اک خوش نما پھُل۔۔۔۔آسناتھ کنول

اپنے سب افسانیاں نوں اوہناں نے اک کتاب دی صورت وچ اکٹھا کر دتااے، جیہڑی ’’نایافت‘‘ دے ناں توں اردو افسانوی ادب وچ اک وادھے دا باعث اے

تحریر :صدام ساگر

دراصل افسانہ زندگی دے کسے اک گوشہ دا احاطہ کردا اے ایس وچ کہانی دا ہونا ضروری اے جیہڑا اک خاص کردار اک خاص واقعہ تے اک تاثر دی وضاحت کردی ہوئے ایس کہانی دے پلاٹ نوں ایس قدر خوبصورتی نال ترتیب دتا گیا ہوئے جس نال وحدت تاثر نمایاں ہو سکے۔ اردو افسانے دے حوالے نال پروفیسر سراج الاسلام اپنی کتاب ’’تبصرے وتذکرے ‘‘ وچ لکھدے نیں کہ ’’مختصر افسانہ زندگی دے کسے اک پہلو دی کہانی دا ناں اے ایس دی رفتار تے حرکت اک مرکزی نقطے اُتے ہوندی اے۔ افسانہ نگار ایسے اک پہلو دے مختلف گوشیاں نوں اُجاگر کر کے کہانی تیار کردا اے۔ جے زندگی دے کئی پہلوئواں دی ترجمانی کیتی جائے تے اک پاسے وحدت تاثر باقی نہیں رہوے گی تے دوجے پاسے پلاٹ وچ فنی خامیاں پیدا ہو جان گیاں۔‘‘ میرے خیال وچ فنی طور اُتے افسانے وچ سب توں پہلی شے موضوع ہوندا اے تے ایہو دیگر اہل دانشوراں دا کہنا اے کہ ’’افسانہ نگار لئی ضروری اے کہ اوہ موضوع دے انتخاب وچ ایس گل دا خیال رکھے کہ اوہ انسان دے فطری تقاضیاں نوں پورا کردا ہوئے ایس وچ ناپن ہوئے تے ماحول دی عکاسی کردا ہوئے۔ ‘‘

ایسے طرح ’’پلاٹ‘‘ ای خاکے نوں کہندے نیں جیہڑا افسانہ نگار دے پیشِ نظر ابتداء ای توں ہوندا اے۔ کہانی دی ساری دلچسپیاں پلاٹ دی ترتیب اُتے مبنی ہوندیاں نیں۔ کہانی دا آغاز ایس طرح ہونا چاہیدا اے کہ ایس وچ دلچسپی پیدا کیتی جائے تاکہ پڑھن والے مطالعہ دے دوران اکتاہٹ دا شکار نہ ہون۔ اردو دے ایہناں عظیم افسانہ نگاراں وچ کرشن چندر، ایندر ناتھ اشک، عصمت چغتائی، راجندر سنگھ بیدی، علی سردار جعفری، سجاد ظہیر، خواجہ احمد عباس، سعادت حسن منٹو تے حیات اللہ انصاری وغیرہ شامل نیں جنہاں دے افسانیاں نوں اج وی پڑھ کے قارئین اکتاہٹ دا شکار نہیں ہوندے۔ ایسے طرح تقسیم ہند دے بعد افسانہ نگاراں وچ احمد ندیم قاسمی، جیلانی بانو، اشفاق احمد، اے حمید، شوکت صدیقی، انتظار حسین تے انور عظیم وغیرہ شامل نیں جنہاں دے افسانے قارئین دے دل اپنے ول موہ لیندے نیں۔ عہدِ حاضر وچ وی انج دے ای اردو دے افسانہ نگاراں وچ اک ناں آسناتھ کنول دا وی اے جنہاں دے افسانیاں وچ حقیقت تے صداقت دونویں بیک وقت وکھائی دیندی اے۔ اوہ اکھاں اُتے نظر دا چشمہ لائے دور دی شے نوں وی نیڑے دی نظر نال ویکھدے ہوئے ایہناں توں نویں نویں موضوعات تخلیق کردیاں نیں۔ ایہناں دے افسانے جتھے مختصر نیں اوتھے ایہناں دے افسانے قارئین نوں مطالعہ دے دوران بوریت دا شکار نہیں ہون دیندے۔ ’’حیوانیت‘‘ دے عنوان توں ایہناں دا افسانہ اک مکمل داستان دا روپ دھارے ہوئے وے جس دا اک نکا جہیا عکس ویکھو کہ ’’تینوں کیہ ملیا میرا گھڑ اجاڑ کے میری جان لینی سی لے لے، میری بچیاں نوں کسے ظلم توں پہلے چُک لیا، کسے نوں وی پتہ نہ چلیا کدوں اوہ بے قابو لہراں دی نذر ہو گیا، میڈیا اخبار سب خبراں دے رہے سن اک خاندان اجڑ گیا امنگاں آرزواں نال بھری زندگیاں کدھرے گم ہو گئایں تے انسان نے حیوانیت وکھا دتی۔ انسان نیکی کرن اُتے آئے تے فرشتیاں نوں مات دے دیوے، شیطان بنے تے انسانیت منہ لُکاندی پھردی اے۔‘‘

