سوڈان وچ 26 روزہ فوجی اقتدار دا خاتمہ

عبداللہ حمدوک25 اکتوبر2021تیکر اقتدار وچ رہے عالمی دبائو دے باوجود
اسرائیل نوں تسلیم کرن جیہڑا مطالبہ عمر البشیر نے 20 سالہ اقتدار دے دوران پورا نہ کیتا

تحریر حمیداللہ بھٹی

21نومبراتوارنوں جنرل عبدالفتاح البرہان تے وزیراعظم عبداللہ حمدوک ولوں خرطوم دے صدارتی محل وچ چودہ نکاتی معاہدے اُتے دستخط ہوئے۔ معاہدے دے مطابق وزیراعظم نوں برطرف کرن دا فوجی سربراہ دا حکم نامہ منسوخ کر دتا گیا اے تے سیاسی قیدیاں دی رہائی وی ہوئے گی ۔انتخابات تک حمدوک عبوری حکومت دی قیادت کرن گے ایس معاہدے دے نال ای سوڈان وچ 26روزہ فوجی اقتدار دا خاتمہ ہو گیا ۔ کہن نوں سوڈان اک جمہوری ملک اے پر ایتھے جمہوریت نال کھیڈ نویں گل نہیں ایس ملک وچ اسلام پسندتے مغرب نواز حلقیاں وچ اک دُجے نوں نیواں وکھان دی کشمکش بوہت پرانی اے معاشی بدحالی دے شکار ایس ملک دی اشرافیہ وی اکثر مالی فائدے دے عوض عوامی رائے دے برعکس انتہائی اقدام اُتے تیار ہو جاندی اے جس نال نہ صرف فوجی مداخلت دی راہ ہموار ہندی اے بلکہ ملک وچ امن و امان دا مسئلہ گھمبیر ہو رہیا اے عالمی سطح اُتے فوجی مداخلت دی مذمت دی آڑ وچ اصل وچ عالمی طاقتاں مطالبات منواندیاں نیں ایس لئی جمہوریت دا تسلسل نہیں۔ پچھلے مہینے 25 اکتوبر نوں فوجی سربراہ جنرل عبدالفتح البرہان نے اقتدار سنبھال کے وزیراعظم عبداللہ حمدوک سنے کابینہ اراکین نوں گرفتار کروایا جنہاں وچوں کجھ اک شخصیات نوں نویں حکومت لئی مشکلات نہ ودھان دی یقین دہانی اُتے رہا وی کر دتا گیا پر سابق حکومت دے عہدیداراں دی وڈی تعداد 26 دن تیکر نظر بند رہی فوجی حکومت دی مذمت یا تائید دے حوالے نال سعودی عرب تے امارات نے معنی خیز خاموشی اختیار کیتے رکھی جس دی وجہ اکثر ماہرین فوج نال چنگے مراسم دسدے نیں۔ مبصرین دے خیال وچ مصری فوجی سربراہ جنرل اسیسی دی طرح غیر مشروط تعاون اُتے سعودیہ تے امارات مالی مدد لئی آمادہ سن پر فوجی اقتدار دی راہ ہموار کرن دی ذمہ داری لین نوں تیار نہیں سن، حالانکہ یمن بغاوت کچلن لئی افرادی قوت مہیا کرن اُتے عمر البشیر حکومت نوں زرمبادلہ دے ذخائر بہتر بنان لئی دو ارب ڈالر فراہم کیتے گئے موجودہ فوجی حکومت دی مالی مدد نال دونواں ملکاں نے کیوں دانستہ گریز کیتا؟ ممکن اے ایس دی وجہ حالات دا غیر واضح ہونا ہوئے۔
