قومی تے صوبائی زباناں

تنویر ظہور

سپریم کورٹ دے جسٹس عمر عطا بندیال دی سربراہی وچ تن رکنی بنچ نے اردو نوں سرکاری زبان دے طور تے لاگو کرن بارے توہین عدالت دی درخواست تے سماعت کردے ہوئے اردو نوں سرکاری زبان دے طور تے لاگو نہ کرن تے وفاقی حکومت جد کہ پنجابی زبان نوں صوبے وچ لاگو نہ کرن تے پنجاب حکومت توں وی جواب منگ لیا۔ آئین دے آرٹیکل 251 وچ قومی زبان دے نال علاقائی زباناں دا وی ذکر اے۔ قومی تے مادری زباناں دے بناں اسیں اپنی پچھان کھو دیاں گے۔ بزرگاں وانگوں فارسی تے عربی وی سکھنی چاہیدی اے۔ سرکاری نوٹس انگلش وچ ہوندے نیں جہدے وچ لکھیا جاندا اے کہ اردو نوں لاگو کیتا جاوے۔ وزیراعظم عمران خان دا وی کہنا سی کہ اردو زبان نوں لاگو کیتا جاوے ایس لئی کہ 80فیصد لوکاں نوں انگریزی نہیں آئوندی۔ تحریک انصاف دے رکن قومی اسمبلی صداقت علی عباسی نے ایس گل دا اعتراف کیتا کہ اردو نوں اجے تک لاگو کرن دا کوئی پلان نہیں بنایا گیا۔ ایہ ایناں سوکھا نہیں‘ اسیں اپنی کمزوری من دے آں۔ اوہناں آکھیا کہ اسیں پڑھے لکھے‘ علم والے بندے دی پچھان ایہ سمجھنے آں جو انگریزی بول رہیا ہووے۔ میں سمجھنا واں کہ پنجابی‘ سندھی‘ پشتو تے بلوچی نوں مادری زباناں دی تھاں صوبائی قومی زباناں کہیا تے سمجھیا جاوے کیوں جے پ نجابی‘ سندھی‘ بلوچ تے پشتون قوماں نیں۔ انج وی مادری کہنا ٹھیک نہیں۔ کیہ ایہ زباناں صرف ساڈیاں ماواں ای بولدیاں نیں۔ بابا‘ دادا تے خاندان دے دوجے بندے وی تے ایہو زباناں بولدے نیں۔ اج کل تے فیشن اے‘ پنجابی ماواں اپنے بچیاں نال اردو بولدیاںنیں۔ جو پڑھیاں لکھیاں ماواں نیں اوہ شروع توں ای بچیاں نوں انگلش سکھاندیاں نیں۔ چار ورھے دا میرا پوترا انیق حمیر انگلش وچ گل بات کردا اے اردو بہت گھٹ سمجھدا تے بولدا اے۔
میں ویکھیا تے سنیا اے کہ پنجابی زبان دے استاد تے پروفیسر صاحبان اپنے بچیاں نال اردو وچ گل کردے نیں۔ شعبہ پنجابی پنجاب یونیورسٹی دے اک سابق چیئرمین دے گھر گیا تے اوہ بچیاں دے توں علاوہ اپنی بیوی نال وی اردو وچ گل بات کر رہیا سی۔ اسلام آباد دے اک وفاقی ادارے دی سندھی افسر دی شادی پشتون کولیگ نال ہو گئی۔ ظاہر اے رابطے دی زبان اردو اے۔ گھر وچ ماں باپ‘ بچے سارے اردو بولدے نیں۔ بچیاں نوں سندھی آئوندی اے نہ پشتو‘ ایہ بچے کسے فارم تے مادری زبان دے خانے وچ کیہ لکھن گے کیہ لکھنا چاہیدا اے؟۔
