غذائی قلت دا خدشہ: کوئی منصوبہ بندی نہیں
رانا زاہد اقبال
زارعت نسل انسانی دی بقا دی ضامن اے تے ساڈی ملکی معیشت دی کایا پلٹ کے ملک نوں خود کفالت دی منزلاں نال ہمکنار کر سکدی اے۔ زرعی خود کفالت وچ ای قوم دی سربلندی اے تے جس ملک وچ اناج نہیں ایس دی دنیا وچ کوئی حیثیت نہیں۔ایس دی ساری شان و شوکت دھری دی دھری رہ جاندی اے۔ روس جیہڑا کرئہ ارض دے چھٹے حصے اُتے پھیلیا ہویا سی تے دنیا دی سپر پاور سی۔ ایہنوں وی غذائی قلت دی وجہ نال امریکہ دے ساہمنے گھٹنے ٹیکنے پئے تے ہن اوہ سپر پاور دے اعزاز توں وی محروم ہو چکیا اے۔ پاکستان وچ ہر کوئی زراعت دی اہمیت جان دا اے تے ارباب اختیار بیان دیندے رہندے نیں کہ پرانی زراعت نوں سختی نال کاروباری خطیاں اُتے منظم کر دتا جائے گا۔ ایہناں سارے خوش آئند بیانات دے باوجود ایس حقیقت توں انکار ممکن نہیں کہ ساڈے کاشت کار خاص طور تے نکے کاشت کار اقتصادی تے معاشی بحران دا شکار نیں۔ ساڈی 60 فیصد زمین انج دے لوکاں دے کول اے جنہاں دے کول وسائل نہیں۔ سرمایہ نہیں۔ ایہناں دے کول جدید انفارمیشن وی نہیں ، اوہ چنگا بیج تے کھاد افورڈ نہیں کر سکدے۔
غذائی خود کفالت دے مسئلے اُتے گل کرن دی لوڑ نہیں کیوں جے موجودہ ویلے وچ گندم، چینی تے دوجیاں اجناس دا جیہڑا بحران آیا ایس نے ملک وچ سنگین انارکی پھیلا دتی۔ خوردنی تیل وکھرا مستقل روگ اے جس دی درآمد اُتے ہر سال ارباں روپئے خرچ ہو جاندے نیں۔ پاکستان برسہا برس تیکر اپنا بہترین پیاز شرق اوسط سے ملکاں نوں برآمد کر کے قومی ذرائع آمدنی وچ وادھے دا سبب بن دا رہیا اے پر ایس ویلے ایہہ ایکسپورٹ تقریباً صفر دے درجے نوں اپڑ چکی اے۔ بلوچستان دے علاقے خضدار دا پیدا کردہ پیاز اپنی کوالٹی دے اعتبار نال دنیا دی بہترین فصل شمار ہوندی سی پر ہن پاکستان ایس نعمت توں محروم ہو چکیا اے کیوں جے بلوچستان دی سیاسی ابتری تے اوتھے دہشت گردی دے آئے دن دے سانحات نے پیاز کاشت کرن والے کساناں نوں علاقے توں نسا دتا اے۔ وزیرستان دا آلو پیاز وی زرمبادلہ کمان دا باعث بن دا سی پر اوتھے دے حالات نے زراعت تے کساناں نوں تباہ کر دتا اے۔ پاکستان دنیا دے ایہناں تن ملکاں وچ شامل ہوندا رہیا اے جیہڑے بہترین تے سب توں زیادہ کپاس پیدا کردے نیں ۔ پاکستان دا ٹیکسٹائل سیکٹر ایسے وجہ نال قومی خزانے لئی سونے دی مرغی ثابت ہوندا رہیا اے کہ کپاس دی مصنوعات پاکستان دی کل ایکسپورٹ دا 60 فیصد رہی اے جیہڑا زرمبادلہ کمان دا شاندار ذریعہ سن۔ ہن ایس میدان وچ وی زوال دا گراف زمین ول تیزی نال ڈگ رہیا اے۔ ایس دے نہایت منفی اثرات قومی خزانے وچ وی مرتب ہو رہے نیں۔
اک ویلا سی جدوں پاکستان دی پہچان زراعت سی ایتھوں زرعی اجناس ایکسپورٹ ہوندی سی، افسوس نا ل کہندا پیندا اے کہ ہن اسیں ارباں ڈالر دی گندم، چینی، امپورٹ کر رہے آں۔ کپاس جیہڑی کدی وافر ایکسپورٹ ہوندی سی اوہ وی باہر توں منگوائی جا رہی اے۔ پچھلے سال 88 کروڑ دی کاٹن درآمد کیتی گئی، رواں سال کاٹن امپورٹ بل ڈیڑھ ارب ڈالر تیکر اپڑ گیا اے۔ ایس ورہے زرعی شعبے دی گروتھ وچ 2.7 فیصد وادھا ہویا۔پچھلے 11 مہینے وچ پچھلے سال دی نسبت 53 فیصد ودھ اشیائے خورد و نوش درآمد کیتیاں گئیاں۔ 382 ارب روپئے دا پام آئل، 158 ارب روپئے دی گندم، 99 ارب روپئے دیاں دالاں، 86 ارب دی چائے، 32 ارب روپے دے مسالا جات تے تقریباً 21 ارب روپئے دی چینی درآمد کیتی گئی کہن نوں ایس ورہے ملک وچ گندم دی 27 ملین ٹن بمپر فصل ہوئی اے پر اسٹریٹجک ذخائر لئی 30 لکھ ٹن گندم امپورٹ کرن دی اجازت دے دتی گئی اے۔ اج اسیں غذائی قلت دا شکار ملک بن چکے آں۔
