’’ارشادنامہ‘‘ تے ظفرعلی شاہ کیس

لكهت:تنویر ظہور

سابق چیف جسٹس پاکستان اک سچے تے حق گو انسان نیں۔ ساری حیاتی راہ راست تے چل کے گزاری اے۔ اوہ کسے مصلحت دا شکار نہیں ہوئے بھاویں اوہناں نوں سچ دی پاداش وچ زندگی وچ ای نقصان کیوں نہ برداشت کرنا پوے۔ اوہناں نوں سچ نال پیار اے۔بلھے شاہ دی کافی اے:
سچ آکھ میاں کیوں ڈرنا ایں
اس سچ پچھے توں ترنا ایں
سچ سدا آبادی کرنا ایں
سچ وست اچنبھا آئی اے
مطلب ایہ کہ سچ نوں بے خوف ہو کے بیان کیتا جاوے کیوں جے نجات ایسے سچ دے اعلان وچ چھپی اے۔ ارشادنامہ چیف جسٹس (ر) ارشاد حسن خان دی خودنوشت اے جو حال ای وچ چھپی۔ ایس خودنوشت وچ اک عہد دی فکری‘ سیاسی‘ عدالتی تے ذاتی سرگرمیاں دی روداد اے۔ اوہناں دی ہر گل دے پچھے معنی دا اک دریا خاموشی نال بہہ رہیا اے۔ اللہ تعالیٰ نے ہر بندے نوں کجھ قابلیتاں تے صلاحیتاں عطا کیتیاں نیں۔ جسٹس ارشاد حسن خان نے اوہناں صلاحیتاں نوں سمجھیا تے اوہنوں ابھاریا۔ آپ دی ہر قابلیت تے صلاحیت اللہ دی دین اے۔
زندگی گزارن لئی زندگی دا مقصد متعین کر لوو‘ مقصد دے بناں زندگی بے معنی اے۔ ایس قول نوں سامنے رکھدے ہوئے جسٹس ارشاد حسن خان نے بامقصد زندگی گزاری تے گزار رہے نیں۔ اوہناں نے عدلیہ نال جڑت دوران ان گنت مقدمیاں دی سماعت کیتی تے فیصلے دتے۔ ایہناں وچ ظفرعلی شاہ کیس ملکی تریخ وچ اہم سمجھیا جاندا اے۔ ظفرعلی شاہ کیس دا فیصلہ تریخ وچ یاد رہ جان والا فیصلہ اے۔ ایس کیس بارے موشگافیاں کرن دا حق تے قنون داناں نوں حاصل اے پر اک گل بلاشبہ جسٹس ارشاد حسن خان دے کریڈٹ وچ جاندی اے کہ اوہناں نے جو فیصلہ کیتا بناں کسے دبائو دے کیتا۔ اپنی سوچ دی پختگی تے سچائی تے ڈٹے رہے۔ صفحہ 163 تے جسٹس ارشاد حسن خان لکھدے نیں ذوالفقارعلی بھٹو دے زمانے وچ محمودعلی قصوری وزیرقنون ہون توں علاوہ بار دے لیڈر وی سن۔ اوہناں دے اعزاز وچ وکیلاں نے فلیٹیز ہوٹل وچ تقریب دا پربندھ کیتا تے جسٹس نسیم حسن شاہ اوس زمانے وچ ہائیکورٹ دے جج سن۔ اپنی حس مزاح‘ ہمدرد طبیعت‘ پیار محبت تے خداخوفی دی وجہ نال اوہناں نوں بڑی شہرت حاصل سی۔ ساڈے استاداں وچ وی شامل سن تے دوستاں وچ وی۔
