کساناں دے نہربرد ہوندے سُفنے

لكهت: اشرف شریف

رحیم یار خان دے علاقے ظاہرپیر دا کاشت کار جام زبیر اپنے لوڈر رکشے تے رکھے سجرے ٹماٹراں دے تھیلے نہر وچ سٹ رہیا اے۔ اوہ جھنجھلاہٹ زدہ خودکلامی وچ حکومت تے اپنے مقدر نوں کوس رہیا اے۔ لوک نیڑیوں گزردے نیں حیرت نال اوہنوں ویکھدے تے نکل جاندے نیں اک بندے نے کول جا کے ویڈیو بنا لئی۔ ویڈیو ویکھ کے اندازا ہوندا اے کہ دومن دے نیڑے ٹماٹر ہون گے۔ جام زبیر کھیت چوں چن کے ٹماٹر سبزی منڈی لے گیا۔ تن گھنٹے تک اڈیکدا رہیا پر کوئی خریدار نہ ملیا۔ دیہاتی بندہ اپنے طریقے نال غصہ کڈھدا اے۔ اوہدا چھ ورھے دا پُتر لوڈر رکشے تے کھلوتا اے۔ باپ اک اک کرکے تھیلے نہر وچ سٹ رہیا اے۔ کجھ ٹماٹر نہر دی پٹڑی تے ڈگدے نیں باقی سارے پانی وچ ترن لگدے نیں۔ ایہ اوہو ٹماٹر نیں جہناں دی فصل تیار ہون تے منڈی وچ وکری تک غریب کسان نے کئی سُفنے ٹالے ہوندے نیں۔ کسے راہی نے پچھیا انج کیوں کر رہیا ایں۔ بولیا خاندان دا روزگار کاشتکاری نال وابستہ اے۔ کسان قرض لے کے فصل دی پرورش کردے نیں۔ سبزیاں تیار ہو جاندیاں نیں تے قیمت نہیں ملدی۔ بیں‘ پانی‘ مزدوری تے ٹرانسپورٹ دے خرچے اینے ودھ جاندے نیں کہ منافع نہ ہون دے برابر رہ جاندا اے۔ پتہ نہیں کھیت تے واپس جا کے ایہ ناراض کسان ٹماٹر دے پودیاں تے اوہناں پودیاں توں ٹماٹر توڑدی اپنی محنت کش بیوی دے نال کیہ سلوک کرے۔ پر ایہ ضرور واضح ہو رہیا اے کہ حکومت زرعی شعبے لئی جو بھاری پیکیج لیاندی رہی اے اوہدے وچ لوڑ توں ودھ سبزیاں‘ پھلاں تے اناج نوں محفوظ رکھن دی ٹیکنالوجی ہن تک شامل نہیں ہوئی۔
پاکستان وچ دوجے ملکاں دا تیار کیچپ ملدا اے۔ سموسیاں تے فاسٹ فوڈ والے کیمیائی رنگاں تے مصنوعی ذائقے والا کیچپ کھوا رہے نیں۔ غیرمعیاری تے کیمیائی اجزا والا کیچپ ایس لئی وِک جاندا اے کہ مقامی کیچپ ساڈی لوڑ پوری نہیں کر پا رہیا اسیں زہر کھان یاں مہنگا درآمدی کیچپ خریدن تے مجبور آں۔ جام زبیر نوں ٹماٹو کیچپ بنانا آئوندا تے اوہ خون پسینے نال سینچے ٹماٹر نہر وچ نہ سٹدا۔ اپنے خواباں نال بھرے تھیلے تلف نہ کردا۔ کجھ دیہاڑ ہوئے نارووال توں بھارت جان والے اک سکھ ڈیری فارمر دی کہانی پڑھی۔ ناں یاد نہیں آ رہیا۔ دسیا گیا کہ جدوں دوویں ملک آزاد ہوئے تے سردار صاحب دی ملکیت وچ سینکڑوں نہیں ہزاروں گاواں سن۔ بھارت گئے تے بڑی مشکل نال تن گاواں اکٹھیاں کر سکے۔ دو تن ورھے سخت محنت کیتی۔ گاواں دی گنتی ودھی نہ آمدن وچ وادھا ہویا۔ چنگے وقت سن۔ افسران کمریاں وچ نہیں سن بیٹھدے باہر نکل کے آپ حالات توں واقفیت رکھدے۔ انج ای سٹیٹ بینک آف انڈیا دے اک اعلیٰ افسر نوں سردار صاحب دی محنت تے ہنر دا پتہ لگا۔ اوہناں نے حکومت دی خصوصی سکیم توں اوس فارمر لئی کجھ فنڈ دا پربندھ کیتا۔ فنڈز ملن تے زیادہ ددھ دین والیاں گاواں خریدیاں گئیاں چارے دیاں اوہ قسماں کاشت کیتیاں گئیاں جہناں نال ددھ وچ وادھا ہوندا تے جانور رغبت نال کھاندے۔ ڈیری فارمنگ لئی جدید آلات تے ٹیکنالوجی دا پربندھ کیتا گیا۔ اگلے دس ورھیاں وچ گاواں دی گنتی سینکڑوں ہو گئی۔ تن گاواں دا مالک خاندان اج ورھے وار چار ہزار کروڑ روپیے دا کاروبار کر رہیا اے۔
