خانُو!!
لکھت:ملک غلام عباس اعوان
’’میرا اصل ناں محمد خان اے پر کُجھ لُوڈ تُوں تے کُجھ وِڈیائی تُوں خانُو،خانُو سَدیندے نیں۔ ذات دا مُسلی آں‘‘۔ ہک لمی جئی ڈانگ دے اگے لوہے دے کَڑے نال بَدھی ہوئی بانس دی بوکھَر گلی اِچ پھریندیاں اُس اپنے بارے دَسیا۔اج اوہ کئی دیہاڑیاں تُوں بعد گلی اٍِچ وَڑیا ہا۔’’اتنے دیہاڑے کِتھے رِہیاں ایں۔ نالیاں تے گلیاں دا حال ڈاڈھا خراب ہویا پِیا اے۔‘‘ محلے دے ہک واسی اُس تُوں پُچھیا۔خان محمد عرف خانُو تے اِس دی برادری ساہی وال شہر دے لَمِیوں بہئوں چَروکنا ڈیرا لایا ہویا اے۔
لاری اڈے توں ہِک یا ڈِڈھ کلومیٹر دُور جھنگ روڈ دے نال کھُلیاَسمان تلے وِیہہ پَنجِیہہ جھُگِیاں دا ہِک وَکھرا جہان آباد اے۔کِسے بُڈھڑے دی تَرِکِل آر کِکَر تے بانس دے مُڑے ہوئے ڈَنڈِیاں سوٹیاں تے پلاسٹک،ٹاٹ تے رنگ برنگے کپڑیاں دی بنی چادراں گھَت کے بنی ہوئی اِنہاں پَکھِیاں وِچ گھَٹ تُوں گھَٹ نِکے وَڈے سَو سَوا سَو جَی سِر لُکایا ہویا اے۔ نَنگ دھَڑنگ بال،گندے تے پاٹے پرانے کپڑیاں وِچ پھِردی زنانیاں نُوں ویکھ کے زندگی وی شرم سار لگدی اے۔ زنانیاں نکے بالاں نال شہر اچ گدائی کر کے روٹی ٹُکر داآہر کردِیاں تے مرد وی چُھڑی مزدوری لَبھ وَنجے تے دِل بھار چائے تے کَر لیندے نیں۔’’تیری ڈیوٹی اِس وارڈ اِچ لَگی ہوئی اے تے تُوں کَدِیں مہینے وِچ ہِک اَدھ وار نظر آندا ایں۔۔‘‘محلے دے واسی اپنی گَل ودھائی۔ خانُو پھِکا جیہا ہَسدِیاں تے نال کَن تے ہَتھ رَکھ کے اُس دِر جھُکدیاں ہوئیاں پُچھِیا, ’’کے آکھِیا نے،کائی سمجھ نہیں آئی۔کَناں نال عارضہ بن گیا اے تے میں تھوڑا اُچا سُنڑدا آں‘‘۔اوہ پِچھلے پَینتی چالہی ورہیاں تُوں ٹاون کمیٹی اِچ روزانہ دِیہاڑی تے کَم کَرن آلے نوکراں وِچ شامل اے۔ کمیٹی دیاِنہاں دِیہاڑی داراں اپنی نوکری دے پَکے ہووَن واسطے عدالت دا بُوہا کئی وار کھَڑکایا پَر اِنصاف دی کُرسی تے بیٹھے ہوئے جَجاں دے سامنے ہور بہوں ڈِھیر اہم مُقَدمے نیں۔’’تُوں اپنی جاہ تے سچا ایں۔ہِک تاں اِس وارڈ اِچ میں ہَکلا ہاں۔ وارڈ بہوں ڈھیر سارا اے۔کِتھُوں لاری اڈہ ہسپتال کولوں شروع ہوندا اے تے البقا ہوٹل کول مُکدا اے۔اُتوں اَفسراں دِی پھَٹیک وَکھری ہوندی اے۔اُوہ جِدے آکھِن نہ تے نئیں کر سَگیندی۔پِچھلے کُجھ دِیہاڑے پٹھان کوٹ دے نیڑے ویندا ریہاں۔‘‘ خانُو گَل دا جواب دِتا تے نال ای بوکھر آلے لمے سوٹے نوں کَدھ نال ٹھوکیندیاں آکھیا,’’اَساں غریب تے ماڑتے کِیرے بندے آں۔