جسٹس ڈاکٹر نسیم حسن شاہ (مرحوم) بارے پڑھن دے بعد مینوں یاد آیا کہ سپریم کورٹ وچ جدوں ذوالفقارعلی بھٹو دی اپیل دائر ہوئی تے بنچ وچ جسٹس ڈاکٹر نسیم حسن شاہ وی شامل سن جہناں نے بھٹو دی پھانسی دی توثیق کیتی۔ جسٹس نسیم حسن شاہ توں پچھیا گیا تہاڈی ذاتی رائے ایہ سی کہ بھٹو دی سزا وچ کمی ہو سکدی اے تے ایس سلسلے وچ اوہناں دا کیس بڑا مضبوط سی؟ اوہناں دا جواب سی۔ مینوں بعد وچ ایہدا افسوس رہیا بھٹو نوں شک د فائدہ ملنا چاہیدا سی۔ گھٹوگھٹ اوہناں دی جان تے بچ جاندی۔ میرے خیال وچ ایہدے وچ تھوڑی جہی ساڈی کمزوری سی تے کجھ یحییٰ بختیار دی وی سی کہ اوہنے اک قسم دا سانوں رِنج کر دتا۔ مطلب ایہ کہ قنون دے مطابق فیصلہ ہونا چاہیدا اے جذبات تے نہیں ہونا چاہیدا پر جسٹس ارشاد حسن خان صاحب نوں ظفرعلی شاہ کیس دے فیصلے دے بعد کسے قسم دا افسوس یاں شرمندگی دا احساس نہیں ہویا۔ ایس کیس نوں جمہوریت دی بحالی قرار دتا گیا۔ جنرل مشرف حکومت انتخابات توں نسنا چاہندی سی پر ظفرعلی شاہ کیس دے فیصلے پاروں اوہناں نوں انتخابات کرانے پئے۔ آئین مکمل طور تے بحال ہویا تے اکتوبر 2002ء وچ اک جمہوری سفر دا آغاز ہویا جو اج وی جاری اے۔
جسٹس ارشاد حسن خان کجھ معروضات وچ لکھدے نیں ظفرعلی شاہ کیس دے فیصلے نوں میری زندگی دے حالات دے نال رکھ کے پڑھو تے کوئی راست فکر ایہ منن نوں تیار نہیں ہووے گا کہ ایہ فیصلہ کسے دنیاوی لالچ‘ طمع یاں دبائو دے تحت کیتا گیا ہووے گا۔ جہڑا بندا جنرل ضیاء الحق تے اوہناں دی بیورو کریسی نال ٹکرا سکدا ہووے۔ جو جنرل پرویزمشرف نوں کھریاں کھریاں سنا دیندا ہووے‘ اوہدے کسے فیصلے نوں ہدف تنقید بنانا بدگمانی نہیں تے ہور کیہ اے؟۔
ارشادنامہ دے شروع وچ ماہرین آئین تے قنون تے صاحبان علم و دانش دی آراء چھاپیاں گئیاں نیں۔ اوہناں وچ ایس ایم ظفر‘ وسیم سجاد‘ اعتزاز احسن‘ مخدوم علی خان‘ قیوم نظامی‘ حفیظ الرحمن قریشی تے سعیدآسی شامل نیں۔ ایہناں سارے دوستاں نے ظفرعلی شاہ کیس دے فیصلے نوں سراہیا اے۔
جسٹس ارشاد حسن خان نے سچائی دا ساتھ کدی نہیں چھڈیا۔ میکسم گورکی نے سچائی بارے لکھیا: انسان نوں چاہیدا اے کہ اپنے واسطے سچائی آپ لبھے جہدے نال اوہدا دل مطمئن ہووے۔ تسیں چیزاں نوں انج ویکھو‘ جیویں کہ اوہ ہے نیں۔ جسٹس ارشاد حسن خان دا دل تے ضمیر مطمئن اے۔ ایہو وجہ اے کہ اوہ ماشاء اللہ 84 ورھے دی عمر وچ وی اپنے آپ نوں جوان محسوس کردے نیں تے پرسکون زندگی گزار رہے نیں۔ ہن وی اوہناں دا زیادہ وقت کتاباں پڑھن وچ گزردا اے۔ زندگی نوں چنگے طریقے نال گزارن لئی چنگیاں کتاباں پڑھنا ضروری اے ایہناں چنگیاں کتاباں وچ ارشادنامہ وی شامل اے۔٭٭