اے

کرامت مغل دیاں کہانیاں دی کتاب “پُٹھے ٹُردے لوک” 2019ء وچ چھپ کے سامنے آئی۔ ایس توں پہلے وی اوہناں دیاں کہانیاں دی تن کتاباں چھپ چکیاں نیں۔ “تتلی” 2003ء، “ویلے کویلے2014″ء، “توں کہانی تے میں” 2015ء تے “بھائی چارے والا گھر” 2017ء وچ اوہناں دیاں کہانیاں دا پندھ اے۔ اوہناں دی کہانی پڑھ کے لگدا اے کہ کہانی اوہناں دے نال ای ٹردی پھردی رہندی اے۔ اٹھدی تے سوندی اے جوان ہوندی تے فیر کسے دیہاڑے اوہ اوہنوں اکھراں دے بونے پوا کے اپنے پڑھنہاراں دیاں اکھاں اگے لیا کھلار دے نیں۔ اوہناں دا سانگا اوہناں کہانی کاراں نال بن دا دس دا اے جہیڑے کہانی تخلیق نئیں کردے۔ کہانی اوہناں دے اندروں نئیں پھُٹ دی سگوں اوہ کہانی اپنے چوفیر یوں ویکھ کے، جاگدی اکھ نال پڑھ کے، ساہ لیندے کرداراں وچوں کڈھ دے نیں۔ ایسراں دے کہانی کار کدے کدے لوکائی دے کسے اک فقرے وچوں کہانی کڈھ لیندے نیں تے کدے اوہناں دی کسے اک حرکت تے عمل چوں کہانی نوں بُن کے ادب دا حصہ بنا لیندے نیں۔
کرامت مغل نے پنجابی کہانی نوں اپنا آپ دے دتا اے تے اج کہانی اوہدے نال کھلوتی اوہدا حوالہ بن رہی اے۔ اوہنے بھر جوانی وچ جدوں اوہ کالج دا پڑھیار سی اوہدوں پہلی کہانی “اوہ میری کیہ لگدی” لکھی سی تے اوہدے استاداں، سجناں تے پڑھہاراں اوس کہانی نوں تے اوہدے لکھتی ڈھنگ نوں بڑا سلاہیا۔ بس اوہ ہی بھاگاں بھریا ویلا سی جدوں اوہنے کہانی لکھن دا مُڈھ بنھ دتا تے فیر اوہنے پچھاں مڑ کے نئیں ویکھیا۔ پنجابی دی اک وڈی کہانی کار سوانی، فرخندہ لودھی نے اپنے اک انٹرویو وچ کرامت مغل نوں نویں نسل دا اپنا من پسند کہانی کار وی آکھیا سی۔ تے اتوں اوہدے استاد جناب جمیل احمد پال ہوراں دا تھاپڑا وی، جہیڑے کہ آپ وی اک چنگے کہانی کار نیں تے اجوکے سمے دے کہانی کار علی انور احمد تے آکھدے نیں کہ
“کرامت مغل اوہ خش قسمت کہانی کار اے جہنوں کہانی نے آپ چنیا اے”
“پٹھے ٹردے لوک” وچ دس کہانیاں نیں جہناں وچوں ادھیاںکہانیاں دا جوڑ تے سانگا سوانیاں نال جُڑدا اے۔ جے گوہ نظریںویکھیا جاوے تے کہانی دا مڈھ ای سوانی نال اے تے سوانی ہی ساری کہانی دا مڈھ اے۔ اج نئیں دھروں ازلاں توں کہانی ٹُری ہی اوہدے نال پر کجھ کہانیاں وچ جے سوانی نہ وی ہووے تے کہانی اوپری نئیںلگدی۔ کرامت مغل دی کہانی “پٹھے ٹردے لوک” بھانویں اک ایس عورت دی کہانی اے جہیڑی کئی واری حیاتی وچ غلطیاں کر چکی اے پر لکھاری نے جہیڑے منظر وکھائے نیں اوتھوں اسیں اوہناں لوکاں دے ذہناں تے اپنی ہی کسے گل دا بدلہ تے دل دا ساڑ کڈھن لئی اپنی غیرت، انا تے انکھ نوں اگے رکھی بیٹھے ہوندے نیں جدوں کہ اصلوں اوہ وی فرزانہ ورگے ای ہوندے نیں جہیڑی ادھل کے فیر گھر نوں آ جاندی اے۔