ہر شعبے وچ تعاون دے باوجود عمر البشیر حکومت اسرائیل تسلیم تے سفارتی تعلقات قائم کرن دا امریکی مطالبہ پورا نہ کر سکی ایس انکار دی ایہناں نوںبھاری قیمت چکانا پئی این جی اوز نے مہنگائی دا شور مچا کے مظاہریاں دی راہ ہموار کیتی جس نال ملک وچ بے چینی ودھ گئی مظاہریاں تے بے چینی ختم کرن دا بہانہ بنا کے 11 اپریل 2019 وچ فوجی سربراہ جنرل عود ابن عوف 20ورھے توںقائم عمر البشیر حکومت دا تختہ اُلٹ کے اقتدار وچ آئے پر بیرونی تائید دے حصول وچ ناکامی تے ملک دی دگر گوں معاشی حالت دے پیش نظر بارہ اپریل 2019نوں ای مستعفی ہو گئے ایس طرح اوہ ملک وچ موجود سیاسی بے چینی دا تدارک تے نہ کر سکے البتہ اک دن دے اقتدار دی بدولت دنیا وچ مختصر ترین اقتدار دا دورانیہ رکھن والے سربراہانِ مملکت وچ ناں لکھوان وچ ضرور کامیاب رہے عود ابنِ عوف دے استعفے نال پیدا ہون والی سیاسی بے یقینی نے کجھ مہینے وچ ای قتل و غارت دی خوفناک شکل اختیار کر لئی جس نال دارالحکومت خرطوم وی محفوظ نہ رہیا قتل و غارت روکن لئی فوجی قیادت بادلِ نخواستہ سویلین نوں شاملِ اقتدار اُتے آمادہ ہوئی شراکتِ اقتدار دا اک فارمولا بنایا گیا جس دے نتیجے وچ ماہر معیشت اک ٹیکنو کریٹ عبداللہ حمدوک 21 اگست 2019 نوں ملک دے پندرہواں وزیراعظم بنے ایس انتظام دے نال ای اگلے سال ملک وچ عام انتخابات دی نوید سنائی گئی۔
عبداللہ حمدوک25 اکتوبر2021تیکر اقتدار وچ رہے عالمی دبائو دے باوجود اسرائیل نوں تسلیم کرن جیہڑا مطالبہ عمر البشیر نے 20 سالہ اقتدار دے دوران پورا نہ کیتا اوہ عبداللہ حمدوک نے اقتدار وچ آندے ای پورا کر دتا تے ملک دے معاشی مسائل حل کرن دی بجائے اسرائیل نوں تسلیم کرن تے سفارتی تعلقات استوار کرن دی امریکی و مغربی ملکاں دی دیرینہ خواہش پوری کرن دے نال اسرائیل نوں سوڈان دی فضائی حدود استعمال کرن اُتے عائد پابندی وی ہٹا دتی ایس دے عوض امریکہ نے ایہہ نوازش کیتی کہ دہشت گردی دے معاون دے طور اُتے سوڈان دابلیک لسٹ کیتا گیا ناں نہ صرف لسٹ توں کڈ دتا بلکہ اک ارب ڈالر دی امداد دا تحفہ وی دتا ایہہ امداد عبداللہ حمدوک دے اسرائیل بارے فیاضانہ فیصلیاں دا نعام سی اسرائیل نواز پالیسی دی بنا اُتے ای 25اکتوبر دے فوجی اقدام دے بعد کئی گرفتار سویلین نوں رہا دے باوجود عبداللہ حمدوک نوں نظر بند رکھیا گیا اک مخلص تے آزمودہ حلیف دی معزولی تے نظر بندی نال امریکہ ، مغربی ملکاں تے اسرائیل نوں سخت پریشانی لاحق ہوئی امریکی سفارتکار فوجی و سویلین قیادت وچ تصفیہ کران خرطوم وی جاندے رہے فوجی حکومت تے ملک دے اسلامی تشخص اُتے نرمی یا لچک اُتے آمادہ نہ ہوئی پر کیہ حمدوک وی انج ای کرن گے کہ سوال دا جواب جانن لئی کجھ عرصہ انتظار کرنا پئے گا۔