آسناتھ کنول دے ایس افسانے دے نکے جہے عکس وچ اک گھرانے دی کجھ بچیاں اُتے ظلم دی داستان چیخ چیخ کے اپنا انصاف منگ رہی اے جد کہ دوجے پاسے میڈیا حق دی اواز بنن دی بجائے اک مظلوم گھرانے نوں بدنام کر رہیا اے۔ کیہ ایہہ حیوانیت نہیں تے فیر کیہ اے؟ انج دی ای کہانیاں ساڈے معاشرے وچ آئے دن جنم لیندیاں آ رہیاں نیں ایسے طرح ایہناں دے دیگر افسانیاں وچ ’’اولڈ ہوم‘‘،’’قبرستان‘‘،’’قسمت‘‘تے ’’اللہ کی دین‘‘ جہے افسانے شامل نیں۔ ایہناں سب افسانیاں نوں اوہناں نے اک کتاب دی صورت وچ اکٹھا کر دتا اے۔ جیہڑی ’’نایافت‘‘ دے ناں توں اردو افسانوی ادب وچ اک وادھے دا باعث اے۔ ایہناں دے سب افسانیاں توں کجھ نہ کجھ انتخاب کرنا میرے لئی بوہت مشکل ہوئے گا لہٰذا ایہناں دا ایہہ افسانہ ’’اللہ کی دین‘‘ جس دی ابتدا اوہ اپنے ایس شعر توں انج کردیاں نیں کہ :
درد کی شاخوں پر پھر سے
زخموں کے پھول مہکتے ہیں
درد دی شاخاں اُتے ایہہ کھلے ہوئے پھُل جدوں ہوا دے جھونکے نال آسناتھ کنول دی جھولی وچ ڈگدے نیں تے اوہ ایہناں نوں اپنی قلم دی سیاہی نال ایہناں پھُلاں دے زخماں اُتے مرہم اپنے لفظاں دی صورت وچ رکھ دیندیاں نیں۔آسناتھ کنول دے ہاں خواباں دی اک دنیا آراستہ اے۔ ماضی دی خوشگوار تے تلخ حقائق ایہناں دا سرمایہ نیں۔ ایہناں دا تخیل مضبوط بنیاداں اُتے استوار اے۔ جیہڑی ایہناں نوں شاعری تے نثر دونواں وچ مضبوط بنا دیندا اے۔ کیوں جے ویلا اک کھلی حقیقت اے۔ہر لحظہ رواں دواں ویلا ہر زخم دا مرہم اے۔ تغیر دی علامت اے۔ شاعر وی ویلے دے سائے وچ مسلسل تغیر پذیر زمانے دا کھلی اکھاں نال مشاہدہ کردا اے۔ ایسے طرح آسناتھ کنول نے وی اپنی کھلی اکھاں نال خوب مشاہدہ کیتا تے ایہناں نوں اپنے تغیر دی روشنی وچ صفحہ قرطاس اُتے تخلیق کر دتا۔ ایہناں دی شاعری تے ایہناں دے افسانیاں نال ایہہ گل واضح طور اُتے ساہمنے آندی اے کہ اوہ اپنے ذاتی تجربات، جذبات تے احساسات نوں لنگھدے ویلے دے حوالے نال جانچن دی بھرپور کوشش کردی اے۔کائنات، معاشرہ، عشق کوئی وی ایس دے ایس عمل توں بچ نہیں پاندا۔
آسناتھ کنول دے اردو افسانیاں دا ایہہ مجموعہ ’’نایافت‘‘ اک نایاب لمحیاں دی کہانی اے جس وچ بوہت چہرے مختلف کرداروکھائی دیندے نیں۔ آخر اُتے ایہو کہواں گا کہ آسناتھ کنول جیہڑی ادب دی شاخ کنڈیاں اُتے کھلیا ہویا اک انج دا خوشنما پھُل اے جس دی تازگی دنیائے اردو ادب وچ اک نویں دریچے دا وا ہونا اے۔ بقول شاعر:
حقیقت پہ مبنی تھے کردار سارے
مرے پاس جھوٹی کہانی نہیں ہے
٭٭٭٭