پنجاب دا المیہ

لكهت: اكرم شیخ

کجھ وی کہوو ‘ کوئی منے یاں نہ منے‘ ستر ورھے دی تریخ دا پورا سچ ایہو اے کہ حاکمیت دا بیس کیمپ پنجاب ای سی تے پنجاب ای ہے۔ ایتھے کسے وی قسم دی سیاسی‘ نظریاتی تے معاشرتی تبدیلی قابل قبول نہیں۔ جدوں وی ایتھے کوئی سیاسی تے نظریاتی بغاوت ہوئی اے اوہنوں یاں تے طاقت نال مدھ دتا گیا یاں فیر اوہنوں مہریاں تے کٹھ پتلیاں راہیں منتشر کیتا گیا اے پر افسوس تے ایس گل دا وی اے کہ ذوالفقارعلی بھٹو دے خلاف طاقت دے انھے استعمال دے خلاف جو مزاحمتی رویہ سامنے آیا اوہنے حکمت عملی تبدیل تے کیتی پر اوہدے اثرات ختم نہیں ہوئے۔ سارا دھیان نظریاتی امکانات ختم کرن تے لگا رہیا مذہب نوں سیاسی ہتھیار بنا کے اوہدی سمت نوں تبدیل کیتا گیا جو بین الاقوامی قابض مافیا دی وی لوڑ سی۔ ایہ وکھری گل اے کہ اوہو ہتھیار پرت کے مین تے آئے تے اوہناں نے سب کجھ تباہ و برباد کر دتا۔ اک نواں معاشرتی تضاد سامنے آیا جنہے داخلی امن وی فسادات دے شکنجے وچ جکڑ دتا جہدے نال حکومت تے حاکمیت وی خطریاں دی زد وچ آ گئی تے دیرآید درست آید اوہنوں ختم کرنا ضروری سمجھیا گیا۔ ردالفساد تے ضرب عضب نوں ایسے تناظر وچ ویکھیا جا سکدا اے سگوں مولانا دی قیادت دے خلاف بغاوتاں وی ایسے خواہش دا نتیجہ نیں۔
بہرحال بھٹو دی شہادت دے بعد نوازشریف دا پنجاب وچ کلاّ مضبوط ہون دی خوشخبری سنائی گئی۔ بینظیر بھٹو دی آمد تے پذیرائی نے پنجاب دے عوام وچ پیپلزپارٹی دی موجودگی دی نشاندہی کیتی تے اوہنوں پنجاب دی حاکمیت توں وی دور رکھن دا فیصلہ کرنا پیا۔ راتوں رات سیاسی تاریکی وچ ’’جاگ پنجابی جاگ تیری پگ نوں لگ گیا داغ‘‘ دے چراغ روشن ہوئے۔ چھانگا مانگا تے ہرن مینار وچ محفلاں لگیاں‘ معمولی جہی عددی کمی دے باوجود اقتدار توں دوری لازم ٹھہری۔ سردار فاروق لغاری نے بھرا بن کے مفاہمت دی راہ سجھائی تے نوازشریف پنجاب دے حاکم اعلیٰ بنے۔ ایہدا بدلہ فاروق لغاری نے عہدہ صدارت حاصل کرن تے بینظیر بھٹو دی حکومت برطرف کرکے چکایا تے فیر وقت بدلدے ای نوازشریف وزیراعظم بنے تے شہبازشریف دی مفاہمتی پالیسی وزارت اعلیٰ تے فائز ہوئی پر فیر ایہ حقیقت وی سامنے آئی کہ اوہناں دی مقتدر قوتاں دے خلاف ان بن ہوئی تے اوہناں نوں اک معاہدے دے تحت دس ورھے لئی جلاوطنی اختیار کرنی پئی۔ ہن بظاہر میدان صاف سی کوئی وڈی سیاسی قوت سامنے نہیں سی پر فیر انتخابات علااقئی تے بین الاقوامی حالات وچ ضروری ٹھہرے تے افغان پالیسی دے تسلسل وچ متحدہ مجلس عمل دی تخلیق ہوئی اوہنوں خیبرپختونخوا وچ حکومت وی دتی گئی تے اوہدے راہیں ستارھویں ترمیم منظور کروا کے مارشل لائی اقدامات دی توثیق وی ہوئی تے باوردی صدر دی روایت نوں نویں سریوں بحال کیتا گیا۔ پنجاب وچ ن لیگ چوں ق لیگ برآمد کیتی گئی تے پیپلزپارٹی وچوں پیٹریاٹ دریافت ہوئے۔ ایس لئی پنجاب دی سیاسی تے نظریاتی وحدت دی سمت نوں منتشر کر دتا گیا تے فیر بین الاقوامی تقاضیاں پاروں محترمہ بینظیر بھٹو دے نال معاہدہ کرنا پیا۔ بینظیر بھٹو دی واپسی تے اوہناں دا استقبال اک دھماکے نال ہویا جہدے وچ سینکڑوں بندے موت دے منہ وچ ٹر گئے۔ کہیا جاندا اے کہ اوہناں نے متبادل قیادت دے معاہدے دی خلاف ورزی کیتی تے فیر انتخابات وچ شمولیت دا عزم وی کیتا تے انتخابی مہم وی شروع کر دتی۔ ایس دوران اوہناں نے نوازشریف نال میثاق جمہوریت وی کیتا جہدا فائدہ چکدے ہوئے نوازشریف وقت توں پہلاں پاکستان آ گئے۔ ظاہر اے اوہ انتخابات وچ شریک نہیں سن ہو سکدے پنجاب وچ شہبازشریف نوں میدان سیاست وچ رکھیا گیا پر اوہ نوازشریف دا خلاء پورا نہیں کر سکے۔ پنجاب وچ چوہدری برادران دی ڈرائنگ روم سیاست نے اپنے جوہر وکھائے تے اوہ سرپرستی تے تعاون دے نال اگے ودھن وچ کامیاب ہوئے۔ اودھر بینظیر بھٹو انتخابی مہم دوران حادثے دا شکا رہو گئیاں جہدا سندھ وچ ڈاڈھے ردعمل دا امکان سی ایس لئی اوہناں دے شوہر آصف علی زرداری نے پاکستان کھپے دا نعرہ لا کے عملی سیاست وچ قدم رکھیا۔ میثاق جمہوریت دے فروغ تے مفاہمتی پالیسی نوں ترجیح دتی ایس لئی بظاہر پنجاب تے سندھ دے اکٹھے چلن دا عمل شروع ہویا۔ آصف زرداری صدر پاکستان تے پرویزالٰہی ڈپٹی وزیراعظم وی بنے پنجاب مبینہ طور تے مقتدر قوتاں دی گرفت وچ رہیا پر 2013ء دے انتخابات وچ نوازشریف کامیاب ٹھہرے تے پیپلزپارٹی نے آئین دے تحت اوہناں نوں اقتدار منتقل کر دتا کیوں جے ایس دوران پیپلزپارٹی نے ن لیگ تے دوجیاں جماعتاں دے نال رَل کے اوہ اٹھارویں ترمیم پارلیمنٹ توں منظور کر لئی سی جہدے تحت ایوان صدر دے صوابدیدی اختیار ختم کرکے پارلیمنٹ نوں مضبوط وی کیتا تے بہت سارے ادارے تے اختیارات وفاق توں صوبیاں نوں منتقل کر دتے سن۔ ایہ عمل ناپسندیدہ ٹھہریا تے ایہو اج تک پریشانی دا کارن بنیا ہویا اے۔
ایتھے اک کڑوا سچ ایہہ وی اے کہ ذوالفقار علی بھٹو تے محترمہ دی شہادت دے بعد طاقت دا براہ راست استعمال براہ راست شدید ردعمل دا کارن بن سکدا سی ایس لئی اک پاسے تے مفاہمتی کردار لبھے گئے دوجے پاسے مقبول عام سیاست لئی عدالت نوں متحرک کیتا گیا۔(جاری)

آصف زرداری صدر دے عہدے تے فائز ہون دے باوجود عدالتی ترجیحات دی زد وچ رہے۔ پیپلزپارٹی دے وزرائے اعظم سوئس بینک مقدمیاں تے عدالت دے حکم تے عملدرآمد نہ کرن پاروں توہین عدالت دے مرتکب ہوئے تے فیر ایسے تسلسل وچ جدوں نوازشریف پانامہ کیس دی زد وچ آئے تے عدالت نے اوہناں نوں اقامہ دا سہارا لے کے برطرف وی کیتا تے تاحیات نااہل وی قرار دے دتا۔ پر ایس دوران پنجاب توں اک نویں چہرے دی رونمائی وی ہو چکی سی سیاسی سرپرستی وی دتی گئی تے دوجیاں کٹھ پتلیاں وی ایہدے دوالے اکٹھیاں کر دتیاں گئیاں۔ دلچسپ گل ایہہ وے کہ 2018ء دے انتخابات وچ اوہ ایہو تاثر دے رہیا سی۔ ہن دی وار صرف عمران خان۔ ایس لئی نہ تے پیپلزپارٹی نہ ای ن لیگ‘ صرف تحریک انصاف‘ ہن ہر کوئی احتساب دی زد وچ ہووے گا تے ہر کسے دے نال انصاف ہووے گا پر افسوس کدھرے وی واضح اکثریت حاصل نہ ہوئی تے کٹھ پتلیاں تے مہریاں دی اہمیت نوں مننا پیا۔ جس دس سالہ منصوبے دی تشہیر ہوئی سی اوہدے تے مقتدر قوتاں ولوں عملدرآمد شروع ہویا۔ سی پیک نوں پیک کر دتا گیا ملکی معیشت آئی ایم ایف دے حوالے کر دتی گئی‘ اہم ترین اداریاں دی سربراہی وی اوہناں دے حوالے کر دتی گئی پر بدقسمتی نال لوکاں دی ترقی تے خوشحالی دے کارن پیدا نہیں ہو سکے اُتوں معاشی تے معاشرتی انصاف رشوت‘ بدعنوانی‘ مہنگائی تے بیروزگاری نے لوکاں دا جینا اوکھا کر دتا حکومت ناں دی کوئی چیز کدھرے نظر نہیں آئی تے حاکمیت تے الزام وی لگے اوہنوں سردمہری پاروں تنقید دا نشانہ وی بنایا گیا۔ سلیکشن دی صلاحیت تے تنقید وی ہوئی تے مخصوص سیاسی عمل اپنان نوں اناپرستی قرار دیندے ہوئے قومی مفادات نوں نظرانداز کرن دا الزام وی لگا۔ تریخ وچ ایہ وی پہلی واری ہویا اے کہ پنجاب وچ حاکمیت دا بدترین ردعمل ظاہر کیتا جا رہیا اے لوگ بدعنوان تے بدترین بندے دا بیانیہ قبول وی کر رہے نیں اوہنوں مستقبل وچ بہتری دی امید وی سمجھن لگ پئے نیں۔ ایہو وجہ اے کہ حاکمیت دیاں کندھاں وچ تریڑاں دا احساس نمایاں ہو رہیا اے رہی سہی کسر حالیہ ضمنی انتخابات وچ واضح تے بدترین شکست نے پوری کر دتی اے۔ کرپٹ تے عدالتی مجرم تے سیاسی طور تے نااہل قرار دتے جان والے بندے دا مقتدرہ تے حاکمیت دے خلاف زبان زدعام ہو رہیا اے ایس لئی اک نقطہ نظر ایہ وی اے کہ جے ایہ بیانیہ پنجاب توں باہر دوجے صوبیاں دے وڈے شہراں وچ وی کھلر گیا تے فیر کیہ ہووے گا۔ حاکمیت نوں اپنے قلعے دیاں کندھاں ہور مضبوط بنانیاں پین گئیاں۔ موجودہ نظام نوں ای بہتر بنانا پوے گا پر ایس تناظر وچ کڑوا سچ تے ایہہ وی اے کہ ہتھاں دے تراشے ہوئے صنم بت خانے وچ بھگوان بن گئے نیں ایس شہر خرابات وچ اکلے صادق تے امین بن گئے نیں ایہ اعزاز بخشن والے آپ کسے نوں منہ وکھان دے قابل نہیں رہے۔ اکلاپے وچ گلاں کردے اپنے اندر لگن والے کچوکے برداشت کرن وچ مصروف نیں حالاں کہ ضمیر دی آواز کدی ایلوپیتھی دیاں دوائیاں نال نہیں مردی۔ ایہ ڈر وی لگا ہویا اے انج دا ای اک کردار اوہ وی سی کہ جہدی میت نوں شہید دیاں مکھیاں نے زمین وچ اترن توں پہلاں گھیر لیا سی۔ لوک اوہنوں اکلا چھڈ کے نس گئے سن۔ ایہنوں مکافات عمل تے قدرت دا انتقام وی قرار دتا گیا سی پر کیہ کریئے‘ اکیہویں صدی دے گوئبلز ایس اعزاز تے مان کردے نیں دعویٰ تے ایہو اے کہ شہر خرابات نوں ریاست مدینہ وچ جے کوئی تبدیل کر سکدا اے تے صرف اوہو ای تے ہے۔ ستم ظریفی دی انتہا اے کہ اوہ جہڑے متبادل سن اوہناں نوں ناپسندیدہ ٹھہرا کے یاں تے جلاوطن کر دتے گئے نیں جہڑے ہے نیں اوہناں نوں انتقامی سیاست تے احتساب دی زد وچ رکھیا گیا اے اوہناں لئی گڑھے مردے وی پُٹے جا رہے نیں بھاویں اوہ اک واری فیر قابل قبول نہ ہو جان۔ ایہو پچھلے تن ورھیاں دی کارکردگی اے جو کم ہونے چاہیدے سن اوہ نہیں ہوئے معاشی تے معاشرتی تحفظ‘ گڈگورننس نہ کدھرے داخلی امن و امان‘ ہر پاسے انتشار ای انتشار اے۔ اجہے حالات وچ حاکمیت تے مقتدرہ دی پریشانی وی فطری اے پر حکومت تے اوہدے کارندے مقتدرہ نوں بلیک میل کردے وکھائی دیندے نیں جیویں اسیں نہ ہوئے تے اوہو ہون گے جہناں نوں میدان سیاست چوں ذلیل و رسوا کرکے کڈھیا گیا اے۔ ایس لئی ایہ وی حقیقت اے کہ مقتدرہ کدی اینی مجبور تے بے بس نہیں سی ہوئی۔ مستقبل دی پریشانی نے اوہنوں چنتا وچ مبتلا کیتا ہویا اے اُتوں بین الاقوامی تے علاقائی حالات دے جبر وچ اوہ کسے غیرجمہوری راہ تے وی نہیں چل سکدی۔ خاص کر پنجاب وچ آن والی فکری تے نظریاتی تبدیلی نے جو راہواں بنا لئیاں نیں اوہدے وچ زمین سرکدی ہوئی نظر آئوندی اے۔ اُتوں جہڑا ایتھے انتظامی تے سیاسی ڈھانچہ بنایا گیا اے اوہ ایہناں راہواں نوں پدھرا کرن دی تھاں صرف رکاوٹاں تے مٹی اڑان دا کارن بنیا ہویا اے ایس لئی جنے وی مشورے دتے گئے‘ تبدیل کرن دیاں ہدایتاں دتیاں گئیاں اوہناں نوں انا دا مسئلہ بنا کے کنڈ پچھے سٹ دتا گیا ایس لئی مجوزہ بیانیہ مضبوط ہوندا گیا۔ نہ تے پرویزالٰہی متبادل قبول ہوئے تے نہ ای وسیم اکرم دی تھاں کسے ہور بائولر نوں آزمایا گیا۔ سلیکٹرز دے کسے مشورے نوں ضروری نہیں سمجھیا گیا تے فیر وڈے فیصلے ول جانا پیا۔ جہانگیر ترین اوسے فیصلے دا ای عکس اے تے اوہدے وچ مستقبل دی صف بندی لئی اک نویں کنگز پارٹی دے روشن امکانات نیں۔
اجے تے ایہو کہیا جا رہیا اے پارٹی دے اندر بغاوت اے نہ فارورڈ بلاک دی تیاری‘ ایہ اک جائز موقف اے جہدی پارٹی قیادت نوں نشاندہی کرنی اے پر پارٹی قیادت وچ کجھ سنن‘ کجھ سمجھن تے فیر منن دی صلاحیت اے‘ جے انج ہوندا تے غیرمنتخب لوکاں دا قبضہ تے پالیسی سازی تے گرفت نہ ہوندی‘ انج وی پاکستان دی سیاست تے حکومت وچ جدوں کوئی قیادت مقتدرہ دے خلاف چلن تے اُڈن دی خواہش نہیں کر سکدی تے فیر…؟؟ جدوں ایہ تریخی شہادتاں وی موجود نیں کہ ایہ کبوتربازی اے جہدے وچ کبوتر پالے جاندے نیں جدوں اوہ مرضی دے بناں اڈن لگدے نیں تے اوہناں دے پر کٹ دتے جاندے نیں۔ بس انج سمجھ لوو کہ فیصلہ تے ہو گیا اے پر قابل قبول تے پسندیدہ متبادل دی تیاری اے کسے ویلے کجھ وی ہو سکدا اے۔ اوہ جہڑی کھیڈن گے نہ کھیڈن دین دی خواہش دا اظہار اے اوہدا وی خاتمہ ہو رہیا اے تے اوہدے وچ اصل مسئلہ پنجاب دے ہوم گرائونڈ دی تباہی یاں فیر محفوظ قلعہ وچ پین والیاں تریڑاں نیں جہناں نوں بند کرنا وی ضروری اے۔
حرف آخر دی سچائی وچ سیاسی طرزفکر تے زبان وچ کہیا جاوے تے دوستو سیاسی قیادت دے بیانیے نے جو فکری تے نظریاتی ماحول بنا دتا اے اوہو پریشانی دا کارن نے۔ بدقسمتی کہ جہناں نوں متبادل بنا کے پیش کیتا گیا تے فیر اوہناں توں جہڑیاں امیداں جوڑیاں گئیاں اوہ کسے اک امید تے وی پورا نہیں اترے۔ اوہناں دی نااہلی نے غلط کھیڈ کے ہوم گرائونڈ نوں تباہ کر دتا اے۔ ایس لئی معاملے برداشت توں باہر ہو رہے نیں تبدیلی توں اڈ کوئی واہ نہیں ایس لئی نویں ٹیم دی تیاری تے اوہنوں میدان وچ اتارنا مجبوری اے۔٭٭