روٹی دا ہک بہانہ بنیا ہویا اے۔ تُوں کاہلا نہ پو, میں اَج آ گیا ہاں۔تواڈی گلی چمکا کے ویساں۔ میرا وعدہ اے تے ہِک کال کرکے قاضی صاحب نُوں تے دَس دِیو جے خان محمد آیا ودا اے‘‘۔ نال ای اُس سجی جیب وِچوں تِیلِیاں دی ڈبی کڈھی تے شاپراں دے ڈھیر نوں اَگ لائی۔خانُو نُوں بوکھر مریندِیاں ویکھ کے اُس محلے دے اُتھوں لگھدے ٹَپدے بندے وی کھَلو گئے۔ہِک نے اپنے گھر دے اَگوں نالی دا روونا رویا تے دُوجھا گلی اِچ پئے گند دے ڈھیر دا اُلاما دیوَن لگا۔اوہ چُپ چاپ ساریاں دِیاں کَناں سَناں اِچ مار کے نالی وِچ پھَسے شاپراں تے کَکھ کانیاں دے ڈَکے کَڈھن دے نال نال اُنہاں نُوں حوصلہ تے تسلی دیندا رہیا۔ ’’کمیٹی وچوں کتنی دِیہاڑی لَبھدی اے تے گُزر بَسر ہو ویندی اے؟‘‘ کول کھَلوتے ہِک وڈی عمر دے پُچھیا۔ ’’بس ایہو کوئی پندرہ سولہ ہزار روپے مہینے دے مہینے لَبھ ویندے ہِن۔شُکر خُدا دا اے۔پَر اِس مہنگائی مار سَٹیا اے۔سَچی گل تاں ایہہ ہے اِس نال گزران اوکھی ہوگئی اے۔
لوکاں دیاں گلاں تے افسراں دی دُھر دُھر نُوں ویکھیے تاں دِل کریندا اے اِس کم نُوں ویندا کرئیے۔وت سوچینداں اِس عمر اٍچ ہور کے ہوسگدا اے۔ پڑھن لِکھن میں ناہ جانڑدا تے ہُنڈُر وی کول کوئی نیں۔ منگیاں نِت کون دیندا اے‘‘۔نال ای اُس گلی دی نُکر تے گند دے ڈھیر نُوں چاون دی کوشش کیتی۔اُس گند اٍچ ہتھ پایا تے بُڑ بُڑ وی کیتی جے اِنہاں لوکاں نُوں ذرا وی شرم نہیں آندی۔گلی دے وچ کار یا نُکر ڈھیر لاون دی بجائے دو قدم اگاں لگے گئے کَرن تے سیم دے کنارے ڈھیر لاون جِتھُوں ساڈے کمیٹی آلے رکشے یا کھوتی ریڑھی آلے چا وی سَگن۔ خانُو دی اِس بُڑ بُڑ تُوں چَس لیندیاں میں وی پُچھ لیا,’’ملک کتنے بال بچے نی تے ملکانی وَل خدمت خاطر کریندی اے‘‘۔ ایہہ گل سُن کے اُس لما جیہا ہوکا بھریا تے بولیا,’’دو دھی پُتر ہِن۔ ملکانی نوں مویاں مُدت ہوگئی اے تے میں اپنے آپ اچ وداں ہاں۔ بال اپنی مرضی آلے ہِن۔‘‘ اوہ تھوڑا جیہا رُکیا جیویں بندہ ساہ کڈھدا اے تے اپنے اندر دی گل وت شروع کیتی,’’جنہاں بالاں نوں ما پیو پکھوآں آر چوگ دیندا تے پلیندا اے جداں اوہ اُڈن دے قابل ہو ونجن تاں ما پیو نُوں بھُل ویندے ہِن۔اپنا ساہ نکلے تے بندہ ہکی وار مردا اے پر نال دے ساتھی دے ساہ مُکِن تے بندہ روز جیندا مردا اے۔۔۔۔‘‘ اُس گل مکیندیاں بوکھر دے سوٹے نوں ہتھ ماریا تے اگلی گلی دی طرف ٹُر پیا۔