عالمی تناظر وچ جائزہ لیا جائے تے ساڈی ہر فصل دی فی ایکڑ پیداوار بیشتر ملکاں توں گھٹ اے۔ غیر اقتصادی پیداواری یونٹ معاشی محرومیاں دی زندہ تصویر نیں پچھلی ست دہائیاں وچ اسیں زراعت وچ صرف ایہہ انقلاب لیائے آں کہ ساڈے 90 فیصد کاشت کار معاشی لحاظ نال بدحال نیں۔ مسلم ملکاں وچ ترکی، مصرجیہڑے کہ ساڈے تو پچھے سن ہن بوہت اگے نکل چکے نیں تے تھائی لینڈ جہیا پسماندہ ملک وی ہن زرعی پیداوار وچ خود کفیل ہو گیا اے۔ پاکستان وچ اگرچے کہن نوں تے ایتھے زرعی اصلاحات کیتیاں گئیاں پر عملاً ایہہ ہویا کہ وڈے زمینداراں تے افسراں دی دھوکہ دہی نال ہجے تیکر ایہنا ں اصلاحات نوں صحیح معنیاں وچ نافذ ہون ای نہیں دتا۔ ہن وی وڈے زمیندار نہری زمین دے وسیع و عریض قطعات اُتے قابض نیں۔ ایہہ اک تلخ حقیقت اے کہ وڈے زمیندار ہن وی غریب مزارعاںاُتے مسلط نیں تے اوہناں نے قیام پاکستان توں ساڈی سیاست نوں تباہی دے کنارے لا کھڑا کیتا اے۔ ایہہ ملک ایہناں لوکاں دے نیڑے اک کھیڈ تماشہ اے بلکہ پاکستان دی سیاست اک مافیا دا روپ دھار چکی اے۔ اک ای خاندان دے نسل در نسل پنج پنج بندے اسمبلیاں دے ممبر نیں۔ ایہہ خاندان آپس وچ ای رشتہ داریاں کردے نیں۔ پاکستان ایس ویلے پوری طرح کجھ سو جاگیرداراں تے صنعت کاراں دے شکنجے وچ جکڑیا ہویا اے۔ ملک وچ زراعت دے شعبے وچ خستہ حالی تے نویں نویں شہراں دی تعمیر تے زرعی زمین دے دھیرے دھیرے فقدان نے صورتحال نوں مزید پیچیدہ بنا دتا اے۔
ایس ویلے جد کہ اسیں صرف توانائی بحران دی گل کرنے آں، زراعت تے آن والے طوفان ول کوئی دھیان نہیں دے رہیا۔ صرف ایس ویلے ملک وچ گندم ، چینی، سبزیاں تے کھان دے تیل دا فقدان ہوندا اے تے شور مچایا جاندا اے۔ ہر پاسے زراعت وچ ناقص حکمت عملی دیاں گلاں سنیاں جان لگ جاندیاں نیں۔ انج ہر حکومت گندم ، گنے دے کاشت کاراں تے عوام نوں دلاسے، تسلیاں تے امیداں دا لولی پوپ تھما کے ایہناں نوں وقتی طور اُتے چپ کر دیندی اے۔ اسیں جاننے آں کہ پاکستان دی معاشیات بوہت حد تیکر زراعت اُتے منحصر اے کیوں جے ساڈی ملک اک زرعی ملک اے۔ ایہہ ساڈی قومی معاشیات دا وڈا حصہ مہیا کردی اے تے اندازے دے مطابق ادھے توں زیادہ آبادی ایس پیشے نال منسلک اے۔ ساڈی زراعت دا زیادہ تر انحصار پانی اُتے اے، جیہڑا تقریباً 4 ہزار میل لمبی نہراں اُتے مبنی اے۔ ایہہ دنیا دا وسیع ترین نہری سسٹم اے۔ زیادہ تر پانی دریائے سندھ توں آندا اے جد کہ تھوڑا بوہت پانی پنجاب دے دوجے دریائواں توں وی حاصل کیتا ہوندا اے۔ ترقی پذیر ملکاں خاص طور تے ساڈے اپنے ملک وچ ایس گل دی بوہت لوڑ اے کہ لوکاں نوں زراعت، باغبانی ، خوراک متعلق ٹیکنالوجی تے ایہناں شیواں متعلق چنگی تعلیم و تربیت دتی جائے۔ ایہو نہیں بلکہ ساڈے ملک وچ ایس گل دی بوہت لوڑ اے کہ لوکاں نوں معاشیات و انتظامات دی تعلیم دتی جائے جس دا تعلق زراعت، خوراک تے ایہناں متعلق صنعتاں نال اے۔ اوہ بوہت وڈی مشکلات یا مراحل جنہاں دا پاکستان نوں فوری تے فوری ساہمنا اے اوہ اے آبادی وچ بے تحاشا وادھا تے شہری و رہائشی سکیماں دا بے انتہا پھیلائو اے۔سب توں زیادہ متاثر علاقہ پنجاب وچ اے۔ خاص طور اُتے فیصل آباد، ساہیوال، اوکاڑہ، ملتان وغیرہ وچ لکھاں ایکڑ زرخیز زمین ضائع ہو رہی اے۔ جس اُتے رہائشی سوسائٹیاں بنائیاں جا رہیاں نیں تے ایس دے نال نال ہور بوہت چنگی زرخیز زمین سیم و تھور دا شکار ہو کے بیکار ہوندی جا رہی اے۔ اسیں سارے زرخیز تے قابل کاشت زمیناں اُتے عمارتاں بنا رہے آں تے فیر کجھ ورہے بعد فصلاں اگان لئی زمین ای نہیں ملے گی۔ جے سانوں مستقبل وچ غذائی قلت توں بچنا اے تے زراعت اُتے دھیان دینا پئے گا۔