ایس کہانی وچ کہانی کار نے جنے وی منظر وکھائے، ہر منظر وچ اک نواں کردار اوس کردار بارے گل کردا جہیڑا کہ برا بن چکیا اے، جہدی برائی سامنے آ چکی اے جدوں کہ ہر کردار دے اندر کوئی عیب ویل ضرور اے پر اوہ فیر وی اپنے کسے کرودھ پاروں گل کرنوں نئیں مڑدا ایتھوں تک کہ پنچایت دا پنچ وی۔ پر اک نواں کردار آ کے ساریاں نوں چپ کروا دیندا اے کیوں جے باق دے مارے کرداراں دے اندر توں اوہ واقف اے ایس کہانی نوں کرامت مغل دی نمائندہ کہانی آکھیا جا سکدا اے۔ “چن نہ ڈبے” اک پیو دی اپنے پتر نال محبت دی عام جہی کہانی اے پر کرامت مغل دے منظراں دے دردیلے بیان نے کہانی وچ جان پا دتی اے۔ “دم” ساڈیاں سماجی تے گھروکئی قدراں دے ٹُٹن دی کہانی اے۔ سیانے آکھ دے نیں کہ ماں پیو دے ہوندیاں کسے پیر فقیر دی کیہ لوڑ اے تے سب سیانیاں دی گل نوں بھُل کے اسیں کہناں کہناں پیراں فقیراں اپنے آپ وچ بنے درویشاں تے جوگیاں دے ڈھائے چڑھے ہوئے آں جہیڑے ساڈیاں نفسیاتی کمزوریاں تے ایمانی گھاٹیاں نوں جان گئے نیں تے سانوں لُٹی جا رہے نیں۔ ایس کہانی دے آخر تے جدوںسُچل پیر آکھ دا اے۔ ہن میری من تے اوہو کِلّا اک واری اپنے پیو کولوں دَم کروا کے اپنیاں بکریاں دے واڑے وچ گڈفیر ستے خیراں ہو جاون گیاں۔ ایہ کردار جدوں پیر ہوراںدی ایہ گل سن کے جان لگدا اے تے اوتھے ای کہانی مک جاندی اے۔ ایہناں اکھراں نال” اوہدے من اندر یقین تے بے یقینی دوویں ای ہچکولے کھا رہے نیں۔” اصلوں ایہ ای اوہ قدراں نیں جہیدی وجہ نال ساڈیاںبکریاں مر رہیاں نیں۔ ایتھے بکریاں دا مرنا “بے برکتی” دی علامت تے استعارہ وی ہو سکدا اے۔
کرامت مغل دی ایہ کہانی “دم” ہر پکھوں اک مکمل کہانی اے۔ جہیڑی اوہدے اندروں نئیں پھٹی سماج وچوں، لوکائی چوں تے ساڈے ویہار دا اک پاسا اے۔
“میرا ہم جماعتیا” ایس پراگے دی چوتھی کہانی انج لفظی جُڑت ول یا ایس دے لفظ ہم جہیڑا کہ سابقہ اے اوہدے ول گوہ کریے تے پنجابی وچ ایس اکھری جڑت دی تھاں نئیں بن دی۔ لفظ ” میرا ہم جماعتیا” وی اپنی تھاں تے مکمل تے معنی دیندا ہویا اکھر اے۔ ایس کہانی وچ اک کڑی تھوڑی دیر تک کہانی وچ ٹردی اے تے فیر کدھرے غائب ہو جاندی اے۔ کہانی کار نے خورے ایس کردار نوں پڑھنہار دے تجسس لئی رکھیا ہووے پر اصلوں ایس کڑی دا کردار بن دا نئیں سی بس اینویں ای گل چوں گل کڈھن والی گل اے۔ رہیا کہانی دا تت اوہ وی بس گل چوں گل والا معاملہ ای اے۔ “مڑھکو مڑھکی” اک سُچل کہانی اے۔ دو کرداراں دا نفسیاتی مکالمہ، اوس مطالعے راہیں کسے دی سوچ تے اوہدے پاروں ہوون والے عمل تیکر اپڑن دا مطالعہ ہوندا انج اے کہ ایسراں دے مطالعے وچ تے فیر اوہدے بیان وچ لکھاری جدوں کامیاب ہوندا اے تے اوہدی کہانی وی کامیاب آکھی جاندی اے۔ ایس کتاب دی سب توں چھوٹی پر سب توں چوکھا اثر چھڈن والی کہانی اے۔ ” بے خبر” کئیاں لوکاں دیاں کہانیاں نیںپر کجھ لوکاں توں ہوندی ہوئی دو کرداراں توں تنگ تنگ توں جو کہانی وچ آکھیا گیا اے میری مراد اوہی اے۔ کرامت مغل ہوراں دیاں چوکھیاں کہانیاں سیانیاں لئی نیں سمجھدار تے پڑھے لکھے پڑھنہاراںلئی سگوں کدے کدے تے خیال آئوندا اے کہ کچھ کہانیاں اتے لکھ دنیا چاہی دا سی “نابالغ ایس نوں نہ پڑھن”۔
