استحکامِ پاکستان

رابعہ رحمان

اُنج تے ساڈی تریخ آزادی دا ہر صفحہ ایس حقیقت دی گواہی دیندا اے کہ سانوں اک آزاد وطن دی لوڑ سی کہ جتھے مسلم اپنے دین تے تصورات دے مطابق آزادانہ زندگی گزارن گے تے اوہناں نوں اپنی صلاحیتاں نوں پروان چڑھان تے بحیثیت قوم پھَلن پھُلن لئی سارے موقعے میسر ہون گے جہڑے بہرحال ہندوستان وچ دستیاب نہیں ہو سکدے۔ ایس لئی ایہہ سمجھنا تے آکھنا کہ قیام پاکستان مگروں نظریہ پاکستان بے کار تے بے معنی ہو کے رہ گیا اے۔ اپنی تریخ توں لاعلمی دا ثبوت اے کیوں جے کوئی نظریہ کامیاب ہو جاوے تے اوہ مردا نہیں بلکہ اپنی سچائی دے کارن ہور مضبوط ہوندا اے ۔ اوہ دم تریخ ایہہ ثابت کردی اے کہ نظریات اُبھردے ڈُبدے رہندے نیں لیکن نہ کدی مردے نیں تے نہ بے معنی ہوندے نیں۔
لیکن اوس ویلے دی مسلم لیگ دے 1941 دے سالانہ اجلاس منعقدہ مدارس دی کارروائی یاد آ رہی اے جہڑا قائداعظم دی زیر صدارت اپریل 1941وچ ہویا تے ایہہ اجلاس ایس لئی اہم سی کہ قرارداد لہور مارچ 1940 منظور کرن مگروں منعقد ہورہیا سی ۔ ایس اجلاس وچ مسلم لیگی رہنما عبدالحمید خان چیئرمین استقبالیہ کمیٹی نے مطالبہ پاکستان دی پرزور حمایت کردے ہوئے مسلماناں نوں کانگریسی دور حکومت 1937- 1939 دی یاد دوائی تے آکھیا کہ کانگریسی صوبیاں وچ مسلمان بچیاں نوں بندے ماترم جیا مسلمان دشمن ترانہ پڑھن اتے مجبور کیتا جاندا سی تے گاندھی دی تصویر دی پوجا کیتی جاندی سی جد کہ مسلمان ہر قیمت تے اپنے مذہب‘ کلچر تے زبان نوں قائم ودائم رکھن گے۔ اوہناں نے آکھیا کہ پاکستان دے تصور توں خدشات وچ مبتلا نہیں ہونا چاہیدا اے۔ ایس سارے عرصے وچ قائداعظم بار بار آکھدے رہے کہ پاکستان اک روشن خیال اسلامی جمہوری ریاست ہووے گی جہدے وچ انسانی مساوات‘ سماجی تے معاشی عدل تے قنون دی حکمرانی دے تقاضے پورے کیتے جان گے۔ حقیقت ایہہ ہے کہ دو قومی نظریے نوں ایسے سفنے دی تکمیل لئی ووٹ دتے سن چنانچہ صورتحال ایہہ ہے کہ اسیں نظریہ پاکستان دے پہلے حصے اتے عمل کر کے دو قومی نظریے دی بنیاد تے پاکستان تے قائم کر دتا لیکن ایہدا دوجا حصہ تشنہ تکمیل اے جہنوں عملی جامہ پہنائے بغیر پاکستان دے تصور دا سفنا شرمندہ تعبیر نہیں ہو سکدا جہڑا اج کل دے سیاستداناں تے حکمراناں نوں سمجھنا چاہیدا اے۔
کجھ دوستاں دا اصرار اے کہ قائداعظم نے پاکستان دے حوالے نال کدی نظریہ دا لفظ استعمال نہیں کیتا بلکہ ہمیشہ دو قومی نظرے دی گل کیتی۔ ایہناں دوستاں اگے گزارش اے کہ قائداعظم دی تقریراں پڑھن صرف مدارس دے 1941 جلسہ عام وچ قائداعظم نے مسلم لیگ دے نظریے دے حوالے نال تن واری آئیڈیالوجی دا لفظ استعمال کیتا۔ ایسے تقریر وچ قائداعظم نے واضح طور تے آکھیا ساڈی منزل پاکستان اے۔ ایسے تقریر وچ اوہناں نے قومی ترقی لئی نظام تعلیم وضع کرن تے معاشرتی ترقی لئی حکمت عملی بنان دی گل کیتی تے ایسے اجلاس وچ عبدالحمید خان نے خطبہ استقبالیہ وچ قرارداد لہور نوں قرارداد پاکستان قرار دتا۔حالانکہ 1941 دی قرارداد وچ پاکستان دا لفظ استعمال نہیں ہویا سی۔ آکھن دا مقصد ایہہ اے کہ نظریہ پاکستان دو قومی نظریے دی بنیاد اتے قیام پاکستان تک محدود نہیں سی بلکہ اوہنوں اک مخصوص ریاست بنانا وی ایس نظریے دا ناگزیر حصہ سی۔ آئیڈیالوجی دا لفظ تحریک پاکستان دے دوران واری واری استعمال ہویا جہدے ذریعے تصور پاکستان دی وضاحت کیتی جاندی رہی۔براہ کرم ایہہ گل یاد رکھن والی اے کہ پاکستان اک نظریے دی بنیاد اتے قائم ہویا۔ نظریہ پہلے موجود سی ملک مگروں معرض وجود وچ آیا۔ گویا پاکستان دا جغرافیہ ایہدی تریخ دا مرہون منت اے۔ میں ایس اصول دی قائل آں کہ جہڑی قوم اپنی تریخ فراموش کر دیندی اے اوہدا جغرافیہ اوہنوں فراموش کر دیندا اے ایس لئی جغرافیے دی حفاظت لئی نظریے نوں زندہ رکھنا ناگزیر اے۔ میں سمجھدی آں کہ نظریہ پاکستان دی ترویج حکومت دا فرض اے تے اوہنوں نصاب دا حصہ بنانا حکومت اتے لازم اے۔ تصور پاکستان دے شعور نوں زندہ رکھن تے لوکاں دے ذہناں وچ راسخ کرن لئی ذرائع ابلاغ دا استعمال وی ضروری اے۔ 14 اگست‘ 23 مارچ تے 25دسمبر جئے قومی دناں اتے نظریہ پاکستان دی نشرواشاعت ساڈاقومی فریضہ اے جہنوں ساڈا میڈیا پوری طرح نبھا رہیا اے۔ اپنے ملک دی نظریاتی اساس نوں مضبوط بنا کے ای قومی اتحاد تے ملکی استحکام دے مقصد پورے کیتے جا سکدے نیں۔ بدقسمتی نال ساڈے ملک وچ اک لابی موجود اے جہڑی نظریہ پاکستان دے ضمن وچ بدگمانیاں تے شکوک پیدا کرن وچ مصروف اے۔ ہو سکدا اے کہ ایس لابی دے پس پردہ اوہ غیر ملکی ہتھ تے وسائل موجود ہون۔ اوہناں دی کارستانیاں دا توڑ کرن لئی اک سیل دی لوڑ اے جہڑی سکالراں اتے مشتمل ہووے تے میڈیا وچ جتھے جتھے نظریہ پاکستان قائداعظم تے تحریک پاکستان دے حوالے نال ابہام یا کنفیوژن پیدا کیتا جاوے ایہہ سیل اوہدا مدلل جواب دیوے۔ میرے نزدیک ایہہ وطن نال محبت تے وفا دا تقاضا اے۔