مقامی زراعت تے فوڈ سسٹم دے وچکار اک مضبوط تعلق اے۔ ایہ تعلق تقاضا کردا اے کہ زرعی اجناس تے ڈیری معلومات دی مقامی سطح تے کھپت پوری ہون دے بعد وادھو پیداوار نوں مقامی سطح تے ای پراسیس کیتا جاوے۔ ایس کم لئی مقامی کاشتکاراں تے مویشی پال حضرات نوں کوالٹی کنٹرول دے حوالے نال تربیت دین دی لوڑ اے۔ ایہ ذمہ داری دا کم اے۔ اجہے گروپاں تے اداریاں دی لوڑ اے جو کساناں نوں مدد تے رہنمائی دے سکن۔ ایہو ادارے پراسیس کیتیاں شیواں نوں قومی تے بین الاقوامی منڈیاں وچ ویچ سکدے نیں۔ کجھ فارما ںنوں اکٹھا کرکے اوتھے تحقیقی کاروبار تے تعلیم دا پربندھ کیتا جا سکدا اے۔ پاکستان وچ بہت سارے ادارے نیں جہناں نوں ایس کم لئی قائم کیتا گیا کہ اوہ زراعت تے لائیوسٹاک دے شعبے لئی کامیاب منصوبے سامنے لیان۔ زرعی ترقیاتی بینک‘ زرعی تحقیقاتی کونسل‘ ہارٹی کلچر ایکسپورٹ بورڈ‘ ڈیری ڈویلپمنٹ بورڈ‘ ماہی پروری ورگے ادارے کم کر رہے نیں۔ جس طرح ساڈے کمرشل بینک حکومت نوں قرضے دے کے عام بندے لئی کوئی قرض سکیم شروع کرن وچ دلچسپی نہیں رکھدے اوسے طرح زراعت‘ لائیوسٹاک‘ پولٹری تے ہارٹی کلچر دی ترقی لئی کم کرن والے ادارے صرف سیاستداناں‘ اعلیٰ افسراں تے بااثر کاروباری بندیاں نوں فائدہ اپڑان تک محدود رہندے نیں۔حکومت دا سارا دھیان کھاد تے سبسڈی دین توں اگے نہیں ودھدا۔ ملٹی نیشنل ادارے زرعی دوائیاں تے کھاداں مقامی سطح تے تیار نہیں ہون دیندے۔
تحریک انصاف دی حکومت وچ وی چین توں زرعی دوائیاں لیا کے پاکستان وچ پیکنگ فروغ پا رہی اے۔ کوئی ٹیکنالوجی تے پراسیسنگ تے سرمایہ کاری کرن نوں تیار نہیں۔ میرے اک جانن والے نثارحسین سکردو وچ رہندے نیں۔ محکمہ صحت وچ ملازم تے چھوٹے جہے کسان نیں۔ خوبانی‘ آڑو تے ناشپاتی دے تھوڑے جہے رُکھ نیں دسدے نیں کہ پورے گلگت بلتستان وچ ہزاراں ٹن پھل منڈیاں دور ہون پاروں محفوظ نہ ہون تے پراسیسنگ دی سہولت گھٹ ہون دی وجہ نال ضائع ہو جاندا اے۔ جو ادارے کساناں تے باغباناں نوں ہر ورھے کاشت دے حوالے نال مشورے دیندے نیں اوہ غیرفعال نیں۔ ایہو وجہ اے کہ کسان اپنی مرضی نال فصلاں کاشت کردے نیں۔ نتیجہ ایہ نکلدا اے کہ کدی ٹماٹر دی بہتات ہو جاندی اے تے کدی مرچ دا بھاء ڈگ جاندا اے۔ ڈیری نال جڑے بندیاں نوں پنیر‘ کھویا‘ دہی‘ لسی دی تیاری تے مارکیٹنگ وچ مدد نہیں دتی جا رہی۔ گوشت دی طلب ودھ چکی اے پر گوشت دی ایس مارکیٹ لئی کوئی منصوبہ بندی نہیں بیف‘ مٹن‘ چکن تے فش توں علاوہ خرگوش تے پرندیاں دے گوشت نوں رواج دتا جا سکدا اے تے جام زبیر ورگے کساناں دے ٹماٹر نال مزیدار دیسی کیچپ تیار کیتا جا سکدا اے۔٭