“گندھیلا” وی اک ایسراں دی کہانی اے جس دا موضوع سوانی، اوہناں دے تعلقات تے اوہدے وچ شک تے پیار پاروں لوڑاں تے تھوڑاں پاروں آؤن والیاں تبدیلیاں نیں۔ کہانی نوںاکو کردار دے دو آلے گھما کے مکمل کیتا گیا اے۔ ” ہوش ٹھکانے نہ منگ” ساڈے مذہبی رویے دی اک کہانی اے۔ اوہناں لوکاں دی جہیڑے مذہبی پکھوں ساڈے آگو نیں پر اک خاص علم توں اگے اوہناں نوں ہور خبراں نئیں ہوندیاں۔ کرامت مغل ہوراں اپنی ایس کہانی وچ اوہناں لوکاں دی گل وی بڑے چج نال سنائی اے جہیڑے شراب پی کے مسیتے وی وڑ جان تے قانون اوہناں نوں کجھ نئیں آکھ دا پر جے اوہ ماڑے گھراں دے نہ ہوون تے۔” تے اوہ پرت کے نہیں آئی” وی ایسی کہانی اے جہیڑی سوانی دی حیاتی نال جُڑی ہوئی اے۔ انج لگدا اے جیویں اک ادھی کہانی لکھاری نے ایس لئی لکھی اے کہ ساڈا دھیان اکو پاسے ول ای نہ رہوے ایسراں ایس کتاب دی آخری کہانی “شانت شانت ” اے جہیڑی کہ لکھاری دی موچی کول جاون تے اوتھے ای اوہدی اک گل نال مکمل ہو جاندی اے۔
کرامت مغل دیاں ساریاں کہانیاں انج تے ساڈے اپنے سماج دیاں نیں پر کجھ کہانیاں لکھن لگیاں اوہناں بڑا بے باک تے کھلا ڈھلا بیانیہ ورتیا اے۔ اوہناں کدھرے کدھرے گل نوں اوہلے وچ رکھن دا چارا کیتا اے پر گل اوہناں کولوں علامتی نئیں بن سکی سگوں ہر پکھوں کھل کے سامنے آئی اے جیویںاوہناں دی وڈی تے نمائندہ کہانی ” پٹھے ٹُردے لوک” جہیڑی کہ اک سوہنی کہانی اے۔ اوہدے وچ اوہناں مرکزی کردار دے آلے دوالے جہیڑے کرداراں دی گل کیتی اے اوہدے وچ کئی گلاں نیں۔ایسراں ” مڑھکو مڑھکی “، “گندھیلا” تے “اوہ پرت کے نہیں آئی ” وغیرہ۔
ایس پراگے وچ لکھیاں گئیاں کہانیاں زبان تے بیان پاروں بڑیاں سوہنیاں لگدیاں نیں کیوں جے ایناں وچ کرداراں راہیں جہیڑے اکھان تے محاورے ورتوں وچ آئے نیں اوہ نویں وی نیں تے پرانے وی۔ زبان شہراں دی زبان دے بڑی نیڑے وے۔ جان بُجھ کے اوکھے تے اوپرے اکھراں نوں ورتوں وچ نئیں لیاندا گیا۔ اوہناں اپنے کرداراں نوں اوہناں دی سوچ تے علم مطابق زبان دتی اے۔ لکھاری دا حیاتی نوں ویکھن تے سمجھن دا اپنا اک خاص نظریہ ہوندا اے۔ کرامت مغل کول وی اوہ نظریہ موجود اے جہیڑا کہ ہر کہانی وچ وکھالی دیندا اے۔ پنجابی کہانی کاری وچ کرامت مغل دا ناں بڑی چھیتی وڈے کہانی کاراں وچ گنیا جاوے گا تے ایہدے پچھے اوہدی پنجابی کہانی نال جُڑت تے اوہدے وچ ون سونے فکری تے فنی وادھے کرن دی سوچ نوں لے کے ٹرن دا جذبہ اے جہیڑا اوہدے کولوں مسلسل کہانی لکھوا رہیا اے۔