ایہدے وچ شک نہیں کہ اردو قومی تے رابطے دی زبان اے پر صوبائی زباناں نوں وی اوہناں دا حق ملنا چاہیدا اے۔ جنرل (ر) شفیق الرحمن (مرحوم) نے قومی زبان دے حوالے نال اک سیمینار نال خطاب کردے ہوئے کیہا سی کہ اردو دا جنم پاکستان توں ہویا۔ ایتھوں ایہ لماں پندھ طے کر کے موجودہ دور تک اپڑی اے۔ ایس سفر دوران اوہدا رابطہ تقریباً ہر زبان نال رہیا تے اوہنے ہر زبان دے الفاظ نوں فراخدلی نال قبول کیتا۔ لسانی روایتاں دا مطالعہ کیتا جاوے تے پتہ لگدا اے کہ اردو دا دامن علاقائی تے بین الاقوامی زباناں دے بے شمار خوبصورت الفاظ‘ تراکیب تے محاوریاں نال بھریا پیا اے۔ اردو دی صرف و نحو تے ذخیرہ الفاظ تے وی صوبائی زباناں دا اثر مسلم اے۔ خاص کر پاکستان بنن دے بعد ایہ عمل پہلے دی نسبت زیادہ تیز ہویا اے تے صوبائی زباناں دے نت نویں الفاظ تے محاورے اردودے دامن نوں وسیع توں وسیع کردے چلے جا رہے نیں۔ اردودے فروغ نال نہ تے انگریزی زبان نوں کوئی خطرہ اے نہ علاقائی زباناں نوں‘ سگوں اردو دی ترقی علاقائی زباناں دے فروغ دا اک اہم وسیلہ اے۔
نویں دور دی نویں اردو زبان تے نواں شعری اسلوب کیہ ہووے گا تے اوہ ظفراقبال نیں جہناں نے اپنی شاعری تے زبان نال ہلچل مچائے رکھی۔ بھاویں اوہناں دی زبان تے شاعری دے خلاف وی بہت کجھ لکھیا گیا پر ایہ مننا پوے گا کہ ظفراقبال نے بڑے اعتماد نال نویں پاکستانی تے اردو زبان دی تشکیل وچ حصہ پایا جہدے وچ پنجابی دے الفاظ شامل کرن توں علاوہ نویں اردو الفاظ وی شامل نیں۔ اوہناں دی کتاب گل فتاب دا ناں ایسے طرح دی تازہ کاری دی کوششاں دا آئینہ دار اے۔ 1974ء دے بعد تخلیق ہون والے پاکستانی اردو ادب وچ پاکستان نال محبت تے پاکستانیت واضح طور تے جھلکدی اے۔ ایہناں زمینی تے جغرافیائی مظاہر دے نال مقامی فکر تے ذہنی عوامل وی پچھلے 75 ورھیاں توں پاکستانی اردو ادب وچ موجو دنیں۔ پاکستانی کلچر‘ ماحول‘ تہذیب‘ رسم و رواج‘ عقائد اک نویں تے پاکستانی اردو زبان وچ پیش کیتے جا رہے نیں جہدے وچ پاکستان دیاں دوجیاں زباناں دے الفاظ و مرکبات اک نواں ذائقہ تے نواں حسن پیدا کردے نیں۔ پاکستانی زباناں دی آمیزش نال اک نویں پاکستانی اردو تشکیل پا رہی اے۔ اشفاق احمد نے مرکزی اردو بورڈ دے تحت جہدا ناں ہن اردو سائنس بورڈ اے 1972 وچ اک کتاب اردو دے خوابیدہ الفاظ چھاپی جہدے وچ دسیا گیا کہ لغت وچ کسے لفظ دے معنی تلاش کردے ہوئے اردو زبان دے کجھ ایسے الفاظ نظر آئے جو اردو تحریر تے تقریر وچ ہن گھٹ استعمال ہوندے نیں پر پاکستان دی علاقائی زباناں وچ اظہار دا اہم حصہ نیں۔ ایہ الفاظ خوابیدہ ضرور نیں‘ متروک نہیں کیوں جے اک تے علاقائی زباناں وچ ایہناں دے روزمرہ استعمال نے ایہناں نوں زندہ رکھیا اے دوجے اردو دے مستعمل محاوریاں تے ضرب المثلاں وچ اکثر ایہناں نال ملاقات ہوندی رہندی اے۔ ایہناں خوابیدہ الفاظ وچ کجھ ملاحظہ کرو۔ بکل: دپٹے یاں کمبل نوں اک خاص طریقے نال موڈھے تے پانا تاپ (بخار) ٹبر (خاندان) حیاتی (زندگی) سلونا (نمکین) فتوحی (صدری) کوک (صدائے بلند) لوک (لوگ) ملوک (سندر) نمانا (بھولا) ویاہ (شادی) ہوکا (خواہش) ویلا (وقت) وغیرہ۔٭٭