افریقہ دے شمال وچ واقع سوڈان دی آبادی ساڑھے چار کروڑ توں ودھ اے ایس ملک وچ عربی تے انگریزی دونویں زباناں رائج نیں۔ 1955 وچ برطانیہ تے مصر توں آزادی حاصل کرن والے ایس ملک وچ مذہبی تقسیم بوہت گہری اے جنوبی سوڈان وچ عیسائی آبادی دی اکثریت اے پر شمالی سوڈان وچ عرب مسلمان اکثریت وچ نیں ایہہ مذہبی تقسیم کئی دہائیاں تیکر قتل و غارت دا باعث رہی ایسے بنا اُتے عالمی طاقتاں نوں مداخلت دے موقعے ملدے رہے روس تے عرب ملک جے شمالی سوڈان دے پشت پناہ سن تے جنوبی سوڈان وچ برسر پیکار علیحدگی پسنداں نوں اسرائیل اسلحہ، تربیت تے مالی مدد نال مضبوط بناندا رہیا ایتھو پیا یو گنڈا ولوں وی مزاحمت کاراں دی سفارتی و اخلاقی مدد کیتی جاندی رہی آخر کار امریکہ تے یورپ دے ایما اُتے اک عوامی ریفرنڈم کرایا گیاجس وچ عیسائی اکثریت نے علیحدگی دے حق وچ رائے دتی ایس طرح جنوبی سوڈان 9 جولائی 2011 نوں اک وکھرا آزادانہ خود مختار ملک بن گیا تاں شمالی سوڈان دی قیادت اسلامی تشخص برقرار رکھن دی پالیسی اُتے ای کاربند رہی عمر البشیر حکومت اُتے اک الزام ایہہ وی سی کہ غزہ وچ اسرائیل دے خلاف فلسطینیاں دی جاری مزاحمت وچ اوہ مدد گار تے ایرانی اسلحہ تے ہتھیاراں دی ترسیل وچ ملوث نیں ایس لئی امریکہ تے مغربی ملکاں نے ایہناں دے دور اقتدار وچ سوڈان اُتے سخت پابندیاں لائی رکھیاں جس نال معاشی طور تے کمزور سوڈان دی حالت مزید خراب ہوندی گئی مغربی ملکاں دی فنڈنگ اُتے انحصار کرن والی این جی اوز دا سیاسی حالات خراب کرن وچ کلیدی کردار رہیا مغربی میڈیا عوامی شورش دی آواز بنیا۔
جنرل عبدالفتح البرہان کہندے نیں کہ معاشی بدحالی تے مہنگائی دے خلاف جاری مظاہریاں نوں پُرتشدد ہون توں روکن لئی اقتدار سنبھالنا ضروری ہو گیا سی معزول حکومت اُتے سویلین و فوجی قیادت وچ ہم آہنگی دے فقدان دا الزام عائد کردے ہوئے آئندہ دو ورھے دے اندر عام انتخابات کران تے اقتدار منتخب قیادت نوں دین دا وعدہ کیتا پر امریکہ فوری طور تے فوجی قیادت تے سویلین حکومت دے وچکار معاہدے اُتے مُصر رہیا فوجی ولوں انج نہ کرن اُتے غصے وچ امریکہ نے سوڈان دی مالی امداد روک لئی ایس دی ویکھا ویکھی عالمی بینک نے وی سوڈان نال تعاون دے دروازے بند کر دتے اقوام متحدہ، یورپی تے افریقی ملکاں دی تنظیماں نے وی نویں فوجی حکومت دی مذمت کردے ہوئے سویلین اقتدار بحال کرن دے مطالبات شروع کر دتے البتہ عرب لیگ نے نرم الفاظ وچ آئینی فارمولے دی پاسداری دا مطالبہ دُہرایا سوڈان وچ حالیہ فوجی تبدیلی نوں ملک دے اسلامی تشخص دے تحفظ دے طور تے ویکھیا گیا ایسے لئی شاید ایہہ تبدیلی اسرائیل نوں سخت ناپسند رہی تے امریکہ و مغربی ملک وی خفا رہے بیرونی دبائو توں ای سوڈان وچ عوامی مظاہریاں دی حوصلہ افزائی ہوئی مظاہرین نے نہ صرف املاک نوں نقصان اپڑایا بلکہ ایس دوران حکومتی کارروائیاں پاروں 40 توں ودھ مظاہرین وی ہلاک ہو گئے۔